Википеди:Оьрсийн Нохчийн Дошам/ЭЛП/С

С

• с (со) предлог 1. с род. п. 1) (откуда) т1ера; =ра, =хула, =хьара (местн.-исх. п.); убрать посуду со стола- стоьла т1ера пхьег1аж д1аяха; прийти с работы - балхара ван; вход со двора - кертахула ю чувог1ийла; с улицы слышен шум - арара г1овг1а хеза; начнём с вас - шуна т1ера д1адуьйлалур вай; говорить речь с трибуны - трибунера (или трибуна т1ера) къамел дан; с правой стороны - аьтту аг1орхьара; хлеб с Кубани- Кубанера ялта; ветер с моря - х1урда т1ера мох; письмо с Родины - Даймахкара кехат; обойти с фланга- флангехула т1ехвала; получить с кого-л. деньги - цхьаьнгара ахча эца; урожай с гектара - гектара тlepa ялта 2) (при обозначении предмета, являющегося оригиналом, образцом) =ра (местн.-исх. п.); брать пример с кого-л. - цхьаьнгара масал эца; перевод с чеченского языка - нохчийн маттара гоч 3) (на основании чего-л., следуя чему-л.) =ца (оруд. п.); с разрешения руководителя - куьйгалхочун бакъонца; с вашего согласия- шун пурбанца; писать с большой буквы - доккхачу элпаца яздан 4) (по причине чего-л.) перев. деепричастием: сказать со злости - оьг1азвахна ала; с перепугу- кхеравелла; устать с дороги - некъ бина к1адвала 2. с тв. п. 1) (при указании на совместность; в знач. союза «и», предлога «при») =[а]ца, =нца, =рца, =ица, =чуьнца (оруд. п.); я иду с тобой - со хьоьца вог1у; смеяться вместе с другими - кхечаьрца цхьаьна вела; хлеб с маслом - даьттанца бепиг; - Турцица доза; я с братом -со вешица ву; отец с матерью дома - дай, наний ц1ахь ду; отец останется с матерью, а мы уйдём - да ненаца вуьсур ву, ткъа вай д1аг1ур ду 2) (при указании на обладание чём-л.) перев. причастием или деепричастием; человек с талантом пох1ма йолу стаг; старик с бородой -маж йолу воккха стаг; с сумкой в руке - куьйгахь т1оьрмиг болуш; найти с трудом - халла каро; делать что-л. с любовью - дезаш цхьаъ дан; читать с удовольствием - там хуьлуш еша 3. с род. и тв. п. (о времени) дуьйна, ехьана; с прошлого года - стохка дуьйна; с тех пор, как...- х1етахь... дуьйна; с рождения - дича дуьйна, дича хьана; с самого утра -1уьйранна дуьйна; с утра до ночи - 1уьйранна дуьйна буьйса йоллалц; с приходом зимы - 1а деачахьана, 1а доьлчахьана; 4. с вин. п. (приблизительно, почти) 1) (при сравнении) перев. сравн. п.; ростом с меня - локхалла сол; величиной с кулак - доккхалла буйннал 2) (о времени) суф. =ах, =ахь, + гергга; прожить в деревне с месяц - баттахь гергга юьртахь даха 3) (при счёте) суф. =ех [гергга], гергга; с десяток - иттех гергга ; взять с боя - т1амца даккха; с меня довольно! суна тоам хилла!; ни с того ни с сего - бехк а, гуьнахь а доцуш; с чего ты взял? мичара даьккхи ахь?; взять с собой - шеца вига

• с= (со=, съ=) 1. глагольная приставка, обозначает: 1) движение в сторону д1а=: свернуть с дороги - новкъара д1ахьовза 2) удаление с поверхности д1а=: смахнуть пыль - чан д1аего 3) движение вниз охьа=: слезть -охьавосса 4) движение туда и обратно даха[на дан]: сходить в аптеку- аптеке вахана ван 5) сближение, скрепление т1е=, т1етт1а=: свести руки - куьйгаш т1етт1адало, сбить (вместе) -вовшахтоха 6) сосредоточение в одном месте т1е=: сложить книги - книгаш т1егулъян 7) движение из разных мест схьа=, т1е=: сбежаться - т1ехьовлха 8) совместность, соучастие цхьаьна: сосуществовать - цхьаьна тардала 9) копирование схьа=: списать - схьаяздан 10) результативность =дан, =даха: сузить - гатдан; сгорбиться - букардаха 2. (приставка, образующая наречия) 1) образа действия, передаётся лексически: слегка - меллаша 2) места =хьа, =хь или передаётся лексически: снизу- лахара 3) причины, передаётся отглагольным наречием с суфф. =чохь: сказать сгоряча -сихвеллачохь ала 4) при образовании наречий от имён существительных дуьйна: сначала - юьххьера дуйна; смолоду - жима волуш дуьйна

са

• сабельный, -ая, -ое туьран

• сабля ж тур; дамасская ~ - ц1окъболатан тур; булатная ~ -мисарболатан тур; фехтование на ~х спорт.- таррашца латар

• саботаж м саботаж

• саботажник м, ~ца ж саботажхо

• саботажничать разг. саботаж лело

• саботировать сов. и несов., что саботаж ян; ~ работу - балхана саботаж ян

• саван м марчо ; снежный ~ - детица кхелина аре

• саванна ж геогр. саванна (аре)

• саврасый, -ая, -ое (о масти лошади) расха

• сагитировать сов., кого, разг. агитаци ян

• сад м беш; в ~у -бешахь; городской ~ - г1алин беш ; ботанический ~ -ораматийн беш; зоологический ~- дийнатийн беш; детский ~ - берийн беш, детсад; зимний ~ - 1аьнан беш

• садизм м садизм

• садист м, ~ка ж садист

• садистский, -ая,-ое садистийн,садизман

• садиться несов. см. сесть; ~сь! охьахаа!; ~тесь! охьаховша!; охьаховшийша (вежливо)!.

• саднить несов., безл. (о ране и т. п.) в горле саднит - легашкахь кхаръелла

• садовник м, ~ца ж бешахо

• садовод м бешлелорхо

• садоводство с бешлелор

• садоводческий, -ая, -ое бешлелоран

• садовый, -ая, -ое бешан, бешара; ~ые цветы -бешан зезагаш; ~ый инвентарь- бешан г1ирс; ~ый участок- бешан кха

• садок м 1) (для рыбы) ч1ерийдохкург 2) (для гусей, кроликов) бун

• сажа ж к1урз; руки в ~е - куьйгаш т1ехь к1урз бу

• сажалка ж (приспособление для посадки чего-л.) юьйриг

• сажать несов. 1) кого охьахао; ~ гостей - хьеший охьаховшо 2) кого (арестовать) долла; ~ в тюрьму- набахте волла 3) что (растения) дог1а, ден; 4): ~ хлебы в печь -бепиг пеша дилла ; ~ собаку на цепь - ж1аьла з1енаца д1адехка; ~ курицу на яйца - котам xloaш т1е хао

• саженец м с.-х. синтар

• саженый, -ая, -ое доьг1на, дийна; ~ые деревца - доьг1на синтарш

• сажень ж сажен ; косая ~ в плечах - сажен хиллал зоьртал белшаш йолу

• сазан м саза

• сайт - меттиг., (дуьненан машан меттиг)

• саквояж м т1оьрмиг

• сакля ж саьккал, жоьла

• саксаул м саксаул

саксофон м муз. саксофон

салазки мн. 1) салаз; дети катались на ~ах -салазаш т1ехь хехкалора бераш 2) тех. салазаш

салат м (растение; кушанье) салат

салатник м, ~ца ж салатъюьллург

салатный, -ая, -ое (о цвете) сирла-баьццара

сало с 1) (нутряное) мохь; (курдючное) дума; свиное ~ -хьакхин дума; топлёное ~- хьакхар 2) (смазочное вещество) хьакхар

салон м в разн. знач. салон; художественный ~ - исбаьхаллин салон

салфетка ж салфетка; бумажные ~и - кехатан салфеткаш

сальник м 1) анат. моллин куй 2) тех. сальник

сальный, -ая, -ое 1) хьакхаран; (лоснящийся) хьакхарех дуьзна; ~ое пятно- хьакхаран таммаг1а 2) перен. (непристойный) дастаме ; ~ые железы анат.- хьакхаран екхоаш

сальто, сальто-мортале с нескл. сальто

салют м 1) (приветствие) салют 2) (в ознаменование чего-л.) шатлакх; артиллерийский ~ -яккхийчу тоьпийн шатлакх; произвести ~ - шатлакх дан

салютовать сов. и несов., кому-чему 1) (приветствовать) салют яла 2) (в ознаменование чего-л.) шатлакх дан

