Джеванширан уезд

Джеванширан уезд
Джеванширан уезд
	азерб. Cavanşir qəzası; оьрс. Джеванширский уезд
	ХӀост
	40°20′00″ къ. ш. 46°55′00″ м. д.HGЯO
Пачхьалкх	Российн импери; Российн республика[d]; Чоьхьара Кавказан демократин федеративан республика[d]; Азербайджанан Демократин Республика[d]; Азербайджанийн Советийн Социалистийн Республика; ТӀехьакавказан Социалистийн Федеративан Советийн Республика; ССРС;
Адм. центр	Тертер
Истори а, географи а
Кхоллар	1869
ДӀайаккхар	1923 шеран 7 июль
Латта	4818,4 квадратная верста;
Бахархой
Бахархой	72 719 (1897) стаг

Джеванширан уезд — Елизаветполан губернин йукъара административан дакъа. Центр — поштан станци Тертер.

Географи[нисйе бӀаьра | нисйе]

Рельефан агӀора уезд лаьттина шина декъехь: къилбаседа-малхбален, чутаьӀна, йа Джеванширан, а, къилба-малхбузен, ламанан, йа Джрабертан. ЧутаьӀна декъех, меттигерчара олу «Аран», билгалйаьлла йовха а, хӀоршщ йоийта а климатца аьхкенан беттанашкахь, цуо доьзуьйтура бахархой лаьмнашка кхалха; Ӏаьнаш кӀеда а, доца а хуьлу. Уездан йуккъера генна къилба-малхбузехь лаьтта дакъа, гунаш а, лаьмнаш а долуш ду, хьаннаш шорта йу, климат барамера йу. Къилба-малхбузен ламанан асанехь дика лекха лаьмнаш ду, луьра климат йу (Ӏа сентябрера апрель кхаччалц ду), лайш хуьлу, иза бахьнехь чутаӀенца йолу зӀе йехачу ханна йов. Севан Ӏоман, оцу хенахь Гокча олуш хилла, къилба-малхбален а, малхбален а агӀора гуо бина (Карабахан дукъ) уездан малхбузен декъера лекха баххьаш, Муровдаг ламанан даккъаш ду^[3] (у армян Севанга^[4]), являлись (11219 фт.), Гезаль-дара-баши (11606 фт.), Гиналь-даг (11057 фт.) и.кхин дӀа.

Истори[нисйе бӀаьра | нисйе]

Джеванширан уезда мохк, Джебраилан санна хьалха йукъабоьдура Карабахан ханаллин; 1869 шарахь из адӀакъастийра Шушин уездах^[3]. ДӀалоцура хӀинцалера Кельбаджаран, Мардакертан, Тертеран, Бардин кӀоштийн мохк^[5].

Бахархой[нисйе бӀаьра | нисйе]

БЕЭДца 1893 шарахь уездан бахархой бара 54 900 ст.^[3] 1897 шеран дуьххьара бахархой багарбарца уездехь вехара 72 719 ст., царех:

гӀезалой (азербайджанаш)^{[Комм. 1]} — 52 041 ст. (71,56 %),
эрмалой — 19 551 ст. (26,89 %),
кхурдой (Йазидашца цхьаьна) — 571 ст. (0,79 %),
славянаш (коьртаниг великорусаш (оьрсий), ткъа кхин а (малорусаш украинаш), белорусаш) — 208 ст. (0,29 %) ,
гӀажарий — 143 ст. (0,18 %),
лаьзгийн къаьмнаш^{[Комм. 2]}— 84 ст. (0,16 %),
гуьржий — 47 ст. (0,06 %),
желтой — 46 ст. (0,06 %),
полякаш — 9 ст. (0,01 %),
жӀайхойн-Ӏаьндийн къаьмнаш — 5 ст. (0,01 %),
немцой — 5 ст. (0,01 %),
кхин къаьмнийн векалш — 19 ст. (0,02 %)^[6]^[7].

