Дюма, Александр (да)

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Дюма, Александр (да)
фр. Alexandre Dumas
Вина терахь 1802 шеран 24 июль({{padleft:1802|4|0}}-{{padleft:7|2|0}}-{{padleft:24|2|0}})[1][2][…]
Вина меттиг Вилле-Котре, Франци
Кхелхина терахь: 1870 шеран 5 декабрь({{padleft:1870|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:5|2|0}})[1][3][…] (68 шо)
Кхелхина меттиг: Пюи, Франци
ГӀуллакхан тайпа: романист, прозаик
Жигара шераш: 1825—1867
Хьажам: романтизм
Жанр: историн роман
Произведенин мотт: французийн
СовгӀаташ:
Сийлаллин легионан орденан кавалер
Куьг: Куьг
Викилармин логотип Медиафайлаш Викилармехь

Дюма́ Алекса́ндр (фр. Alexandre Dumas; 24 июль 1802, Вилле-Котре — 5 декабрь 1870, Пюи) — французийн йаздархо, драматург, журналист. Уггаре дукха боьшучу французийн авторех цхьаъ, хиламан романан говзанча. Цуьнан уггаре гӀарадаьлла ши жайна — «Граф Монте-Кристо» а, «Кхо мушкетёр» а — йазйина 1844—1845 шш. Дюман цӀарца арайаьлла дукха историн романаш, йазйеш дакъа лаьцна литературин неграш. Йерриг Дюман автораллийца зорба тоьхна 100 000 сов агӀо[4]. Романаш йоцуш, цуьнан къолам кӀелара йаьлла кхин а пьесаш, йаззамаш, жайнаш новкъахойн новкъех лаьцна.

Дюма кӀанта иштта лелийна Александр цӀе, иза а иштта йаздархо хилла, и шиъ къастош Дюма-воккханиг хьахош тӀетуху билгало «-да» (фр. père) олий.

Биографи[нисйе бӀаьра | нисйе]

Дюма Александр вина 1802 шарахь инарла Дюма Тома-Александран а, Вилле-Котрера хьешан цӀийнан ден йоьӀан Лабуре Мария-Луизин а доьзалехь. Дюма лорура квартерон, хӀунда аьлча цуьнан денана хиллера Гаити гӀайрен тӀиера хӀуӀаьржа лай[5].

Дюма дуьнен тӀеваьлла цӀа (хӀинца кхаа Дюман музей)

Шен бералла, жималла, къуоналла Дюмас дӀайаьхьна винчу гӀалахь. Цигахь цуьнан доттагӀалла тасаделира шен нийсархочуьнца де Лёвен Адольфца, иза вара поэт а, массо а Парижан театрашкахь хуьлуш а. Дюмас сацам бира хуъа хилахь а драматург хила. Ахча а, гергарлонаш а доцуш, шен ден ширачу доттагӀех дог дохуш, цуо сацам бира Париже кхалха. Ткъа шо долчу Александран, дешна а воцучу (цуьнан чӀогӀа хаза хатӀ долуш йоза дара), делира Пале-Роялехь (Париж) герцог Орлеанан канцелярехь дарж, оцу дарже хӀоттош цунна гӀодира инарла Фуас[6].

Дюма волавелира шен дешар дуза. Цунна вевзаш волчу цхьамма хӀоттийра Александран цуо йиеша йеза литературин авторийн исписка: царна йукъахь дара классикийн жайнаш, мемуараш, хроникаш. Драматурган говзалла Ӏамор Ӏалашо йолуш, Дюма оьхура театрашка, цхьаьна спектаклехь цунна вевзира Нодье Шарль. Йайн жанрехь аьтту бан атта ду аьлла хеташ волчу Левенца цхьаьна, Дюмас йаьккхира «Таллар а, безам а» цӀе йолу водевиль, иза тӀеийцира Амбигю театро.

Цхьана дийнахь Салонан хӀора шеран цхьаьна гайтамехь Дюмас тидам бира барельефан, цунна тӀехь дара Мональдески Джованни виерах сурт. «Дерриг дуьненан биографехь» Мональдескех а, Швецин паччахь-аьзни Кристинех а лаьцна дешна, Дюмас сацам бира оцу теман драма йазйан. Йуьхьанца цуо цхьаьна йаздар кховдийра Сульега, амма тӀаьххьара шиммо а шен шен «Кристина» йазйира. Дюман пьеса хазйелира «Комеди Франсезехь» волчу паччахьан комиссаран барон Тейлоран, цуьнан гӀоьнца «Кристина» тӀеийцира дош даьккхина, Дюма сиза кхин а тойийр йу аьлла. Амма драма хӀоттайаран дуьхьала йара массанхьа ницкъ кхочу мадемуазель Марс, цунна йезара классикан репертуар. Къона автор пьесехь хийцамаш бан дуьхьала ваьлча, мадемуазель Марса дерриг дира «Кристина» «Комеди Франсезан» сценин тӀе ца йалийта.

