Хьалха-Марта

43°07′20″ къ. ш. 45°32′12″ м. д.HGЯO
ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
(Урус-Мартан тӀера хьажжина кхуза)
ГIала
Хьалха-Марта, МартантIе
Сурт
43°07′20″ къ. ш. 45°32′12″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх Росси
Регион Нохчийчоь
КӀошт Хьалха-Мартанан
Истори а, географи а
Йиллина 1713
Майда 30 км²
Центран локхалла 130 м
Сахьтан аса UTC+3
Бахархой
Бахархой 62 702[1] стаг (2020)
Къаьмнийн хӀоттам нохчий
Динан хӀоттам бусулманаш
Официалан мотт Нохчийн мотт, оьрсийн мотт
Идентификаторан терахьаш
Телефонан код +7 87145
Поштан индекс 366500
Автомобилан код 95
ОКАТО 96234501
meriya-urus-martan.ru
Картин тӀехь
Хьалха-Марта, МартантIе картан тӀехь
Хьалха-Марта, МартантIе
Хьалха-Марта, МартантIе картан тӀехь
Хьалха-Марта, МартантIе
Хьалха-Марта, МартантIе картан тӀехь
Хьалха-Марта, МартантIе
Хьалха-Марта. Гlали-чу

Хьалха-Марта, МартантIе  — Нохчийчоьнан гӀала, Хьалха-Мартанан кӀоштан административан центр. Таханлерачу дийнахь гӀала лоруш йу. 2020 шарахь биначу талламо гойтина бахархой барам 62 702[1] стаг.

Географи[нисйе бӀаьра | нисйе]

Эвла йу Рошни-хи[2] олучу хийистехь, Соьлжа-ГӀалина къилб-малхбузехьа йу.

Уллера нах беха меттигаш: къилбседехьа Ӏалхан-Йурт эвла йу, къилбседа-малхбузехьа — ГихтӀа а, ШаӀми-Йурт а эвланаш йу, къилбседа-малхбалехьа — ГӀойтӀа эвла йу, къилба-малхбалехьа — ГӀой-Йист эвла йу, къилба-малхбузехьа — Роьшни-Чу а, Гихчу а эвланаш йу[3].

Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]

Хьалха-Мартантlер рузбан маьждиг

1917 шо кхачале[нисйе бӀаьра | нисйе]

Хьалха-Марта. Керла-Юкъ

Хьалха-МартантӀехь нах беха 2500 шо герга хьан йу. Къилба агӀонехь Ани-Ирзо олуш археологически памятник йу. Цу чура Г. А. Вертеповс 1900-1901 шарахь борзан хьумнаш ехийра VI -IV бIешар заманар.

Эвла кхоллаелла гергарчу хьесапехь XVIII бӀешарахь, и йиллина тайпанаш ду беной, гендаргной, белгӀатой, энганой кхий дерш а.

Шамилан имаматехь Хьалха-Марта Жима Нохчийчоьнан центр йара.

СССР йолучу хенахь Хьалха-Марта цӀарахчу кӀоштан центр йара.

1944 шеран 23 февралехь коммунистийн Ӏедало нохчий а, гӀалгӀай а махкахбахар а, ишта Нохч-ГӀалгӀайн АССР дӀаяккхар а бахьана долуш, эвлан цӀе Красноармейское аьлла хийцина.

1990 шарахь Хьалха-Мартан гӀала статус елира.

1810 шеран 3 майхь эвлан къилбаседехьа 10 километрехь Соьлжа хина йистехь, цунах Мартан хи кхеттачехь, Российн паччахьан эскаро Усть-Мартановский цӀе йолуш редут йина[4], маситта баттахь бен иза ца йитира.

XIX бӀешеран цхьалхачу йуххьенца эвла маситтазза паччахьан эскаро йохийна 1822 шеран 1-5 февралехь Хьалха-Марта а, уллера ГӀойта а Греков, Николай Васильевич полковникас команда яларца йохийра. Эвланийн уллехь аманаташ схьайаьхира.

Бахархой[нисйе бӀаьра | нисйе]

Бахархойн дукхалла
1939[5]1959[6]1970[7]1979[8]1989[9]1992[5]1996[5]
13 40011 67224 31127 94232 85138 00038 600
2002[10]2003[5]2005[5]2006[5]2007[5]2008[5]2009[11]
39 98240 00043 30046 10047 50048 70050 628
2010[12]2011[13]2012[14]2013[15]2014[16]2015[17]2016[18]
49 07049 10051 36352 74454 24855 78357 358
2017[19]2018[20]2019[21]2020[1]
58 58859 95461 22162 702

Тайпанаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Хьалха-Марта гӀалахь дехаш долу тайпанаш:

  1. беной,
  2. белгӀатой,
  3. чӀинхой,
  4. нашхой,
  5. гендаргной,
  6. нихалой,
  7. тӀерлой,
  8. шарой,
  9. пешхой,
  10. цӀонтарой,
  11. чӀаьнтий,
  12. хӀимой,
  13. зумсой
  14. ГӀордалой кхин[2].

ГӀарабевлла бахархой[нисйе бӀаьра | нисйе]

ГӀалара схьабаьлларш[нисйе бӀаьра | нисйе]

ГӀалахь бинарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. 1 2 3 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 24 апрель. Архивйина 2020 шеран 24 апрелехь
  2. 1 2 Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху ReferenceA тIетовжаран йоза йаздина дац
  3. Нохчийчоьн карта
  4. Абузар Айдамиров. Хронология истории Чечено-Ингушетии. Грозный: «Книга», 1991 Архивйина 2011-03-17 — Wayback Machine
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 Народная энциклопедия «Мой город». Урус-Мартан
  6. Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров по полу
  7. Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населенных пунктов - районных центров по полу. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 14 октябрь. Архивйина 2013 шеран 14 октябрехь
  8. Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 29 декабрь. Архивйина 2013 шеран 29 декабрехь
  9. Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров по полу. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 20 ноябрь. Архивйина 2013 шеран 16 ноябрехь
  10. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивйина 2012 шеран 3 февралехь
  11. Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 2 январь. Архивйина 2014 шеран 2 январехь
  12. Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1. Численность и размещение населения Чеченской Республики. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 9 май. Архивйина 2014 шеран 9 майхь
  13. Число городских населенных пунктов Чеченской Республики на 1 января 2011 года. ТӀекхочу дата: 2016 шеран 11 май. Архивйина 2016 шеран 11 майхь
  14. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 31 май. Архивйина 2014 шеран 31 майхь
  15. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 16 ноябрь. Архивйина 2013 шеран 16 ноябрехь
  16. Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 2 август. Архивйина 2014 шеран 2 августехь
  17. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. ТӀекхочу дата: 2015 шеран 6 август. Архивйина 2015 шеран 6 августехь
  18. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  19. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017 шеран 31 июль). ТӀекхочу дата: 2017 шеран 31 июль. Архивйина 2017 шеран 31 июлехь
  20. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года. ТӀекхочу дата: 2018 шеран 25 июль. Архивйина 2018 шеран 26 июлехь
  21. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 31 июль.