Бахархой бехара 213 йуьртахь, дукхаха болчара даьхний а, латта а леладора. Йуккъера а, чутаьӀна а асанашкахь ладаме маьӀна дара кхин а бошмаш а, чилла а лелоран. Уггаре лакхара меттигаш дӀалаьцнера ламанан цанаша, уьш лаьттара хьаннашна тӀехула; лахахь йалтанех алсама ду мукх а, кӀа а; тӀаьххьара, йуккъера а, чутаьӀна а дакъошкахь кхиайо тайп-тайпана ораматаш, дугане а, бамбане а кхаччалц. ЧутаьӀначу декъехь бахархоша боккхура кон (мерза) орам. Бежний, говраш, варраш 1891 шарахь йара 52800, уьстагӀий а, гезарий а — 112000 корта; фабрикаш а, заводаш а йара 34 йара, арахецаран барам 37914 сом бара.

Административан йекъайалар[нисйе бӀаьра | нисйе]

1913 шарахь уезд чуйогӀура 35 йуьртан урхалла^[8]:

Авраянан — Авраян й.,
Агалин — Агалу-Хана й.,
Алпаутан — Алпаут й.,
Айриджин — Айриджа 1-ра й.,
Айруман — Айрум й.,
Бардин — Барда й.,
Барсунлин — Барсунлу й.,
Гантаган — Фарахканлы й.,
Хьасанризан — Хьасанриз й.,

Геранин — Герана й.,
Герравендан — Герравенд й.,
Джан-Атаган — Джан-Атаг й.,
Довшанлин — Довшанлу й.,
Дорбатлин — Дорбатлу-Караманлу й.,
Кабарта-Бой-Ахьмадлин — Кабарта-Бой-Ахьмадлу й.,
Карадаглин — Карадаглу 1-ра й.,
Кхараманлин — Кхараманлу й.,
Касапетан — Касапет й.,

Кичик-Кхарабекан — Кичик-Кхарабек й.,
Котурлин — Котурлы й.,
Кочарлин — Кочарлу й.,
Лякан — Ляк й.,
Маргалин — Марагалы й.,
Момирлин — Эв-ОгӀлы й.,
Налигрин — Кхазиан й.,
Намирлин — Илхичилар-Хана й.,
Саровн — Саров 1-ра й.,

СахӀлабадан — СахӀлабад й.,
Талышан — Талыш й.,
Хан-Ӏаьрбийн — Ӏаьрбий 1-ра й,
Хан-Кхаракоюнлин — Кхара-Коюнлу-Хана й.,
Хорузлин — Хорузлы й.,
Чирахлин — Чирахлу й. (Герравенд 2-гӀа),
Ширванлин — Алачадырму й.,
Шихавендан — Шихавенд й,

Нах беха меттигаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Уездан уггаре йаккхий нах беха меттигаш (бахархой, 1908 шо^[9])

Российн имрперин субъектийн бахархойн луьсталла
	Нах беха меттигаш	Бахархой, берриш	царна йукъахь эрмалой	царна йукъахь Азербайджанаш
1	Агдара	4676	4676	0
2	Айрум	2240	0	2240
3	Алпоут-Бой-Ахьмадлу	1521	1521	0
4	Хьаджалу 2-гӀа	1146	0	1146
5	Хьасанриз	1123	1123	0
6	Хьасан-Риз	1140	1140	0
7	Джинлы	1560	0	1560
8	Довшанлу	1948	1948	0
9	Дорбатлу	2052	0	2052
10	Караманлу	1309	0	1309
11	Касапет	1111	1111	0
12	Кичик-Карабек	1138	1138	0
13	Кличлы	1553	0	1553
14	Котурлы	1635	0	1635
15	Коюнбинаси	1125	0	1125
16	Малбинаси	2575	0	2575
17	Мирзаликенд	1281	0	1281
18	Саров-Бегум	1344	1344	0
19	Талыш	1000	1000	0
20	Хан-Каракоюнлу	1255	0	1255

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Комментареш

↑ Согласно ЭСБЕ - "татары", Кавказскому календарю - "татары", переписи населения 1897 года - "татары", язык указан как "татарский"(адербейджанский)". В переписи населения 1926 года - "тюрки". Согласно нынешней терминологии и далее в тексте статьи - азербайджанцы.
↑ Согласно переписи населения 1897 года - "кюринцы", "лезгины", а так же носители Кази-Кумукского языка (лакцы). В 19-начале 20 вв. "лезгинами" в регионе помимо непосредственно лезгин, также именовались и остальные лезгинские народы. В переписи населения 1926 года лезгины указаны как "лезги".