Украинийн ССР футболан чемпионат

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
УССР футболан чемпионат
укр. Чемпіонат УРСР з футболу
Логотипан сурт
Кхоьллина 1921
Регион
Лигин системера тӀегӀа 1
Къоман турнираш Украинийн ССР кад

Украинийн ССР футболан чемпионат (укр. Чемпіонат УРСР з футболу) — 1921 – 1991 шерашкахь Украинийн ССРехь командашна, гӀалийн гулйина командашна, лааме спортан йукъараллин, ведомствийн командашна, говзанчийн командашна, йукъахь дӀахьуш хилла футболан турнир.

Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]

ГӀалин а, «Динамо» йукъараллин (1921 — 1935) а командийн хьалхейаккхар[нисйе бӀаьра | нисйе]

ССРС клубин командийн чемпионатал хьалхарчу муьрехь, дӀахьора УССР чемпионаташ, цигахь дакъалоцура гӀалин гулйина командаш (уьш ловзура, республикин тайп-тайпана регионийн векалш санна — губернийн (цул тӀаьхьа областийн) гулйина командаш йар ца леладора; наггахь ловза таро йара уьш йа кхин оцу гӀаланан клубаш гулйина командийн рангехь).

1920-гӀа шерийн чеккхенгара 1930-гӀа шерийн йуккъе кхаччалц УССР йара дикка ладаме роль «Динамо» спортан йукъараллин. Цуьнан шуьйра агӀо бара куьйгаллера номенклатурин белхалой (иштта, «Динамо» хӀоттарехь жигара дакъа лецира оцу хенара УССР чоьхьара гӀуллакхийн халкомо В.Балицкийс), оцу хенахь йукъараллин хиира берриш аьлча санна шайна йукъахь совцо республикин уггаре чӀогӀа спортхой. Масала, 1931 шеран УССР гӀаланашна йукъара чемпионатан Киевн а, Харьковн а йукъахь 22 футболистах аренан тӀе араваьлла 18 динамохо вара[1][2]. Оцу хенахь дика финансийн а, дӀайахьаран а таронаш йолу, «Динамо» йукъаралло рожехь дӀахьора шайн футболан хьалхейахарш, царна йукъахь, цхьа могӀа бахьнашца, гӀаланашна йукъара хьалхейахарш ца хилла шерашкахь а, тӀаьхьарнаш йузуш, хилира эквивалентан тӀегӀанера турнираш.

Йерриг схьаэцча УССР футболан къийсамаш къаьстара оцу заманан терачу российн а, союзан а хьалхейахаршца дуьстича цахийцадаларца. Хьалхарчу 15 шарахь (1921 - 1935 шерашкахь) дӀайаьхьира гӀалийн гулйина командашна йукъахь 10 хьалхейаккхар а, «Динамо» йукъараллин 6 хьалхейаккхар.

     ГӀалин командийн турнир     «Динамо» йукъараллин турнир

Шо турниран
ДӀайахьаран
меттиг
Декъашхой
(берриш)
Чемпион II III[3]
1 1921 I Харьков 8 (-) Харьков Одесса Николаев & Таганрог[4]
2 1922 II Харьков 7 (-) Харьков Одесса Киев & Николаев
3 1923 III Харьков 9 (-) Харьков Юзовка Дружковка
4 1924 IV Харьков 3 (7) Харьков Одессин губерни[5] Сталино
1925 ца хилла
1926 ца хилла
5 1927 V Харьков 6 (35) Харьков Николаев Одесса
6 1928 VI Харьков 4 (25) Харьков Горловка Николаев
7 1929 I Киев 19 (-) Харьков Киев Сталино & Днепропетровск
1930 ца хилла
8 1931 VII Харьков[6] 8 (-) Киев Харьков Николаев & Кадиевка
9 II Киев 4 (-) Киев Харьков Сталино & Одесса
10 1932 III Харьков 4 (7) Харьков Киев Сталино
11 VIII Запорожье & Днепропетровск 4 (7) Харьков Донбасс[7] Днепропетровск
12 1933 IV 8 (-) Киев Харьков Сталино & Одессин область[8]
13 1934 V 8 (-) Харьков Киев Днепропетровск & Донбасс[9]
14 8 (-) Харьков Киев Винница & Одесса
15 1935 VI 8 (-) Киев Днепропетровск Харьков
16 Х 5 (21) Днепропетровск Киев Харьков