сам мест. определит. м (сама ж, само с) 1) аса-айса (для 1-го л. ед. ч.), хьо-хьо (для 1-го л.), цо-ша (для 3-го л.); я ~ сделаю - аса-айса дийр ду; он ~ скажет ему - цо-ша эр ду цуьнга; он ~ это сказал - цо-ша элира иза; он ~ справится с работой - балхаца и-ша ларор ву; он и ~ не сделает этого - цо-ша а дийр дац иза; передайте это ~ому бригадиру - бригадире шега д1аалалаш иза; нет его ~ого - иза-ша (им. п.) а вац; я вижу его ~ого - иза-ша го суна 2) (воплощённый, олицетворённый): он ~а доброта - комаьршонах вича санна ву иза (букв. будто он сшит из доброты) 3) (самый) [ша] цхьа; ~ факт - ша цхьа факт 4) в знач. сущ. м прост. (муж) ша; ~ уже приехал? и ша веана? ; он ~ не свой (она ~а не своя) воьхна (йоьхна) ша х1ун леладо а ца хьаьа цунна; ~ по себе -ша; ~ (или ~а, ~о) собой - ша-шах

сама мест. ж см. сам

саман м буьйда кибарчиг

саманный, -ая, -ое буьйдачу кибарчиган; ~ дом - буьйдачу кибарчиган ц1а

самбист м. самбист, самбохо

самбо с нескл. спорт. самбо ; овладеть приёмами ~ - самбон говзаллаш караерзо

самец м боьрша х1ума; олень- ~- боьрша сай; ~ белки - боьрша тарсал

сами мест. мн. от сам, сама, само шаьш; мы ~ - вай-ваьш; тхо-тхьаьш; вы ~ - шу-шаьш; они ~ - уьш-шаьш, уьзаш-шаьш

самка ж стен х1ума; ~ оленя - стен сай (или г1ала)

само мест. с см. сам ; это ~ по себе не ново - и-м иштта а керла х1ума дацара; ~ собой [разумеется] ишта а хууш ду

самоанализ м ша-шен анализ

самобичевание с ша-шен бехкедар (или 1азап дар)

самобытность ж [ша-]башхалла

самобытный, -ая, -ое [ша-]башха

самовар м самар; поставить ~ - самар х1отто

самовластие с уст. шеггара 1едал

самовластный, -ая, -ое шеггарчу 1едалан

самовлюблённость ж ша-шен дезар

самовлюблённый, -ая, -ое ша-шен деза

самовнушение с ша-шен тешор

самовольничать несов. разг. луъург лело, шен лаамехь лела

самовольно нареч. ца хоттуш; ~ отлучиться - ца хоттуш юкъахдала

самовольный, -ая, -ое 1) см. своевольный; 2) (без разрешения) ца хоттуш [ден]; ~ уход с работы -ца хоттуш балхара д1адахар

самовоспламенение с ша-шах латар

самогон м, самогонка ж самогон

самогонщик м, ~ца ж къаьркъадаккхархо

самодвижущийся, -аяся, -ееся ша лела

самоделка ж разг. ша йинарг

самодельный, -ая, -ое ша дина [долу]; ~ радиоприёмник - ша йина радиоприемник

самодержавие с паччахьан 1едал

самодержавный, -ая, -ое паччахьан 1едалан; ~ая власть - паччахьан 1едал

самодержец м, ~ица ж уст. паччахь

самодеятельность ж самодеятельность; кхолламалла; ~ть населения - бахархойн кхолламалла; сегодня состоится вечер художественной ~ти - тховса исбаьхьаллин кхолламаллин суьйре хир ю

самодеятельный, -ая, -ое 1) (действующий самостоятельно) ша + причастие; ~ые туристы - шаьш арабевлла туристаш 2) (не профессиональный)

самодеятельностан, кхолламаллин; ~ый синкъерам - кхолламаллин синкъерам

самодисциплина ж ша-шен низам

самодовольный, -ая, -ое шех тоаме; ~ый человек - шех тоаме стаг; ~о (нареч.) улыбаться - шех тоаме вела самодовольство с шех тоаме хилар

самодур м, ~ка ж сонталча

самодурство с сонталчалла

самозабвение с са д1аэцар, са д1адалар; в ~и - са д1аэцна; любить до ~я - чу са диллина деза самозабвенный, -ая, -ое са д1аэцна, са д1аделла; ~о (нареч.) работать - са д1аделла болх бан

самозакаливание с спец. дахчадалар

самозарядный, -ая, -ое ша-шах юлалун; ~ая винтовка - ша-шах юлалун топ

самозащита ж ларвалар

самозванец м, ~ка ж ша-шен кхайкхийнарг

самозванство с ша-шен кхайкхоралла

самозваный, -ая, -ое ша-шен кхайкхийна; ~ царь - ша-шен кхайкхийна паччахь

самоистязание с 1азапе волар

самокат м (детская игрушка) когхоьхку

самоконтроль м ша-шен контроль

самокритика ж ша-шен критика

самокритичный, -ая, -ое ша-шена критика еш [долу]; ~ое выступление - ша-шена критика еш юкъавалар; высказаться ~о (нареч.) - ша-шена критика еш ала

самолёт м кема; боевой ~ - т1еман кема;реактивный ~ - реактивни кема; лететь ~ом - кеманца ваха самолётный, -ая, -ое кеманан

самолётовождение с кемалелор

самолётостроение с кеманаш дар

самолётостроительный, -ая, -ое кеманаш ден

самолюбивый, -ая, -ое дегала; ~ человек - дегала стаг

самолюбие с дегалла; болезненное ~ - т1ехваьлла дегалла; задеть чьё-л. ~ - цхьаьннан деган дозаллих 1отта

самолюбование с ша-шех доккхадер

самомнение с дог доккхалла; человек с большим ~м - ч1ог1а дог доккха стаг

самонадеянность ж б1окъажар

самонадеянный, -ая, -ое б1окъежна

самоназвание с ша-шена тиллина ц1е; ~ народа - халкъо ша-шена тиллина ц1е

самообвинение с юр. ша-шен бехк бар

самообладание с собар[е хилар], доьналла хилар; сохранять ~ - собаре хила; потерять ~ - доьналлих доха самообман м ша-шен 1ехадар

самооборона ж лардалар

самообразование с ша дешар

самообразовательный, -ая, -ое ша доьшу

самообслуживание с ша-шен г1уллакх дар; магазин ~я - ша-шен г1уллакх даран туька

самооговор м юр. шена т1гэцар

самоограничение с шена кьлидар

самоокупаемость ж шен хоржалла; предприятие на ~и - предприяти шен хоржаллахь ю самооплодотворение с биол. ша-шах пхардалар

самооправдание с бехказдалар

самоопределение с полит. шайн лаамалла; право наций на ~ - къаьмнийн шайн лаамаллин бакъо самоопределиться сов., самоопределяться несов. шайн лаамалла хила

самоопрокидывающийся, -аяся, -ееся: ~ кузов - т1ек1елйолу кузов

самоопыление с бот. дургал хецар

самоотверженность ж са цакхоор

самоотверженн|ый, -ая, -ое са ца кхоаден; ~ый поступок - са ца кхоош динарг; трудиться ~о (нареч.)- са ца кхоош болх бан

самоотвод м юкъарадалар; заявить ~ - юкъарадалар д1ахьедан

самоотречение с д1атасар, долара даккхар (или далар)

самописка ж разг. ша яздийриг

самопишущий, -ая, -ее ша (д1а]язден, ша яздеш долу; ~ прибор - ша д1аязден прибор

самопожертвование с цакхоадалар

самопознание с ша-шен довзар

самопомощь ж ша-шена г1о дар

самопроверка ж ша-шен таллар

самопроизвольность ж ша-шах хилар

самопроизвольный,-ая, -ое ша-шах [хуьлу]; ~ые движения - ша-шах боламаш

саморазгружающийся, -аяся, -ееся ша дассалун

саморегулирование с ша тодалар

самородок м 1) б1елиг; золотой ~ -дешин б1елиг 2) перен. (о человеке) пох1махо

самосвал м (автомашина) самосвал

самосгорание с ша-шах дагар

самосев м деза далар

самосмазывающийся, -аяся, -ееся тех. ша-шена хьакхар хьоку; ~ подшипник -ша-шена хьакхар хьоку подшипник

самосовершенствование с ша шардалар

самосожжение с ша-шен дагор

самосознание с кхетам; классовое ~ - классам кхетам

самосохранение с лардалар;инстинкт ~я - лардаларан инстинкт

самостоятельность ж лаамалла

самостоятельный, -ая, -ое 1) (независимый) шен лааме, ша; ~ое государство -шен лааме пачхьалкх; жить ~о (нареч.) - ша даха 2) (отдельный) ша къаьстина; ~ый раздел науки - 1илманан ша къаьстина дакъа 3) (совершаемый своими силами) ша [ден]; ~ая работа - ша бен болх

самострел м (лук) секха 1ад

самосуд м кхел яр

самотёк м 1) [ша-шах] эхар 2) перен. ша-шах (или д1атесна) дитар; пустить дело на ~ - г1уллакх д1атесна дита

самотёком нареч. 1) (о движении) ша-шах; вода идёт ~ - хи ша-шах оьху 2) (стихийно) д1атесна, ша-шах; работа не должна идти ~ - болх д1атесна бита ца беза

самоубийство с ша-шен дер; покончить жизнь ~м - ша-шен ден

самоубийца м и ж ша-шен дийнарг

самоуважение с ша-шен ларар

самоуверенность ж шех б1оболар

самоуверенный, -ая, -ое шех б1обулу; ~ый тон - шех б1обулу аз; держаться ~о (нареч.) - шех б1обулуш хила

самоунижение, самоуничижение с ша-шен к1езиг хетийтар

самоуправление с шайн урхалла ; органы ~я - шайн урхаллин меженаш

самоуправство с шена луъург лелор

самоусовершенствование с ша-шен шардалар

самоуспокоение с, самоуспокоенность ж са тедар

самоустранение с [ша] юкъарадалар

самоустраниться сов., самоустраняться несов. ша юкъарадала

самоучитель м ша 1амалург; ~ русского языка - оь1рсийн меттан ша 1амалург

самоучка м и ж ша 1еминарг; механик-~а - ша 1емина механик; ~ой - ша 1емаш; научиться чему-л. ~ой - цхьа х1ума дан ша 1ама

самохвальство с разг. ша-шен хестор

самоход м тех. (самоходная машина) ша леларг

самоходный, -ая, -ое ша лела; ~ комбайн - ша лела комбайн

самоцвет м жовх1ар

самоцветный, -ая, -ое жовх1аран; ~ые камни - жовх1аран т1улгаш

самоцель ж дагалацам

самочувствие с хьал; как твоё ~?- дег1ехь муха хьал (или дег1 муха) ду хьан?

