Исраилхой
| Исраилхой | |
|---|---|
| ӏебар. בני ישראל | |
 | |
| Ненан мотт | шираӀебархойн мотт[d] |
| ЦӀе тиллина сийдина | Яӏкъуб |
| Пачхьалкх | |
| Схьадаьлла меттиг | Исраилан латта[d] |
| Лаьтта меттиг | |
| Белхаца гайтар | Израэлиты в пустыне[d], Израэлиты пересекают Красное море[d], Израэлиты собирают манну[d] |
| Зама | Древний мир[d], Мацахлера Исраил[d] |
 Медиафайлаш Викилармехь | |
Исра́илхой, йа Бану́ Исра́ил (ӏебар. בְּנֵי יִשְׂרָאֵל; Ӏаьр. بنو إسرائيل — «Исраилан бе́раш») — иза Яӏкъуб пайхамаран ﵇ зуьретах (тӏаьхьенах) долу къам ду. Мацахлерчу Гергарчу Малхбалехьара самхойн тукхамех цхьа къам ду и, аьчка оьмарехь Канӏанехь дехаш хилла долу[1][2].
Жуьгталлехь[нисйе бӀаьра | нисйе]
Исраилан шийтта тайпа[нисйе бӀаьра | нисйе]
Яӏкъуб (Исраил) пайхамаран кӏентий хӏорш бу:
- Юсуф а, Биньямин а, ткъа цаьршинна нана: Рахьиль йу, Лабанан йоӏ, иза Яӏкъубан ненавешин йоӏ йу.
- Рубин воккхах верг ву, Яхӏуза а, Лави а, Шамӏун а, Забулун а, Ясакар а, цхьа йоӏ Дина а, ткъа церан нана: Лайат йу, Лабанан йоӏ, Рахьилин йиш, Яӏкъубан ненавешин йоӏ.
- Дан а, Нафтали а, ткъа цаьршинна нана: Билхӏа йу.
- Джад а, ӏашир а, ткъа цаьршинна нана: Зилпа йу.
Таврат чохь ма-бохху хӏорш Исраилан шийтта тайпанан бухбиллархой бу. Таврат чохь церан цӏе йоккху «Исраилан кӏентий», йа «Яӏкъубан кӏентий» аьлла.
Исламехь[нисйе бӀаьра | нисйе]
Ислам динехь исраилхой (Бану Исраил) уьш Яӏкъуб пайхамаран шийтта кӏант ву (царех Юсуф ву), цхьа йоӏ Дина а йу. Уьш бусалба хилла, баххашкахь хьанифаш (Делан дине тевжина) а болуш. Къуръан чохь исраилхойн дийцарш а, Дала церга бахкийтинчу пайхамарийн дийцарш а ма-дарра хьехийна ду: Аль-Бакъарат а, Алу Ӏимран а, Аль-Аӏраф а, Юнус а, Юсуф а, Аль-Маидат а, Аль-Къисас а, Ан-Намль а, Марьям а, Аль-Исраъ а, Тӏахӏа а, Ас-Сафф а, Сад а, Аль-Анбияъ а, Сабаъ а, Аз-Зухруф а сураташ чохь.
Оха делира Исраилан берашка жайна а‚ хьукма а‚ пайхамаралла а‚ цӏенчух рицкъ а делира оха царна‚ Оха базбир уьш ӏаламашна тӏехь.
Дуьххьарлера йоза (Ӏаьр.)وَلَقَدْ آتَيْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ
Хӏай‚ Исраилан бераш‚ Аш дагадаийта Сан ниӏмат‚ Ас шайна делла долу‚ аш кхочушйе Соьца (шаьш Суна а бен ӏибадат дийр дац аьлла) йина ваӏда‚ Ас а кхочушйийр ю шуьца (Айса шуна хаза мела лур бу аьлла) йина хилла ваӏда‚ Соьх цхьаннах кхералаш.