Клубийн командашна йукъара хьалхейахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Союзан футболехь 1936 шарахь хийцамаш бинчул тӀаьхьа официалан турнирийн субъекташ хилира клубийн командаш, хьалха санна гӀалийн а, регионийн (областийн, республикийн) а гулйина командаш ца хилира. Массанхьара дӀайехира говзанчашна йукъара республикийн чемпионаташ дӀайахьар — уьш хийцира лигийн (классийн) системо. ТӀаккха а, оцу муьрехь УССР дӀайаьхьира уггаре чӀогӀа командаша дакъалоцу ши турнир, царех элира УССР чемпионаташ (1936 а, 1937 а шерашкахь)[10]. Кхин дӀа иштта турнираш дӀайаьхьира 1948 шо кхаччалц (йукъаметтигаш йулуьйтуш), цунна йелира УССР кедан статус.

Шо Турниран
ДӀайахьаран
меттиг
Декъахой
(берриш)
Чемпион II III
17 1936 I 8 (-) «Динамо» (Киев) «Динамо» (Одесса) «Болат» (Ленинан цӀарах завод) (Днепропетровск) & «Локомотив» (Киев)
18 1937 II 39 (-) «Динамо» (Киев) «Динамо» (Одесса) «Динамо» (Днепропетровск) & «Динамо» (Харьков)

Кхин а уггаре чӀогӀа украинийн говзанчийн командаш дӀайаьхьира шиъ йоца турнир весной: 1941 шеран бӀаьста а, 1944 шеран гурахь а; цхьа могӀа хьосташа[11] уьш хӀиттайо УССР чемпионаташца цхьаьна могӀара.

Уггаре чӀогӀа командаша дакъа ца лоцу ССРС чемпионатийн гуран чуьра хьалхейахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

1936 шеран гурахь дуьйна УССР хьалхейахарш йерригсоюзан къийсамийн хӀоттаме дакъа хилира. Украинин командаш дӀасакхийсина хилира советийн футболан тайп-тайпана дивизионашкахь, тӀаккха, лахара дивизионийн командашно ло, Украинийн ССР чемпионан цӀеран статус дехачу шерашкахь шен статус йайна хилира. Иштта, 1936 - 1991 шерашкахь УССР чемпионаш кхайкхийра респуьликин хьалхейаккхаран Хьалхара тобанехь, союзан къийсамийн «Б» классехь, ткъа тӀаьхьуо – шолгӀа лигехь толам баьхна командаш. 1964 – 1991 шерашкахь УССР цхьана хенахь къовсура шиъ чемпионан титул — цхьаъ говзанчийн командашна йукъахь, ткъа важа физоьздангаллин коллективашна йукъахь.

