Чулацаман тӀегӀо

Иран

32°29′46″ къ. ш. 54°17′42″ м. д.HGЯO
Талларе хьожуш
1000 йукъара цхьа йаззам
ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
(ГӀажарчоь тӀера хьажжина кхуза)
Иран
гӀаж. ایران
Байракх ХӀост
Байракх ХӀост
Девиз: «Йозуш цахилар, Маршо, Исламан Республика»
«اﺳﺘﻘﻼﻝ، ﺁﺯﺍﺩﻯ، جمهوری اسلامی»
«
Эстекълаль, азади, джомхӀури-йе-эсломи»
Иранан Пачхьалкхан Шатлакхан Илли
Кхоьллина 1979 шаран 1 апрель
(Исламан революци)
Официалан мотт гӀажарийн
Коьрта гӀала ТехӀеран
Йаккхий гӀаланаш ТехӀеран, Мешхед, Кередж, Тебриз, Шираз, Исфахан, Ахваз
Урхаллин тайпа Исламан республика
Лакхара куьгалхо
Президент
цхьалгӀа вице-президент
Ӏали Хаменеи
Хьасан Рухьани
Эшаг Джахангири
Пачхь. дин ислам, шиӀаш
Латта
 • Шадерг 1 648 000 км² (17-гӀа дуьненахь)
 • % хина тӀехле 0,7
Бахархой
 • Мах хадор 79 853 900[1] стаг
ДЧС
 • Шадерг (2012) 997,4 млрд[2] долл. (18-гӀа)
 • ХӀораннан а сина 13 100[2] долл.
АДКИ (2013) 0,742[3] (лакхара; 76-гӀа меттиг)
Ахча Иранан риал (IRR, код 364)
Интернет-доменаш .ir
Код ISO IR
Код МОК IRI
Телефонан код +98
Сахьтан аса +3:30 (аьхккий — UTC+4:30), IRST
Автомобилийн некъаш аьтту агӀора[4]
Викилармин логотип Викиларми чохь медиафайлаш

Исламан Республика Иран (гӀаж. جمهوری اسلامی ایران) — ДжомхӀури-́йе Эслɒми́-йе Ирɒ́н), доцца — Иран, ГӀажарийчоь (гӀаж. ایران) — иза Хьалхарчу Азера пачхьалкх йу, цуьнан коьрта гӀала — ТехӀеран йу.

Малхбалехь ОвхӀанаца а, Пакистанаца а, Малхбузехь Ӏиракъаца доза ду. къилбасед-Малхбузехь Туркойчоьца а, Азербайджанаца а, Эрмалойчоьца а, къилбасед-Малхбалехь Туркменица доза ду.

къилбаседехь Каспий-хӀорданца а, къилба-Малхбузехь ГӀаьжарийн чукхет-хӀорданац а, Ӏоманан чукхет-хӀорданац, къилба-Малхбалехь Ӏарбийн хӀорданац аре йолуш йу ГӀажарийчоь. Хьалх заман чохь дуьнахь дунен йовзаш хил йу Паьрсийн Пачхьалкх шен гуонахь къаьмнаш цхьан Пачхьалкх чу лаьцна хил мохк бу.

Йаккхий гӀаланаш

[бӀаьра нисйан | нисйан]

ГӀажарийчоьнан 67,5 % бахархой Ӏаш бу гӀаланашкахь. 2030 шарахь гергачу хьесапехь 80 % Ӏаш хира бу. Йокха гӀала йу — ТехӀеран гӀалахь 8,7 млн адам Ӏаш ду[5] (14 млн в агломерации). ТехӀеранехь пачхьалкхан ахнал дукху индустрин ницкъаш бу, цу йукъахь йу — автомобилан, электронни, герзан, химин, кхача арахецар. Шен йоккхаллица шолгӀачу меттигехь йу — Мешхед, иза йу шиитий лараме гӀала.

ГӀажарийчоьнан административан йекъайалар

[бӀаьра нисйан | нисйан]

ГӀажарийчоьнан коьрта административан дакъош ду останаш (гӀаж. استانostān; мн.ч. — استانﻫﺎ — ostānhā), цера чохь йу шахӀрестанаш (гӀаж. شهرستان), шахӀрестанийн чохь йу — бахшаш (гӀаж. بخش). Останан йокха гӀала дукху хьолехь коьрта гӀала хуьйла (гӀаж. مرکزmarkaz). ХӀора останан урхалла до губернаторс (остандарс — استاندار). ГӀажарийчоьнан йу 31 остан:

1. ТехӀран
2. Кум
3. Йуккъера остан
4. Казвин
5. Гилян
6. Ардебиль
7. Зенджан
8. Малхбален Азербайджан
9. Малхбузен Азербайджан

10. Курдистан

11. Хамадан
12. Керманшах
13. Илам
14. Лурестан
15. Хузестан
16. Чехармехаль а, Бахтиари а
17. Кохгилуйе а, Бойерахмед а
18. Бушир
19. Фарс

20. Хормозган

21. Систан а, Белуджистан а
22. Керман
23. Йезд
24. Исфахан
25. Семнан
26. Мазендеран
27. Голестан
28. Къилбаседа Хорасан
29. Хорасан-Резави
30. Къилба Хорасан

31. Альборз

1950 шоа кхачале ГӀажарийчоь йекъалуш йара 12 остан: Ардалян, Азербайджан, Белуджистан, Фарс, Гилян, Араки-Аджам, Хорасан, Хузестан, Керман, Ларестан, Лурестан, Мазендеран. 1950-м уьш кӀезиг йира 10, а тӀакха 1960 тӀера 1981 кхаччалц уьш дукху хиллира 28. 2004 шарахь ТехӀеран 3 остан йира, ТехӀеран 2010 шарахь 2 остан йира.

Билгалдахарш

[бӀаьра нисйан | нисйан]
  1. Census.gov. Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2013. U.S. Department of Commerce (2013). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 9 май. Архивйина 2013 шеран 9 майхь
  2. 1 2 CIA - The World Factbook. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 16 март. Архивйина 2012-02-03 — Wayback Machine
  3. Human Development Report 2013 (инг.). United Nations Development Programme (2013). Архивйина 2013 шеран 13 августехь
  4. http://chartsbin.com/view/edr
  5. WebCite query result