самшит м бот. самшит

самшитовый, -ая, -ое самшитан

самый, -ая, -ое мест. определит. 1) (именно) изза, оццу; эта ~ая книжка - изза книшка; в этом ~ом месте - оццу меттахь; тот ~ый - изза (или тохара) хилларг 2) (для уточнения места) юххехь; (для уточнения времени) нийсса, дуьйна, передаётся тж. удвоением корневого согласного в отглагольных формах; у ~ого моря - хlopда юххехь; в ~ый разгар работы - нийсса болх сихбеллачохь; с ~ого утра - 1уьйранна дуьйна; с ~ого начала - доладеллачохь 3)(для подчёркивания значения) изза; достаточен ~ый факт согласия -реза хила изза тоьур ду 4) (для образования превосходной степени) уггар; ~ый хороший - уггар дика ; в ~ом деле - баккъал а; в ~ый раз - нийсса, ч1ог1а г1ехьа

сан м сан

санаторий м санатори

санаторный, -ая, -ое санаторин; ~ режим - санаторин раж

сандалии мн. (ед. ~я ж сандал) сандалеш

сани мн. салаз; ехать в ~ях - салаз т1ехь даха

санитар м санитар

санитария ж санитари

санитарка ж санитарка

санитарный, -ая, -ое санитарин; ~ врач - санитарин лор; ~ поезд - санитарин поезд

санки мн. салаз; кататься с горы на ~ах - гу т1ера чу салазаш хехка

санкционировать сов. и несов., что санкци яла

санкция ж 1) (разрешение) пурба, санкци [ялар], бакъо ялар 2) юр. (утверждение) санкци, ч1аг1дар 3) чаще мн. ~и: экономические ~и - экономикин санкцеш

санный, -ая, -ое салазан; ~ путь - салазан некъ

сановник м сановник, санхо

сановный, -ая, -ое санан

саночный, -ая, -ое салазан; ~ спорт - салазийн спорт

санскрит м санскрит

санскритский, -ая, -ое санскритан

сантехник м сантехник

сантехника ж сантехника

сантиметр м сантиметр

сантиметровый, -ая, -ое сантиметран, сантиметр деха; ~ая линейка - сантиметрийн сизхьокхург

санузел м санузел

санчасть ж санчасть, сандакъа

сап м вет. совкх

сапа ж: действовать тихой ~ой - меллаша к1елд1ашхула дан

сапёр м воен. сапёр

сапёрный, -ая, -ое воен. сапёрийн; ~ый батальон -сапёрийн батальон; ~ые работы - сапёрийн белхаш

сапоги мн. (ед. сапог м этка) эткаш; ходить в ~ах - эткаш юьйхина лела; носить ~и -эткаш лело; без сапог- эткаш йоцуш ; два ~а пара - дала ма-лоьхчу цхьаьнакхетта ши стаг; быть у кого-л. под ~ом - ц1аьннан кога к1ел хила

сапожки мн. (ед. сапожок м этка) эткаш

сапожник м эткийн пхьар

сапожничать несов. эткийн пхьола лело

сапожный, -ая, -ое эткийн; ~ый крем - эткийн крем; ~ая мастерская - эткийн пхьалг1а

сапфир м сапфир

сарай м божал; дровяной ~ - дечиг чудуьллу божал; не комната, а ~ - чоь аьлча а, божал ду-кх

саранча ж, тж. собир. ц1оз; налететь как ~ - ц1оз санна т1елата

сарафан м сарафан

сарделька 1 ж (сосиска) сарделька

сарделька 2 ж (рыба) сарделька

сардина ж, сардинка ж сардина

сардиновый, -ая, -ое сардинийн, сардинаш лоьцу; ~ промысел - сардинаш лецаран корматалла

саржа ж саржа

саржевый, -ая, -ое саржин; ~ая подкладка - саржин чутухург

сарказм м сарказм

саркастический, -ая, -ое 1иттарше, сарказман; ~ смех - 1иттарше велар

саркома ж мед. дестар

саркофаг м саркофаг

сатана м йилбаз - сеттина, лилбаз, илбаз, иблис

сатанинский, -ая, -ое йилбазан, лилбазан, илбазан, иблисан

сателлит м сателлит ; государство- ~- сателлит-пачхьалкх

сатин м сатин

сатиновый, -ая, -ое сатинан; ~ая подкладка - сатинан чутухург

сатира ж сатира, кхардам

сатирик м сатирик, сатирахо

сатирический, -ая, -ое сатирически, кхардаме

Сатурн м астр. Сатурн

сафьян м т1аьрсиг (из козьих шкур); миша (из овечьих шкур)

сафьяновый, -ая, -ое т1аьрсиган; мишин

сахар м шекар; ~-рафинад - рафинад-шекар; чай с ~ом - шекар-чай; производство ~а - шекар дар ; не ~ (о ком-чём-л. неприятном) моз дац

сахарин м сахарин ; конфеты на ~е - сахаринаца кемпеташ

сахариновый, -ая, -ое сахаринан

сахаристость ж шекаралла

сахаристый, -ая, -ое шекаре

сахарить несов., что (класть сахар) шекар тоха; (посыпатьсахаром) шекар таса

сахарница ж шекардухкург, шекардуьллург

сахарный, -ая, -ое шекаран; (приготовленный на сахаре, с сахаром) шекар тоьхна; (содержащий сахар) шекар долу, шекар доккху; (похожий на сахар) шекар санна; (изготовляющий сахар) шекар ден; ~ый тростник - шекаран эрз; ~ый завод - шекар ден завод ; ~ая бумага -шекарна хьарчо кехат; ~ая болезнь- шекаран цамгар; ~ая кость - мерза даь1ахк

сахароварение с шекар даккхар

сахароварный, -ая, -ое шекар доккху;: ~ завод - шекар доккху завод

сахароза ж сахароза

сахароносный, -ая, -ое шекар доккху; ~ые растения - шекар доккху ораматаш

сачок м сачок; ловить сачком бабочек - сачокаца полларчий леца; поймать рыбу в ~ - сачока чу ч1ара лаца

сбавить сов., сбавлять несов., что лахдан, лаг1дан, эшо; ~ цену мах лахбан; ~ шаг- болар лаг1дан; ~ в весе - (похудеть) аздала, эша; ~ тон - аз лахдан

сбагрить сов., кого-что, прост. (избавиться) д1ахада

сбалансировать сов., что, бухг. [д1а]нисдан, баланс ян

сбегать сов., за кем-чем, разг. дедда даха (цхьаъ вала, схьадан); ~ за хлебом - ведда бепиг дан ваха

сбегать несов. I) см. сбежать; 2) (спускаться) охьахьовлха; тропинка ~ет к источнику -тача шовдан т1е охьадог1у

сбежать сов. 1) с чего (спуститься) охьадада, охьахьада; ~ть по лестнице - лами т1ехула охьадада 2)(убежать) дада 3) (стечь—о жидкости) охьахьада; разг. (при кипении) т1ехдан, т1ехъхьада; молоко ~ло- шура т1ехъеана

сбежаться сов. т1ехьовлха

сберегательный, -ая, -ое: ~ая касса сберкасса; ~ая книжка - сберкнижка

сбережённое с 1.(действие) 1алашдар; ~е денег - ахча 1алашдар 2. чаще мн. ~я - 1алашдинарг; трудовые ~я - къахьегна 1алашдинарг

сберечь сов., кого-что лардан, 1алашдан, кхоо; ~ документы - документаш 1алашдан; ~ время - хан кхоо

сберкасса ж сберкасса

сберкнижка ж сберкнижка

сбивчивый, -ая, -ое тийсалу[ш долу] (с запинками); къаьсташ доцу, кхеташ доцу (неясный, непонятный); ~ый ответ - кхеташ доцу жоп; ~о (нареч.) рассказывать - тийсалуш дийца

сбитый, -ая, -ое в разн. знач. дохийна, охьадаийтина; ~ый самолёт- дохийна кема; ~ые каблуки - дохийна к1ажош