Дуьххьарлера йоза (Ӏаьр.)يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ
Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]
Исраилхой Мисар чубахкар[нисйе бӀаьра | нисйе]
Юсуф тӏаьххьарчунна хьалхара кӏант ву Яӏкъубан Рахьилера, шен берех уггар цунна дукхавезарг а хилла. Цуьнан цӏе йоккху цхьана ӏебархойн тайпанах. Цуьнан вежарша чӏогӏа хьагӏ лаьцнера цуьнца, и шайн дена шайла дукхавеза аьлла. Цундела цара барт бира цунна дуьхьал, тӏаккха цара гӏу чу кхоьссира и. Цул тӏаьхьа цара воьхкира и Мадьян охӏланах болчу цхьана нахана. Цара иза Мисар махка дӏа а вигна, лен мехах воьхкира. Иза ийцира Мисаран урхалчо, шен зудчунна совгӏатна. Цул тӏаьхьа цуьнан зудчо зуламца бехкевинера и, тӏаккха массийта шаран набахти чу воьллира. Набахтин коьртачу хьаькамо массо а тутмакхашна тӀехь куьйгалла дан а, набахтехь долчу хьолах жоп дала а хӀоттийра Юсуф. Цул тӏаьхьа и гӏарваьллера цу чохь гӏенаш тида хууш ву аьлла. Тӏаккха Мисар паччахьо шена гина долу тидийтира цуьнга, и бахьнехь цу чур араваьккхира. Паччахьо Мисаран хазнаш ларйан тӏехӏоттийра Юсуф. Цул тӏаьхьа цуьнан да а, берриг а вежарий, церан доьзалш а Мисар баьхкира мацаллах бевдда. Цо лерам бира церан, уьш цига бахкарна. Гиксосаша куьйгалла дечу заманахь Джасан лаьтта тӏе баха а ховшира цо уьш.
Муса а, Исраилхой а[нисйе бӀаьра | нисйе]
Муса дӏавахара шен къам эцна, Пирӏунах уьш кӏелхьарбахархьама. Цу хенахь хилира Тихӏ олу хилам, шовзткъа шарахь лаьттина болу, уьш йухахьалбевлла, цергара керсталла доьжна чул тӀаьхьа, Дала шеш арабаххалц Юшаӏ пайхамарца Урдуне тӏам тӏе баха. Юшаӏ шен къам эцна Арихьа шахьар чу вахара. Царний, Канӏанхойний йукъахь тӏом хилира. Цу тӏам тӏехь толам а баьккхина, Пиластӏин чу бахара уьш.
Къедийн зама[нисйе бӀаьра | нисйе]
Юшаӏ ибн Нун дӏаваьллачул тӏаьхьа исраилхой масех тайпане бекъабелира. Церан куьйгалхойх «къедий» олура. Царна йукъахь даьржинера тӏемаш а, къийсамаш а. Цу заман чохь жуьгташна баккхийн эшамаш хиллера, цергара Табут (Делан тӏорказ) а схьадаьккхинера, цу чохь Мусан ӏаса а, цуьнан бедарш а, Товратан коьрта аннаш а, Хӏарунан лараш а йара.
И зама чекхйолу тӏаьххьарчу къедаца, иза Шамвиль пайхамар вара, шега исраилхоша шайн паччахь хӏоттаве аьлла дехна волу, шайн могӏарш цхьаьна а тухуш, цунна тӏаьхьахӏиттина шеш тӏом а бийр болуш. Тӏаккха Дала царна паччахь вахийтира Тӏалут (Шаул) бохуш цхьа дика стаг. Иза вара ӏебархойн (жуьгтийн) тайпанийн дуьххьарлера паччахь.