Шо Чемпион 2-гӀа меттиг 3-гӀа меттиг Бомбардир
1936 гуьйре «Авангард» (Орджоникидзен цӀарах завод) (Краматорск) «Болат» (Петровскийн цӀарах завод) (Днепропетровск) УДКА Киев
1937 «Спартак» (Днепропетровск) «Зенит» (Сталино) «Сталинхо» (Харьков)
1938 «Дзержинхо» (Ворошиловоград) «Болат» (Днепродзержинск) «Динамо» (Николаев)
1939 «Локомотив» (Запорожье) «Йуургхо» (Одесса) «Локомотив» (Харьков)
1940 «Локомотив» (Запорожье) «Стахановхо» (Орджоникидзе) «Авангард» (Краматорск)
1941 Сацийна Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀом бахьнехь
1942—1945 Украинин чемпионаташ ца хилла Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀом бахьнехь
1946 «Спартак» (Ужгород) ДО (Киев) «Дзержинхо» (Харьков)
1947 «Большевик» (Мукачево) «Авангард» (Краматорск) «Локомотив» (Киев)
1948 «Торпедо» (Одесса) «Болат» (Константиновка) «Динамо» (Ужгород)
1949 ДО (Киев) «Металлург» (Днепродзержинск)
1950 «Спартак» (Ужгород) «Къинхьегаман резерваш» (Ворошиловград) ДО (Киев)
1951 ДО (Киев) ОДО (Львов) « Машенашйархо» (Киев)
1952 «Металлург» (Запорожье) « ЦӀен байракх» (Николаев) «Су» (Мукачево)
1953 «Спартак» (Ужгород) «Спартак» (Херсон) «Торпедо» (Харьков)
1954 «Машенашйархо» (Киев) «Спартак» (Станислав) «ГӀишлошйархо» (Николаев)
1955 «Спартак» (Станислав) «Спартак» (Херсон) «Торпедо» (Кировоград)
1956 «Шахтёр» (Кадиевка) «Машенашйархо» (Киев) ОДО (Одесса)
1957 СКВО (Одесса) «Локомотив» (Артёмовск) «Машенашйархо» (Киев)
1958 «Машенашйархо» (Киев) «Металлург» (Никополь) «Мехкдаьттахо» (Дрогобыч)
1959 «Авангард» (Можа Хиш) «Торпедо»-ХТЗ Харьков СКВО (Одесса)
1960 «Металлург» (Запорожье) «Кеманашдархо» (Николаев)
1961 «ӀаьжахӀордхо» (Одесса) СКА (Одесса) «Локомотив» (Винница)
1962 «Къинхьегаман резерваш» (Луганск) «ӀаьжахӀордхо» (Одесса) «Авангард» (Симферополь)
1963 СКА (Одесса) «Локомотив» (Винница) «Азовболат» (Жданов)
1964 «Локомотив» (Винница) СКА (Киев) «Полесье» (Житомир)
1965 СКА (Львов) СКА (Киев) «Авангард» (Можа Хиш)
1966 «Авангард» (Можа Хиш) «Динамо» (Хмельницкий) «Локомотив» (Херсон)
1967 «Автомобилист» (Житомир) «Химик» (Северодонецк) «Днепр» (Кременчуг)
1968 «Авангард» (Тернополь) «Буковина» (Черновцы) «Шахтёр» (Кадиевка)
1969 «Спартак» (Ивано-Франковск) «Шахтёр» (Горловка) «Спартак» (Сумы)
1970^ «Химик» (Северодонецк)** «Локомотив» (Винница) «Локомотив» (Донецк)
«Металлург» (Запорожье)* «Таври» (Симферополь) «Автомобилист» (Житомир)
1971 «Кривбасс» (Кривой Рог) «Кеманашдархо» (Николаев) «Автомобилхо» (Житомир) Вовк Станислав Кривбасс») — 21
1972 «Спартак» (Ивано-Франковск) «Говерла» (Ужгород) «Таври» (Симферополь) Байгузов Виктор («Шахтёр» Кадиевка)
Русин Николай Говерла») —21
1973 «Таври» (Симферополь) «Автомобилист» (Житомир) «Кеманашдархо» (Николаев) Русин Николай Говерла») — 28
1974 «Кеманашдархо» (Николаев) «Металлист» (Харьков) «Фрунзехо» (Сумы) Дзиоба Валентин (СК «Чернигов») — 18
1975 «Кривбасс» (Кривой Рог) «Автомобилхо» (Житомир) СК Луцк Звенигородский Сергей (Тирасполь гӀалин команда) — 15
Деревяга Евгений Кеманашдархо») — 14
1976 «Кривбасс» (Кривой Рог) «Металлист» (Харьков) СКА (Одесса) Цымбалюк Юрий Металлист») — 22
1977 СКА (Одесса) СКА (Киев) «Кан» (Никополь) Пинчук Николай (СКА (Киев))
Шмундяк Сергей (СКА (Львов)) — 20
1978 «Металлист» (Харьков) «Кан» (Никополь) СКА (Киев) Сакалов Владимир Буковина») — 19
1979 «Кан» (Никополь) СКА (Киев) СКА (Львов) Деревяга Евгений Кеманашдархо»)
Бондаренко Юрий(«Кристалл» (Херсон)) — 20
1980 СКА (Киев) «Буковина» (Черновцы) СКА (Львов) Чирков Владимир («Авангард» (Ровно)) — 25
1981 «Кривбасс» (Кривой Рог) «Аре» (Винница) «Авангард» (Ровно) Шевченко Сергей («Аре» (Винница)) — 22
1982 «Буковина» (Черновцы) «Десна» (Чернигов) «Кан» (Павлоград) Шевченко Сергей («Аре» (Винница)) — 32
1983 СКА (Киев) «Кан» (Павлоград) «Аре» (Винница) Насташевский Виктор (СКА Киев) — 41
1984 «Аре» (Винница) «Кан» (Павлоград) «Кеманашдархо» (Николаев) Насташевский Виктор (СКА Киев) — 22
1985 «Таври» (Симферополь) «Аре» (Винница) «Кеманашдархо» (Николаев) Науменко Владимир Таври») — 29
1986 «ЦӀиййалар» (Ворошиловград) «Таври» (Симферополь) СКА (Киев) Насташевский Виктор Кривбасс») — 25
1987 «Таври» (Симферополь) «Аре» (Тернополь) «Карпатйист» (Ивано-Франковск) Олейник Виктор Буковина»),
Шишков Владимир («Спартак» Ж) — 30
1988 «Буковина» (Черновцы) «Ворскла» (Полтава) СКА (Одесса) Павлов Степан Чайка») — 36
1989 «Волынь» (Луцк) «Буковина» (Черновцы) «Аре» (Тернополь) Яворский Игорь («Аре» Т) — 35
1990 «Торпедо» Запорожье «Кеманашдархо» (Николаев) «Авангард» (Ровно) Морозов Сергей Кеманашдархо») — 20
1991 «Мехкдаьттахо» (Ахтырка) «Карпатйист» (Ивано-Франковск) «Кан» (Никополь) Плотко Игорь Кан») — 28