сбить сов. 1) кого-что [тоьхна] охьадожо; ~ яблоко с ветки - га тlepa 1аж охьабожо; ~ кого-л. с ног - цхьаъ охьавожо 2) кого-что {подстрелить) чудаийта; ~ самолёт - кема чудаийта 3) кого (запутать) тило; ~ с пути - некъах тило; ~ с толку- кхетамах тило 4) что (стоптать) к1ажардаккха; ~ каблуки - к1ажа к1ажарбаккха 5) что (сколотить) дан; (соединить) вовшахтоха; ~ ящик из досок - аннех яьшка ян 6) что (в масло) даккха, лийса ; ~ с кого-л. спесь- цхьаьннан курталла йохо; ~ цену - мах лахбан; ~ пламя - алу яйа

сбиться сов. 1) (на сторону) аг1ордала; повязка сбилась набок -йихкина х1ума аг1оръяьлла 2) (заблудиться) тила; ~ с дороги - некъах тила; ~ с толку - кхетамах тила 3) разг. (стоптаться) к1ажардаха, аг1ордала 4) (о масле) лийсадала ; ~ с ног - амал дан; ~ в кучу - т1егулдала

сближение с 1. (по гл. сблизить) 1) гергадалор, юххедалор 2) перен. гергара дар 2. (по гл. сблизиться) 1) юх-юххе хилар 2) перен. гергара хилар

сблизить сов. 1) кого-что гергадало, юххе дало 2) кого, перен. гергара дан; совместная работа ~ла их- цхьаьна бечу балхо гергара бира уьш

сблизиться сов. 1) юх-юххе хила, гергадаха 2) перен. гергара хила

сбоку нареч. aгlop; встать ~ - аг1орхьа х1отта; поставить ~ - аг1орхьа х1отто; свет падает ~- аг1орхьа ю серло

сболтать сов., что с чем эдан

сболтнуть сов., что, разг. ала; ~ лишнее - сов дерг ала

сбор м I. (по гл. собрать) 1) гулдар; ~ людей - нах гулбар 2) схьалахьор; схьадаккхар; (ягод) лахьор 2. (по гл. собраться) гулдалар 3. тж. воен. (для обучения) гулам; быть на учебном ~е - 1амочу гуламехь хила; 4. мн. ~ы (приготовления) кечдалар; ~ы в дорогу - новкъадала кечдалар

сборище с разг. гулам

сборка ж I. (монтаж) вовшахтасар; ~ машины - машина вовшахтасар 2. (на одежде) хабор; платье со ~ми- хабораш долу коч

сборник м гулам;~ стихов - байтийн гулам

сборный, -ая, -ое 1) (являющийся местом сбора) гуллун; ~ый пункт - гуллун пункт 2) (из разных лиц) вовшахтоьхна; ~ая футбольная команда - вовшахтоьхна футболан команда; ~ая (сущ.) страны - мехкан вовшахтоьхнарг 3) (составной) вовшахдоккху[ш долу], вовшахдолу[ш долу]; ~ый стол - вовшахдолу стол; ~ый дом - вовшахдоккху ц1а

сборочный, -ая, -ое вовшахтосу[ш долу]; ~ цех - вовшахтосу цех

сборщик м, ~ца ж 1)(тот, кто производит сбор чего-л.) гулдархо 2) (тот, кто производит сборку) вовшахтасархо

сбрикетировать сов., что брикет ян, т1албаш ян; ~ уголь - к1оранах т1албаш ян

сбрить сов., что д1адаша; ~ усы - мекхаш д1адаша

сброд м, собир. презр. арданг

сброс м [охьа]кхосар; ~ десанта - десант кхоссар; ~ воды в озеро - хи 1ам чу хецар

сбросить сов. 1) кого-что (вниз) охьакхосса, чутаса, охьакхосса, чукхосса; ~ снег с крыши - тхов т1ера ло охьатаса; ~ [воздушный] десант - х1аваан десант охьакхосса 2) что (снять) охьатаса, охьакхосса; ~ с себя пальто - шена т1ера пальто охьатаса; деревья сбросили свой летний наряд - дитташа шайн аьхкенан духар охьатесна 3) кого-что, перен. (свергнуть) д1адаккха; ~ самодержавие - паччахьан 1едал д1адаккха ; ~ со счетов - чоьтера д1адаккха

сброситься сов. чуэккха, чукхоссадала; ~ с обрыва в воду - берда т1ера хи чу кхоссадала

сброшюровать сов., что брошюра ян

сбруя ж говран г1ирс

сбрызгивать несов., сбрызнуть сов., что цинцаш тоха

сбыт м д1адохкар; иметь ~ - д1аоьцуш хилар, дохкалуш хилар; рынок ~а - д1адухкийла

сбыть сов., кого-что (продать; избавиться) д1адохка; ~ товар - к1ади д1адохка; ~ что-л. с рук- д1адаккха

сбыться сов. кхочушхила; мои надежды ~лись - аса сатийсинарг кхочушхили

свадебный, -ая, -ое ловзаран; ~ наряд - ловзаран духар

свадьба ж ловзар; справить ~у, сыграть ~у - ловзар дан

свайный, -ая, -ое б1ог1амийн; ~ый мост - б1ог1амийн т1ай; ~ые постройки - б1ог1амийн г1ишлош

свалить сов. 1) кого-что (повалить) охьатоха, охьадожо; ~ дерево - дитт охьадожо 2) что (сбросить) охьадохка, охьадассо; грузовик свалил землю - грузовико латта охьадоьхки 3) что (в одно место) охьадассо, охьадохка; ~ мусор в яму - нехаш ор чу охьаяссо 4) что, на кого-что, перен. разг. дахийта; ~ вину на другого - бехк кхечунна т1ебахийта ; ~ с больной головы на здоровую -бехк боцчунна т1едерзо

свалиться сов. 1) (упасть) охьакхета; (откуда-л.) чудожа, чукхета 2) разг. (заболеть) охьадожа ; ~ с плеч- гира д1адала; как (или будто, точно) с неба свалился - стигалара охьадоьжча санна

свалка ж 1) (место вывоза мусора) нехаш д1акхийсуьйла 2) разг. (драка) тасабалар

свалять сов., что хьен, дато; ~ валенки - валенкаш хьен ; ~ дурака - 1овдалалла ялийта

сваляться сов. дата; шерсть ~лась - т1арг1а бетта; волосы ~лись - месаш етта

сваны мн. (ед. ~н м, ~нка ж сван) сванаш

сварить сов. 1) что и чего (пищу) кхехко; ~ мясо - жижиг кхехко 2) что, тех. т1елато, вовшахлато, сварка ян

свариться сов. 1) (о пище) кхехка 2) тех. вовшахлата, т1елата, сварка хила

сварка ж тех. сварка, латор; автогенная ~ - автогенан сварка

сварливый, -ая, -ое девне, бага леен

сварной, -ая, -ое тех. латийна, сварка йина; ~ шов - латийна эвна

сварочный, -ая, -ое вовшахлатаден, сварка ен; ~ цех - сварка ен цех

сварщик м, ~ца ж сварщик, латорхо

свастика ж свастика

сват м 1) (посредник в сватовстве) захал 2) (родитель одного из супругов, жениха или невесты по отношению к родителям другого) захал

сватать несов., кого I) за кого (предлагать в жёны) захало дийца 2) у кого (просить в жёны) захало дийца, еха

свататься несов., к кому, за кого еха

сватовство с захало дийцар, ехар

сватья ж (родительница одного из супругов, жениха или невесты по отношению к родителям другого) захал

сваха ж (посредница в сватовстве) захалхо

свая ж б1ог1ам; мост на ~х - б1ог1амаш т1ехь т1ай

сведение с 1) (знание, представление) хаар, довзар; принять к ~ю - тидаме эца, хууш хила; довести до общего ~я - массаьрга а д1ахаийта 2) (познания в какой-л. области) кхетам; элементарные ~я - элементарни кхетам 3) чаще мн. ~я хаам; (известия) тж. хабар; иметь ~я о ком-л. - цхьаннах, лаьцна хаамаш хила; представить ~я - хаам бан; представить ~я в срок- шен хеннахь хаамаш д1акхачо ; к вашему ~ю в знач. вводн. сл. - хаа ду хьуна

сведение с 1) (удаление) д1адаккхар; ~ пятен- хьоькхнаш д1аяхар 2) (судорожное сжатие мышцы) хабар, пхенаш озор

сведущий, -ая, -ее хууш долу, кхета[ш долу], девза[ш долу]; ~ в искусстве- искусствох кхета

свежевать несов., кого-что тило, тиладан; ~ барана - уьстаг1 тило

свежезамороженный, -ая, -ое керла [долуш] г1орийна

свежеиспечённый, -ая, -ое 1) керла деттина; ~ хлеб- керла деттина бепиг 2) перен. шутл. (новый) керла; ~ специалист - керла специалист

свежесть ж 1) керланиг, керла бедар; (продуктов) керла кхача 2) (прохлада) [мела] xlo; утренняя ~ть- 1уьйренан xlo ; не первой ~ти а) (лежалый) башха керла а дац; б) (об одежде) ц1ена аьлла ц1ена а яц

свежеть несов. 1) безл. шелъяла; (о погоде, ветре) шелдала 2) (приобретать здоровый вид) тадала, бос бан