Хьалхарчу паччахьийн зама[нисйе бӀаьра | нисйе]
Тӏалута кхоьллира «Исраилан пачхьалкх». Амма и пачхьалкх кхолларехь долу бакъдолу сий, Давуд пайхамаре доьрзу. Давуда Джалута вийра, ша жима стаг волчу хенахь. Тӏаккха Тӏалута шен йоӏ йалийра Давудна. Цул тӏаьхьа иза паччахь хӏоьттира исраилхошна тӏехь. Мусан Товрат чохь долу Делан шарӏаца царна тӏехь куьйгалла дира цо. Цунна хьалха гучудевлира тӏаьхьа-хьалха муӏджизаташ, царех ду: лаьмнаш а, олхазарш а тасбихь даккхар а, олхазарш цуьнца къамел дар а, цо шен хазачу озаца Забур доьшучу хенахь. Давуда тайпанийн барт латтабора. Тӏаккха и тайпанаш дерзийра Цхьанатоьхначу пачхьалкхе, шен столица Къудс-ГӀала (Уршалим) а йолуш. Пачхьалкхан дазонаш шордира. Давуда эшийра муабхой а, Ӏаммунхой а, идумхой а. Цуьнан метта паччахь хилла дӏахӏоьттира цуьнан кӏант Сулайман пайхамар.
ШолгӀачу паччахьийн зама[нисйе бӀаьра | нисйе]
Сулайман дӀакхелхина чул тӀаьхьа цуьнан кӏант Рахьубӏам паччахь хӏоьттира исраилхошна тӏехь. Тӏаккха уьш бистхилира цуьнга шайн Сулаймана деана долу цхьацца долу белхаш а, хьукманаш а дайде аьлла. Тӏаккха Рахьубӏам дуьхьал ваьлла чу хенахь, дукхаха болчу жуьгташа и ӏад а витина, Ярубӏам ибн Набатӏца байӏат (чӏагӏо) дира. Рахьубӏамца байӏат ца дира Яхӏузан а, Биньяминан а тайпано бен. И ши тайпа дара Уршалимехь а, цуьнан гонахенашкахь а дехаш. Иштта Исраилан пачхьалкх шина пачхьалкхе йекъаелира: Къилбаседехьара пачхьалкх (Исраил) а, Къилбехьара пачхьалкх (Яхӏуда) а.
Ши пачхьалкх йожар[нисйе бӀаьра | нисйе]
920 шарахь в. э. тӏейале Мисаран паччахь волу Шешонкъ тӏелетира Яхӏудан пачхьалкхна, тӏаккха и схьайаьккхира цо. Оцу хенахь дуьйна Мисар пачхьалкхан карахь йара и.
740 шарахь в. э. тӏейале ашурхой тӏелетира Исраилан пачхьалкхна. Амма церан урхалла дукха ца лаьттира, хӏунда аьлча вавилонхой дӏабирзинера царах ӏиракъехь, Ӏиракъан куьйгалла а деш.
Набухаз-Нассар а, вавилонан йийсархо а[нисйе бӀаьра | нисйе]
Жуьгтийн паччахь волу Бедекия вавилонхойн ӏедал дохо гӏоьртинера. Тӏаккха цунна тӏелетира вавилонан гӏараваьлла паччахь Набухаз-Нассар (Навуходоносор). Цо дохийра Къудсан пенаш а, цӏенош а. Ткъа бухабисина болу жуьгтий леш бина йийсарбира Вавилоне дӏабига, 40 эзар гергга хилла уьш, и дийцар девзаш ду «Вавилоно йийсарбар» аьлла. Цо Къудс а, цу чохь йолу килсаш а йохийра, Табут (тӏорказ) схьа а даьккхира юха а 586 шарахь в. э. тӏейале.
Ашурхой а, калданхой а тӏелатар бахьнехь, жуьгтийн пачхьалкх къайлайаьллера Пиластӏинехь, деа бӏешарахь (1000—586 шш. в. э. тӏейале) ша цхьалха лаьттина чул тӏаьхьа. И пачхьалкх йуьзна хилла тӏемашца а, къийсамашца а, бунташца а.
Къудс йохийна чул тӀаьхьа хилла зама[нисйе бӀаьра | нисйе]
Къудс йоьжна чул тӏаьхьа Пиластӏин жуьгтех йаьллера. Жуьгтий йийсар хилла, шовзткъе итт шарахь ӏийра Вавилонехь. Цу хенахь вавилонхойх дӏатарбеллера уьш, церан ӏадаташ а, гӏиллакхаш а схьаоьцуш. Вавилонхойн тергонан кӏеллахь, пачхьалкхан гӀуллакхашкахь дакъалоцура цара.