Нана а, къуотгӀала вина кӀант Александр а кхаба безаш волу Дюмас, шина баттахь керла теман пьеса йазйира — пхеа актах лаьтта драма «Генрих III а, цуьнан цӀа а». «Комеди Франсезан» актёраш Вальдор Мелани салонехь пьеса йешначул тӀаьхьа дийхира иза рагӀ йоцуш тӀеэцар. Премьера 1829 шеран 10 февралехь аьттонца хилира, иза бара хӀинццалц классицизман бӀогӀам хиллачу театрехь романтикийн толам. КхоалгӀачу чкъоьран публико спектакль тӀеийцира монархин авторитетан таж дӀайаккхар санна. Стендала шен рецензехь йаздира: «Драмех, бу дера баккхий кхачамбацарш; тӀаккха а дерриг дицдеш хаза йу, и гайтар лара мегар ду хӀокху Ӏаьнан уггаре ладаме хилам». И. В. Гётес хьаьжначул тӀаьхьа тидам бира иза «тӀех дика хилар, амма публикан хьекъал ца кхочу цунах кхета»[7]. Ткъа хӀара вайн заманан Моруа Андрен ойла йу:

Йарий теша цуьнан пьеса историн? Йоккха а, жима а йац, Скотт Вальтеран романел. Истори къайленех йуьззина йу. Дюман дерриг хилира гуш а, билгала а. Екатерина Медичин карахь йара массо а интригийн архаш. Генрих III-гӀачо йохайора герцог де Гизан планаш. Ма-дарра аьлчи, Дюма ша а кхетара, и хиламаш дуккха а чолхе хиларех. ХӀун маьӀна дара цуьнан цунна? Цунна лаара цхьаъ — чехка сюжет. Генрих III-гӀачун мур шен дуэлашца, йамартлонашца, оргешца, йаьржина политикин шовкъаца наполеонан мур дагабоуьйтура цунна. Дюмас тойина истори французашна ган ма-луъура йара: самукъане, хаза, контрасташ тӀейоьгӀна, Дика цхьаьна агӀора долуш, ГӀуо — вукха агӀора. 1829 шеран партераш йузу публика, лаьттара сийлахь революци йинчу нахах, империн эскаршкахь тӀом бина а бара. Царна товра, паччахьаш а, церан гӀуллакх а гайтар «турпалан а, драмех дуьззина а суьртех, цундела царна дика девзаш долу».[8]

«Генрих III-гӀачун» тӀаьххье Дюмас йазйо цхьа могӀа гӀараевлла драмаш а, комедеш а, шен заманахь доккха сий хилла йолу. Царна йукъахь йу: «Христина», «Антони», «Кин, дений а, лартӀахь цахилар а», «Нелан бӀаьвнан» къайленаш. Дюма хуьлура даиман а Арсеналера гӀарайаьллачу Нодье салонехь, цигахь гуллора керлачу ишколан — романтизман — векалш . Иза хьалхарчарна йукъахь вирзира таханлерачу дахаран драме, хьакхавала ваьхьира даггара дезадаларан ролах шен заманан йукъараллехь. Керла дара, шен заманан стаган авторо айина синхаам балар, ткъа иза массеран ойланца, йогӀура ЙухаметтахӀотторан мурца.

27 шо хенара (Девериан сурт)

Цуьнан пьеса «Антони» шен долара дахаран хьолийн бух тӀаьхь йара — оццу хенахь Дюма чӀогӀа йезайелла вара поэтесса Вальдор Мелани, цуо иза арабаьккхира пьесан чохь Адель д’Эрвен вастехь. Драман премьера хилира 1831 шеран 3 майхь Порт-Сен-Мартен театрехь, коьрта ролашкахь Дорваль а, Бокаж а волуш, «„Эрнанин“ премьерал кӀезиг гӀовгӀа а ца йаьккхира цуо»[9] Гюго.

1830 шеран аьхка Францехь йелира Июлан революци, цуо вожийра Карла X-гӀа, чӀагӀйира буржуазин паччахьалла. Ӏарш тӀе хиира Луи-Филипп цӀарца герцог Орлеанан. Александр Дюма паччахьан Тюильри гӀалан тӀелеттачу гӀовттамхошна йукъахь вара. Революцин хьалхарчу деношкахь дуьйна Александр Дюмас пайден дакъа лецира йукъараллин дахарехь, кхочуш дира оцу хенахь къоман гвардин коьртехь хиллачу инарла Лафайета тӀедиллина масех ладаме гӀуллакх[10].

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. ↑ 1 2 M. Br. Dumas, Alexandre (инг.) // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911. — Vol. 8. — P. 654—656.
  2. ↑ Краткая литературная энциклопедия — М.: Советская энциклопедия, 1962.
  3. ↑ Alexandre Dumas // Internet Speculative Fiction Database (инг.) — 1995.
  4. ↑ Квебекец обнаруживает неопубликованной рукописи Александра Дюма
  5. ↑ Венгерова З. А. Дюма, Александр // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  6. ↑ Дюма, Александр // Большая советская энциклопедия : в 66 т. (65 т. и 1 доп.) / гл. ред. О. Ю. Шмидт. — М. : Советская энциклопедия, 1926—1947.
  7. ↑ Эккерман И. П. Разговоры с Гёте в последние годы его жизни. — М.: Художественная литература, 1986. — С. 390.
  8. ↑ А. Моруа. Три Дюма. — М.: Пресса, 1992, с. 84—85
  9. ↑ А. Моруа. Три Дюма. — М.: Пресса, 1992, с. 114
  10. ↑ Он предложил привезти в Париж порох, которого недоставало. Дюма отправился в Суассон и потребовал у коменданта гарнизона виконта де Линьера передать порох революционерам. Линьер впоследствии утверждал, что ещё за несколько дней до приезда Дюма, он самостоятельно принял это решение. А. Моруа. Три Дюма. — М.: Пресса, 1992, с. 105
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Дюма,_Александр_(да)&oldid=9092147»