свежий, -ая, -ее 1) (о продуктах) керла; ~ее мясо - керла жижиг 2) (прохладный) шийла; ~ий воздух - шийла xlo 3) (здоровый) тайна; ~ий цвет лица - юьхьан тайна сирла бос 4) (чистый) ц1ена; ~ее бельё -ц1ена бедар 5) (недавний, новый) керла; ~ий номер газеты - газетан керла номер; ~ий след- керла лар ; со ~ими силами - керлачу ницкъаца

свежо в знач. сказ. шийла хила; на улице ~ - арахь шийло ю

свезти сов. 1) (доставить) кого [д1а]дига; что [д1а]дахьа; ~ больного в больницу - цомгушниг больнице д1авига 2) (вниз) кого охьадига; что охьадахьа, охьадан 3) (увезти в одно место) кого д1адига; что д1адахьа

свёкла ж бурак; кормовая ~ - докъаран бурак; сахарная ~ - шекаран бурак

свекловица ж мерза бурак

свекловичный, -ая, -ое мерзачу буракан; ~ сахар - мерзачу буракан шекар

свекловод м буракашлелорхо

свекловодство с буракашлелор

свекловодческий, -ая, -ое буракаш лелаен; ~ совхоз - буракаш лелаен совхоз

свеклокомбайн м буракийн (или буракаш схьалахьаен) комбайн

свеклокопатель м буракашъохкург

свеклосахарный, -ая, -ое шекар-буракан

свеклосеющий, -ая, -ее буракаш йоьн

свеклоуборочный, -ая, -ое буракаш чу-ерзаен

свекольник м (суп) буракийн чорпа

свекольный, -ая, -ое 1) буракан; ~ сок - буракан мутта 2) (цвета красной свёклы) таь11ина-ц1ен

свёкор м марда

свекровь ж марнана

свербёж м прост. к1амдар

свербеть несов. прост. к1амдала

свергать несов.,свергнуть сов.,кого-что 1) уст. (сбросить вниз) охьакхосса, охьа, дожо 2) перен. (низложить) дожо, дохо д1адаккха; ~ самодержавие - паччахьан 1едал дохо

свержение с д1адаккхар, дохор; ~ с престола - олалла дохо

сверить сов., что с чем нийса дуй хьажа; ~ копию с оригиналом - копи оригиналаца нийса юй хьажа

свериться сов., с чем нийса дуй хьажа;~ со словарём - словарца нийса дуй хьажа

сверка ж (действие) нийса дуй хьажар

сверкание с къагар, лепар; (молнии) стегар

сверкать несов. къега, лепа; (о молнии) стега; молния ~ет- ткъес стоьгу; его глаза ~ли гневом - дарвелла къегара цуьнан б1аьргаш

сверкающий, -ая, -ее къега, лепа

сверкнуть сов. однокр. къага, лепа; (о молнии) стега; ~ла молния - ткъес стегира

сверление с буру хьовзор

сверлильный, -ая, -ое бурун; ~ станок - бурун чарх

сверлильцик м, ~ца ж хирло

сверлить несов. 1) что буру хьовзо 2) кого, перен. (не давать покоя) садаа

сверло с буру; свёрла из твёрдых сплавов - ч1ог1ачу болатан буру

сверлящий, -ая, -ее 1ийжаме; ~ая боль - 1ийжаме лазар; ~ий звук - 1ийжаме аз

свернуть сов. 1) что [т1е]хьарчо, [д1а]хьарчо; ~ ковёр - куз д1ахьарчо 2) что (сократить) жимдан, лаг1дан; ~ производство - производство лаг1ъян 3) (повернуть) д1ахьовзо, д1адерзо; ~ в сторону- aгlop д1ахьовзо 4) что (скручивая, изготовить) дан, хьарчо 5) что (испортить, напр., резьбу) дохо ; ~ голову кому-л. - цхьаьннан хьовзийна корта баккха; ~ себе шею на чём-л. - цхьана х1уман- т1ехь х1аллакьхила

свернуться сов. 1) (завернуться, скататься; лечь, согнувшись) хьарча; кора ~лась - кевстиг хьаьрчина; змея ~лась - текхарг хьаьрчира 2) (о молоке) ята 3) (сократиться в количестве, размерах и т. п.) лаг1дала, жимдала 4) (испортиться) доха; резьба ~лась -хир доьхна

сверстать сов., что верстка ян

сверстник м, ~ца ж нийсархо, хенахо

свёрток м ларча

свёртываемость ж датадалар

свёртывание с I. (по гл. свернуть) 1) (скатывание) [т1е]хьарчадар, [д1а]хьарчадар 2) (сокращение) жимдар, лаг1дар 3) (изготовление) дар, хьарчор 2. (по гл. свернуться) 1) (о молоке) ятар 2) (сокращение) жимдалар, лаг1далар

сверх предлог с род. п.1) (больше, с превышением) сов; ~ плана - планал сов 2) (кроме, помимо) сов, совнаха; ~ заработной платы - алапил сов[наха] ; ~ ожидания - ца хеттачу кепара

сверх= «сов, т1ех», мас.: сверхплановый - планал сов долу; сверхмощный - т1ех нуьцкъала

сверхглубокий, -ая, -ое т1ех к1орга; ~ий пласт - т1ех к1орга г1ат; ~ая скважина - т1ех к1орга буру

сверхзвуковой, -ая, -ое озал т1ех; полёт на ~ой скорости - озал т1ех масаллица вахар

сверхмощный, -ая, -ое т1ех нуьцкъала

сверхнизкий, -ая, -ое т1ех лахара; ~ие температуры - т1ех лахара температураш

сверхплановый, -ая, -ое планал сов [долу] (или совнаха [долу]); ~ая продукция - планал совнаха йолу продукци; ~ые накопления планал сов гулдарш

сверхприбыль ж эк. т1ех пайда

сверхскоростной, -ая, -ое т1ех маса

сверхсрочный, -ая, -ое 1) хенал совнаха [долу]; ~ая [военная] служба - хенал совнаха эскаран г1уллакх дар 2) разг. (крайне спешный) 1аламат сиха

сверху нареч. 1) (где) т1ехула[ра], т1ера; сыр заплесневел ~ - к1алд т1ехулара матарйоьлла 2) (откуда) лакхара [охьа], т1ера охьа; вторая строка ~ - лакхара охьа шолг1а мрг1а; смотреть ~ вниз -дош ца хета; ~ донизу- коьртера когашка (или буьххьера дуьххе) кхаччалц ; директива ~ - лакхара охьа директива

сверхурочный, -ая, -ое хеназа дина; ~ая работа - хеназа бина болх; работать ~о (нареч.) хеназа болх бан; ~ые мн. (деньги) хеназчу белхан ахча

сверхчувствительный, -ая, -ое х1уьла; ~ые приборы - х1уьла прибораш; ~ая плёнка - фото т1ех хаалун плёнка

сверхштатный, -ая, -ое офиц. штатал совнаха

сверхъестественный,-ая, -ое 1)1аламехь доцу;~ые силы - 1аламехь боцу ницкъаш 2) разг. (исключительный) тамашийна,1аламате

сверчок м цаьпцалг

свершение с [кхочуш]дар

свершить сов., что [кхочуш]дан

свершиться сов. [кхочуш]хила

свесить сов., что чуохко, чуолло, охьаолло; сидеть ~в ноги - когаш охьаохкийна 1ан

свеситься сов. (опуститься вниз) чуолладала, охьаолладала

свести сов. 1) кого (отвести) [д1а]дига; ~ детей в театр -бераш театре дига 2) кого (вниз) охьадало, охьадига, охьадаккха;. ~ ребёнка с лестницы - бер лами т1ера охьадаккха 3) кого (в сторону) д1адаккха, д1адига; ~ лошадь с дороги - новкъара говр д1аяккха (или д1айига) 4) кого с кем (помочь встретиться) вовшахкхетийта, вовшахтоха 5) что (сблизить концами) т1етт1адало, т1етт1аоза 6) во что (соединить в новое целое) вовшахтоха; ~ воедино — вовшахтоха 7) к чему или на что дало; ~ расходы к минимуму - харж уггар лахарчу бараме яло 8) что (пятно) д1адаккха 9) что (перерисовать) схьадаккха; ~ рисунок на кальку- сурт кальки т1е схьадаккха 10) чаще безл., что (о судороге) [пхенаш] озо; мне свело ногу - сан коган пхенаш озийна 11) что даккха, дерзо; ~ всё к шутке - дерриг а забаршка даккха; ~ концы с концами - халла лол бетта; ~ на нет - дерриг а дохо; ~ всё к нулю - дерриг а дайа; ~ кого-л. в могилу- цхьаъ х1аллакван; ~ счёты с кем-л. а) (денежные) вовшийн декхарех ц1андала; б) (отомстить) д1адекха; ~ с ума- хьекъал чуьра ваккха