^ Билгалдаккхар: 1970 шарахь Украинийн ССР хьалхейаккхар йира цхьанне ССРС чемпионатан шина дивизионехь: *«А» класс, шолгӀа тоба а, **«Б» класс, УССР а

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. Коломиец — с.228
  2. Стриха Футбольно-хоккейный альманах — с.13
  3. полуфиналисты, если команда, занявшая третье место, в турнире не определялась (при кубковой системе)
  4. 1924 шо кхаччалц УССР йукъахь йара
  5. Одессин а, Николаевн а гулйина команда
  6. 1/4 финалан матчаш хилира тайп-тайпанан гӀаланашкахь; ахфиналаш а, финал а хилира Харьковхь
  7. Сталинон а, Горловкин а гулйина команда
  8. цхьан а ца тоьллачу 1/4 финалехь Одессин а, Николаевн а динамохой цхьаьнакхийтира, кхин дӀа левзира цхьаьна командехь
  9. цхьан а ца тоьллачу 1/4 финалехь Сталинон а, Горловкин а динамохой цхьаьнакхийтира, кхин дӀа левзира цхьаьна командехь
  10. Стриха Футбольно-хоккейный альманах — с.27, 31-32
  11. Баняс

Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]

  • Стриха В. Антологія українського футболу. Том 1. 1921-92. — Черкассы, 2020. — 383 с. — 100 экз.
  • Стриха В. Футбольно-хокейний альманах. Украϊна та сусiднi держави 1863-1954. — Черкассы, 2013.
  • Коломиец А. Киевский футбол на рубежах времен Т.I. — Киев: А-ДЕПТ, 2007. — 624 с.
  • Яцына Ю.А. Футбол Украины. Часть 1. 1921 - 1951 годы. — Днепродзержинск: Футбол - история и статистика, 1996. — С. 01-64. — 64 с.
  • Яцына Ю.А. Футбол Украины. Часть 2. 1952 - 1969 годы. — Днепродзержинск: Футбол - история и статистика, 1996. — С. 01-72. — 72 с.
  • Газета «Український футбол» за 10 лютого 2009 року, № 18, с. 6-7
  • Газета «Український футбол» за 19 лютого 2009 року, № 24, с. 4
  • Газета «Український футбол» за 25 лютого 2009 року, № 27, с. 6
  • Газета «Український футбол» за 31 березня 2009 року, № 45, с. 6-7
  • Газета «Український футбол» за 19 квітня 2013 року, № 32, с. 4-5
  • Газета «Український футбол» за 29 травня 2013 року, № 45-46, с. 6
  • Газета «Український футбол» за 11 червня 2013 року, № 50, с. 8
  • Газета «Український футбол» за 17 грудня 2013 року, № 103, с. 5
  • Газета «Український футбол» за 20 грудня 2013 року, № 104, с. 5
  • Газета «Молодь України» за 25 грудня 2013 року, спецвипуск, с. 4-5
  • Газета «Український футбол» за 10 жовтня 2017 року, № 77-78, с. 4-5
  • Газета «Український футбол» за 18 жовтня 2017 року, № 79-80, с. 5
  • Газета «Український футбол» за 7 листопада 2017 року, № 85-86, с. 6
  • Газета «Копійка» (Біла Церква) за 14.02.2018, № 6, с. 13
  • Володимир Баняс. Лопта. Футбольні історії, життєписи, статистика. — К.: ПП «Фірма „Гранмна“», 2017. — с. 105—115