свестись сов. дала, дан; дело свелось к мелочам - г1уллакх пайда боцчу т1е дели

свет 1 м в разн. знач. серло; солнечный ~ - маьлхан серло; лунный ~- беттаса;электрический ~- электричествон серло; зажечь ~ - лампа лато; погасить ~ - лампа д1аяйа; стать против ~а - серлона дуьхьал х1отта; смотреть на ~ - серлонга хьежа; на ~у - серлонгахь; выйти на ~ - серлонга дала; видеть всё в розовом ~е - дика aгlo бен ца ган; ни ~ ни заря - син билгало тасале; чуть ~ - са тоссуш; в ~е науки - 1илманан серлонгахь; пролить ~ на что-л. - цхьа х1ума цхьалхадаккха; ~ моих глаз! - сан б1аьрса!;ученье- ~, неученье - тьма - дешар — серло, цадешар — бода

свет 2 м I) (мир, вселенная) дуьне;части ~а - дуьненан дакъош; жить на ~е - дуьненахь даха 2) уст. (общество) йукъаралла; высший ~ - лакхара йукъаралла ; всему ~у это известно - и доллучу дуьненна а хууш ду; белый ~ - маьлхан дуьне; на краю ~а - дуьнена йисттехь; более всего на ~е- дуьнен чохь уггар дукха; ни за что на ~е - х1уъа дича а; цхьана а х1уманах; выйти в ~ (о книге) араяла; выпустить в ~ -дуьне гайта; дуьнен чу даккха; появиться на ~ а) (родиться) дуьнен чу дала; б) (возникнуть) дуьнен чу дала; отправиться на тот ~ - эхарта верза; ругать на чём ~ стоит - ма-хуьллу бага леян

светать несов. безл. сахуьлуш хила; сахила, сатаса; ~ет - сахуьлуш ду

светило с 1) серлалла; небесные ~а - стигалан серлаллаш 2) перен. серлонча; ~о науки - 1илманан серлонча

светильник м къуьда

светильный, -ая, -ое: ~ газ къега газ

светить несов. 1) (давать свет) серло яла; (о светилах) кхета; солнце светит - малх кхетта бу 2) кому-чему (направлять свет) стага; ~ фонарём - фонарь стага

светиться несов. 1) (излучать свет) серло яла, къега, лепа2) перен. къега, лепа; её лицо ~лось радостью- йоккхаерна серлаяьллера цуьнан юьхь

светлеть несов. 1) (делаться светлее) серлаяла; на улице ~ет - арахь серлайолуш ю 2) (виднеться) сирла ган, серладийла 3) перен. серладийла; серладала; лицо его ~ет от радости -хаза хетта серлаюьйлу цуьнан юьхь

светло 1. нареч. сирла 2. в знач. сказ. безл. сирла хила; на дворе ~ - арахь сирла ю

светло= сирла=, мас.: светлоокрашенный - сирла басар хьаькхна, светло-зелёный - сирла-баьццара

светловолосый, -ая, -ое сирла месаш йолу

светлый, -ая, -ое 1) (освещённый) сирла; ~ый день - сирла де; ~ая комната — сирла чоь 2) (чистый, прозрачный) сирла; ц1ена; ~ое стекло - сирла ангали 3) (о цвете) сирла, сирла бос болу; ~ый костюм- сирла бос болу костюм 4) перен. (радостный) ирсе; ~ое будущее- ирсе хиндерг 5) перен. (проницательный) сирла; ~ые мысли - сирла ойланаш

светляк м, светлячок м зоол. бумбари

светобоязнь ж мед. серло цалаялар

световой, -ая, -ое серлонан; ~ые волны физ. серлонан тулг1енаш; ~ой год - серлонан шо

светозащитный, -ая, -ое: ~ые очки -серлонах ларлун

светокопия ж серло-копи

светолечение с серлонан дарбанаш

светолюбивый,-ая,-ое серлонан, серло еза; ~ые растения - серлонан ораматаш

светомаскировка ж серло хьулъяр

светомаскировочный, -ая, -ое серло хулъяран

светонепроницаемость ж серло чекхцаялар

светонепроницаемый, -ая, -ое серло чекх ца йолу

светосигнализация ж серло-хаам

светосила ж физ. серло-ницкъ с

светостойкий, -ая, -oe серлонах ца кхоьру

светотень ж серлонан де

светотехника ж серло-техника

светофильтр м серлолуьттург

светофор м светофор ;сигнал ~а - светофоран хаам

светоч м высок. серлонча; ~ прогресса - прогрессан серлонча

светочувствительность ж серло хааялар

светочувствительный, -ая, -ое серло хаалун

светский, -ая, -ое 1) (не церковный, мирской) дуьненан; ~ая власть - дуьненан Iедал 2): ~ое общество- дуьненан йукъаралла; ~ий человек - дуьненан стаг

светящийся,-аяся,-ееся къега

свеча ж 1) ч1урам; зажечь ~у - ч1урам лато; сидеть при ~ах -ч1урамаш а латийна 1ан 2) эл. (единица измерения силы света) свеча; лампочка в 60 ~ей - 60 свеча йолу лампа 3) тех. свеча; запальная ~а -

латаен свеча ; игра не стоит свеч - пайда болу х1ума дац

свечение с къегар

свечка ж ч1урам

свечной, -ая, -ое 1) ч1ураман 2) тех. свечин, ч1урамаш ден

свешать сов.,кого-что, разг. (взвесить) оза

свешаться сов. разг. (взвеситься) озадала

свидание с вовшахкхетар; деловое ~ - г1уллакхна вовшахкхетар; назначить ~е -вовшахкхетар дилла ; до ~я! - 1одика хуьлда!, марша 1айла!

свидетель м, ~ница ж теш; (очевидец) тж. гинарг; ~ аварии - аварин теш; допрос свидетелей на суде- тешаш суьдехь лебар

свидетельский, -ая, -ое тешан; ~ие показания - тешийн гайтамаш

свидетельство с 1) (показания) тешалла 2) (документ) тешалла; ~ о рождении - варан тешалла

свидетельствовать несов. что, о чём, тж. юр. тешалла дан

свидеться сов., разг. ган; может, уж и не ~имся! кхин юха гой а ца хаьа вай!

свинарка ж хьакхарчийлелорхо

свинарник м хьакхарчийн божал

свинарь м хьакхарчийлелорхо

свинец м даш

свинина ж хьакхин жижиг

свинка 1 ж уменьш.-ласк. от свинья ; морская ~ - х1ордан хьакха

свинка 2 ж мед. лерган х1оаш

свиновод м хьакхарчийлелорхо

свиноводство с хьакхарчийлелор

свиноводческий, -ая, -ое хьакхарчий лелаен; ~ совхоз - хьакхарчий лелаен совхоз

свиной, -ая, -ое хьакхин; ~ая туша - хьакхин чарх; ~ая кожа - хьакхин ц1ока

свиноматка ж жарг1а, нана-хьакха

свинопас м хьакхарчийн 1у

свиноферма ж хьакхарчийн ферма

свинский, -ая, -ое разг. хьакхин

свинство с разг. хьакхалла

свинтить сов., что 1) (соединить) т1ехьовзо 2) разг. (снять) схьахьовза

свинцовый, -ая, -ое 1) дошан; ~ая пуля -дошан даьндарг; ~ое отравление -даш хьахар 2) (о цвете) сира, дошан басахь; ~ые тучи - дошан басахь мархаш 3) перен. (тяжёлый, гнетущий) даш санна деза, хала; ~ая тяжесть в голове - даш санна базбелла корта ; ~ый блеск (минерал) харц даш

свинчатка ж к1урам; (у игральной кости) биток

свинья ж хьакха; дать корм свиньям - хьакхарчашна х1ума яла ; подложить ~ю кому-л. -цхьанна к1ел хи хеца; ~я ~ёй - ша ма-ярра хьакха ю; иди ко всем ~ям бран.- д1авала, хьакхийца валларг

свинячить несов. прост. хьакхеха лела

свирель ж шедаг; звук ~и - шедаган аз; играть на ~и - шедаг лакха

свирепеть несов. буьрсадала

свирепость ж буьрсалла

свирепый, -ая, -ое 1) (жестокий, злой) буьрса, дера; ~о (нареч.) выглядеть - буьрса ган 2) перен. (очень сильный) буьрса; ~ый мороз - буьрса шело

свисать несов. [чу]олладала, [охьа]олладала

свист м шок; раздался ~ - шок елира; ~ пуль - даьндаргийн шок; ~ дрозда - шоршалан шок; художественный ~ - исбаьхьаллин шок лекхар

свистеть несов. см. свистеть ; ~ всех наверх! мор.- берраш а хьалакхайкха!

свистеть несов. шок етта; ветер ~ит - махо шок етта; птица ~ит - олхазаро шок етта; пули ~ят- даьндаргаша шок етта; ищи свищи прост. - схьалаца хьайна

свистнуть сов. однокр. 1) (издать свист) шок тоха 2) что, прост. (украсть) лачкъо

свисток м (свист; приспособление) шок

свистопляска ж разг. шакаран гlyгl

свистящий, -ая, -ее шок етта ; ~ие согласные лингв. - Гербнан мукъаза аьзнаш

свита ж свита

свитер м свитер

свиток м хьарчор; древние свитки - шира хьарчораш

свить сов., что (сплетая соединить) дуца; (сплетая изготовить) тж. да1а  ; ~ гнездо -бен бан

свиться сов. (свернуться в трубку, в кольцо) хьарча

свихнуть сов., что, разг. чуьрадаккха; ~ ногу - ког чуьрабаккха

свихнуться сов. разг. 1) (сойти с ума) [хьекъалх] талха 2) перен. (сбиться с правильного пути) талха, тила

свищ м мед. 1уьрг

свобода ж 1) бакъо; ~а слова - дешан бакъо; ~а печати- зорбанан бакъо 2) парг1ато; выпустить на ~у- парг1атлаккха; предоставить кому-л. ~у - цхьанна парг1ато яла ; на ~е (на досуге) пapгlaт волуш

свободно 1. нареч. 1) (независимо) парг1ат, корта мукъа; жить ~ - парг1ат даха 2) (без затруднений) пappгlaт; ~ говорить по-русски - паррг1ат оьрсийн мотт бийца 2. в знач. сказ. безл. парг1ат; в вагоне было ~ - вагон чохь парг1ат дара

свободный, -ая, -ое 1) маьрша; ~ый народ - маьрша халкъ 2) (непринуждённый) пapгlaт; ~oe дыхание - парг1ат сада1ар 3) (незанятый) яьсса, мукъа; в ~ое время - мукъачу ханна; ~ый человек - мукъа стаг; это место ~о? xlapa меттиг яьсса юй? 4) (об одежде) парг1ат 5) (беспрепятственный): ~ый проезд - маьрша чекхволийла; вход ~ый (без билетов) пapгlaт чувог1ийла ; ты свободен! хьо мукъа ву!

свободолюбивый, -ая, -ое маршо еза, парг1ато еза

свободолюбие с маршо (или парг1ато) езар

свободомыслие с ойланан маршо

свободомыслящий, -ая, -ее ойла маьрша

свод м 1) гулам; ~ законов - законийн гулам 2) архит. нартол ; небесный ~ - стигал

сводить 1 несов. см. свести; не ~ с кого-л. глаз - цхьанна т1ера б1аьрг ца баккха

сводить 2 сов., кого куда дигна дало, дига; ~ детей в театр -бераш театре дига

сводиться несов. см. свестись; это сводится к тому, что... - иза... т1е дог1у

сводка ж хаам, сводка; ~а погоды - хенан х1оттаман хаам; ~и с фронтов - т1ам т1ера хаамаш

сводник м, ~ца ж юкъарча

сводный, -ая, -ое 1) вовшахтоьхна; ~ батальон - вовшахтоьхна батальон 2)(о родстве) дена дина (по отчиму); нанас дина (по мачехе); ~ брат - дена (или нанас) вина ваша

сводчатый, -ая, -ое нартолах тера, нартол йолу

своеволие с шен амал

своевольничать несов. разг. шена ма-луъу (или шен лаамехь) лела, шена луург дан

своевольный, -ая, -ое шен лааме (или амале)

своевременность ж шен хенахь хилар

своевременный,-ая, -ое шен хеннара; ~ая помощь - шен хеннара г1о; ~о (нареч.) заявить о чём-л. - шен хеннахь цхьаъ д1ахаийта

своенравие с шен амале хилар

своенравный, -ая, -ое шен амале; поступать ~о (нареч.) - шен амалерниг дан

своеобразие с ша-башхалла, ша-тайпалла

своеобразный, -ая, -ое ша-башха, ша-тайпа

свозить 1 несов. см. свезти

свозить 2 сов. (туда и обратно) кого дигна дало; что даьхьна дан

свой 1. мест. притяж. м (~я ж, ~ё с, ~и мн.) сайн (для 1-го л. ед. ч.), хьайн (для 2-го л.), шен (для 3-го л.), вайн (для 1-го л. мн. ч.), шайн (для 2-го и 3-го л.); надеть ~ё пальто - шен пальто т1еюха; жить ~им трудом - шен къинхьегамах даха; не верь ~им глазам! хьайн б1аьргех ма теша!; я взял ~и книги- аса сайн книгаш схьаэцна; у него ~й велосипед - цуьнан-шен вилиспет ю; у них ~я машина - цераншайн машина ю 2. в знач. сущ. ~ё с шениг; он всё ~ё забрал -шениг дерриг а д1адехьи цо; он стоял на ~ём - ша бохучу тlepa ца волура иза 3. в знач. сущ. ~й м (родственник) шениг; ~и мн. шенаш; я сам не ~й -ойланах воьхна со; в ~ё время - шен хенахь; ~й брат - шен ваша; быть не в ~ём уме - хьекъал чохь ца хила; закричать не ~им голосом -ват1ийча санна мохь хьакха; идти ~ей дорогой - шен новкъа д1адаха

свойственник м, ~ца ж заахал

свойственный, -ая, -ое кому-чему цхьаннах дог1у; этот поступок свойствен только ему - цо бен дан там болуш х1ума дац и

свойство с башхало, билгало

сволочь ж прост, бран. боьха х1ума; сволочь; собир. боьха х1уманаш

сволочь сов., кого-что, прост. I) с чего (волоча снять) такхийна охьадаккха, охьатакхо 2) (в одно место) т1етт1атакхо

свора ж прям. и перен. гуьла

своровать сов., что разг. лачкъо

своротить сов., что, разг. меттахдаккха; ~ столб - б1ог1ам меттахбаккха с

свояк м бажа

свояченица ж стунйиша

свыкаться несов., свыкнуться сов., с кем-чем дола; ~ с новой работой - керлачу балхах вола

свысока нареч. ца дешаш; смотреть на кого-л. ~ -цхьаьнга ца дешаш хьежа

свыше 1. нареч. лакхара 2.предлог с род. п. сов, т1ех; ~ пяти - пхеаннал сов

связанный, -ая, -ое 1) (соединённый) дихкина; со ~ыми руками - дихкинчу куьйгашца 2) (затруднённый) дозу; ~ые движения - бозу боламаш 3) физ., хим. хоьттина, вовшахтоьхна

связать сов. 1) кого-что д1адехка; ~ концы - юхьигаш д1аехка 2) кого-что с кем-чем (установить связи, общение, зависимость) дозуш дан; мы с тобой связаны на всю жизнь - валлалц возуш ву вайша вовшех; я ни с кем не связан - со цхьаннах а возуш вац; я связан словом - дош делла ву со 3) т.к. прич., с кем-чем доьзна хила; это связано с опасностью - иза кхерамца дозуш ду; хранить всё, что связано с прошлым - д1адаханчуьнца дозург дерриг а лардан; поездка связана с большими расходами - вахар йоккхачу харжашца доьзна ду 4) что с чем (установить сообщение) дилла; дорогой ~ город с селом - г1алара юьрта некъ билла 5) что с чем (сочетать) цхьаьнадало; ~ работу с учёбой - балхаца дешар цхьаьнадало 6) что (изготовить вязкой) дан; ~ носки - пазаташ ян ; он двух слов ~ не может - цунна ши дош вовшахтаса а ца хаьа

связаться сов. 1) с кем-чем (установить связь) къамел дан; ~ с кем-л. по телефону- телефонехь цхьаьнца къамел дан 2) с кем-чем (войти в какие-л. отношения) кхета, юххедала; зачем я связался с ним?со цунах х1унда кхийтира?

связист м, ~ка ж связист, з1енча

связка ж 1) курс, кочар, ц1ов; ~а книг - книгийн ц1ов; ~а ключей - дог1анийн кочар 2) анат. пха; голосовые ~и - эшаран пхенаш 3) грам. хоттам

связник м з1енча

связной, -ая, -ое 1.(служащий для связи) з1енан; ~ой самолёт - з1енан кема 2. в знач. сущ. ~ой м, ~ая ж з1енхо

связность ж дозуш хилар

связный, -ая, -ое дозу[ш долу]; ~ая речь - дозу къамел; ~о (нареч.) говорить - дозуш къамел дан

связующий, -ая, -ее (служащий для связи) дазаден; базам тосу; ~ее звено -дазорг; ~ee вещество -базам тосу х1умалла

связь ж 1) (взаимная зависимость) дазар; ~ь теории и практики - теорий, практикий язар; быть в неразрывной связи - къаьстийла доцуш дазар 2) (общение) хилар; дружеские ~и - доттаг1алла хилар 3) (сообщение) [з1е] хилар; телефонная ~ь - телефон хилар 4) (любовная) безам хилар; быть (или состоять) в ~и с кем-л. - цхьаьнца уьйр хила; в ~и с чём-л. - цхьа х1ума бахьана долуш; в этой ~и - цу бахьаница святилище с уст. 1) килс; (у мусульман) маьждиг 2) перен. маьждиг, ц1а; ~ науки - 1илманан ц1а

святить несов., что, уст. динехь даздан; ~ воду- хи динехь даздан

свято нареч. сий деш, сийлахь; ~о хранить в памяти - валлалц диц ца дан

святой, -ая, -ое 1) деза, сий долу, сийлаллин; ~ долг - сийлаллин декхар 2) в знач. сущ. ~ м рел. шайх, эвлаяъ святость ж шайхалла, эвлаяалла

святотатец м leca стаг, 1есаниг

святотатство с 1есалла

святоша м и ж харц шайх

святцы мн. инжил

святыня ж: беречь как ~ю - лен-вуьсу молха санна лардан

священник м мозг1ар

священнодействовать несов. 1) рел. уст. ламаз (или до1а) дан 2) перен., часто ирон. леррина дан

священнослужитель м мозг1ар

священный, -ая, -ое 1) (почётный, важный, дорогой) деза,лору; (неприкосновенный, нерушимый) сийлахь-деза; ~ые рубежи Родины -Даймехкан сийлахь-деза дозанаш: ~ая обязанность, ~ый долг - сийлахь-деза декхар 2) рел. дала даздина

сг

сгиб м 1. (действие) саттор, саттадар 2. (место) саттар, гола; ~ локтя -пхьаьрсан гола; копытный ~- саьтберг; на ~е - гола тухучохь

сгибание с саттор, саттадар

сгинуть сов. разг. къайладала, д1адан, д1адала

сгладить сов., что 1) (сделать гладким) д1ашардан, д1анисдан 2) перен. (сделать менее заметным, смягчить) к1аддан, малдан

сгладиться сов. 1) (о неровностях) д1ашардала, д1анисдала 2) перен. (стать менее заметным) лаг1дала, малдала

сглазить сов., кого-что, разг. б1аьрг хилийта (или хила)

сглодать сов.,что, разг. дажа

сглупить сов. разг. 1овдал хила

сгнить сов. дахкадала; (о древесине) мурдола

сгноить сов., кого-что, прям. и перен. дахко, дахкадан; ~ в тюрьме - набахтехь дахкадан

сговор м 1) (договорённость) барт [бар], бертабахар 2) (помолвка) ехар

сговориться сов., с кем 1) (условиться) барт бан; ~ о встрече - вовшахкхета барт бан 2) (достигнуть взаимного понимания) барт хила; с ним трудно ~ -цуьнца барт хила хала ду; с ним не сговоришься -цуьнца барт хир бац

сговорчивость ж бертадар, т1етар

сговорчивый, -ая, -ое бертадог1у, т1етовн

сгорание с дагар;неполное ~е -кхоччуш цадагар;двигатель внутреннего ~я - мехкадаьтта дагаден двигатель

сгорать несов. см. сгореть; сухие дрова быстро ~ют -декъа дечиг сиха догу ; ~ть от нетерпения -са ца тохадала

сгорбить сов., что [букъ] т1ебаккха, букардахийта; ~ спину - букъ т1ебаккха

сгорбиться сов. букардаха, букардола

сгорбленный, -ая, -ое букардоьлла, букардахна, букъ т1ебаьлла

сгореть сов. 1) дата; даьгна д1адала; дом ~л - ц1а даьгна; ~ть дотла - доь доцуш дага 2) (сгнить- о зерне, сене) дага 3) перен. разг. (о человеке) дага; он ~л на работе - цу балха т1ехь ваьгна д1авели и ; ~ть со стыда- эхь хетта юьхьах ц1е лата

сгоряча нареч. сихделлачохь

сготовить сов., что, разг. юург кечъян

сгребать несов., сгрести сов. 1) что (в одно место) т1егулдан; ~ сено -йол т1егулъян 2) что (сбросить) чухьакха; ~ снег с крыши - тхов т1ера ло чухьакха 3) кого-что, разг. хьарчо; сгрёб всё в охапку -дерриг мара хьарчийра

сгрудиться сов. разг. (собраться толпой) ж1уга ян

сгружать несов., сгрузить сов., что [д1а]дассо, [охьа]дассо

сгруппировать сов., кого-что группаш ян

сгруппироваться сов. группаш хила

сгрызать несов., сгрызть сов., что дажа (кость); даа (напр. сухарь)

сгубить сов., кого-что, разг. х1аллакдан

сгустить сов., что дукъдан ; ~ краски - 1аламат дина дийца

сгуститься сов. дукъдала; туман ~лся - дохк дукъделла

сгусток м улх; ~ крови - ц1ийн улх ; ~ энергии - энергин улх

сгущённый, -ая, -ое дукъдина; ~ое молоко - юкъйина шура

сд

сдавать несов. см. сдать ; морозы сдают - шело малъелла; сердце сдаёт (или начало ~) дог малделла; мотор сдаёт - мотор малъелла

сдаваться 1 несов. см. сдаться 1; не ~йся! кара ма гlo!; сдаюсь! кара вог1у со!

сдаваться 2 несов. безл. прост. хета; ~ётся мне, что он прав - и бакъ ву аьлла хета суна

сдавить сов., кого-что 1овда; (между чём-л.) юкъа1овда, ваьштата1о; его ~ли в толпе - адамаша юкъа1аьвдина иза

сдавленный, -ая, -ое къора; ~ крик - къора мохь

сдаточный, -ая, -ое д1алун; ~ая цена - д1алун мах; ~ый пункт - д1алун пункт

сдатчик м, ~ца ж д1алуш верг, д1алург

сдать сов. 1) кого-что, в разн знач. дlaдала; он сдал дела заместителю- г1уллакх заместителе д1аделла цо; я сдам вещи на хранение - х1уманаш 1алашъян д1аелла ас; ~ зерно государству- ялта пачхьалкхана д1адала; ~ задержанного в милицию - лаьцнарг милици д1авала; ~ в архив - архиве д1адала; ~ город - г1ала д1аяла; ~ математику - математика д1аяла; не ~ экзамен - экзамен д1а ца яла; ~ на первый разряд - хьалхарчу разрядана д1аяла 2) что (отдать внаём) [чохь 1ан] дала; ~ комнату- мехах чохь 1ан ц1а дала 3) что (сдачу) [совдаьлларг] духадала; ~ рубль сдачи - сом юхадала; ~ с рубля мелочью - соьмах кегийра ахча юхадала 4) что: ~ карты - карташ д1адекъа 5) что, в чём, разг. (ослабить) лаг1дан, малдан; ~ темпы в работе- белхан темпаш лаг1ъян ; он сдал после болезни - цомгуш хилча дуьйна г1елъвелла и

сдаться 1 сов. 1) карадаха; без боя не сдадимся - т1ом ца беш караг1ур дац вай 2) (уступить) духадала; (согласиться) т1eтан; ~ на уговоры - дийцича бертадан

сдаться 2 сов., кому, прост. хьаштхила, деза, эша; на что тебе это сдалось? xlapa стенна хьашт ду хьуна?

сдача ж 1. (по гл. сдать) 1) (отдача) д1адалар; ~а зерна государству- пачхьалкхана ялта д1адалар; ~а дел в архив - г1уллакхаш архиве д1адалар; ~а города неприятелю - г1ала мостаг1чунна д1аялар; ~а экзаменов- экзаменш д1аялар 2) (внаём) (чохь 1ан] далар 3) карт. д1адекъар 2. (по гл. сдаться) карадахар 3. (деньги) юхадог1ург; получить ~у- юхадог1ург схьаэца; без ~и - юхадог1ург ца луш ; дать ~и - юхатоха

сдвиг м 1) (улучшение) хийцам; произошёл большой ~ в работе - балха т1ехь боккха хийцам хилла 2) геол. меттахдалар; ~ земной коры - лаьттан чкъор меттахдалар

сдвинуть сов. 1) кого-что меттахдаккха, меттахъхьёдан; его с места не ~ешь- и меттахваккхалур вац 2) что (сблизить) т1етт1ахило, т1етт1аоза, т1етт1ататта; ~уть брови - ц1оцкъамаш т1етт1аоза

сдвинуться сов. 1) (сместиться) меттахдала, меттахъхьан 2) (сблизиться)т1етт1адаха, т1ехила, т1етт1ахила т1еозадала

сдвоенный, -ая, -ое: ~ыми рядами - шалхачу мог1аршца

сдвоить сов., что 1) (сложить вдвое) шалхатоха 2): ~ ряды - мог1арш шалхадахан

сделать сов., что дан; ~ть ошибку- г1алат дан; ~ть по-своему- шена ма-хеттара дан; ~ть всё возможное- далуш дерг дерриг а дан; он ~л меня своим помощником - цо со шен г1оьнча вира; ~ть модель самолёта- кеманан модель ян; ~ть попытку -дан г1орта; выбор ~н -къастам бина; работа ~на - болх бина; это ~ет меня несчастным - цо со ирсаза вийр ву; ничего плохого он не ~л -цо цхьа а вон х1ума дина дац; он ~л много добра -диканаш дукха дина цо; я ~л себе костюм - аса сайна костюм йина; ~ть шаг вперёд -цхьа г1улч хьалха яккха

сделаться сов., кем-чем (стать) хила; ~ться писателем - яздархо хила; ~ться грустным - сингаттаме хила; ~лось темно - 1аржъелла; мне ~лось страшно - кхерам гесира суна ; что ему ~ется! цунна х1ун хир дара!

сделка ж барт [бар], бертадахар; заключить ~у - барт бан ; ~а с совестью- ца дог1уш дина х1ума

сдельный, -ая, -ое динарг лору; ~ая работа - динарг лору болх; работать ~о (нареч.) динарг лоруш болх бан

сделыцик м, ~ца ж сдельщик

сдельщина ж динарг ларар (или лун болх)

сдержанность ж собар, сатохадалар

сдержанный, -ая, -ое собаре; реже сатохалун;~ый человек - собаре стаг;~ый ответ -собаре жоп; надо вести себя ~о (нареч.) собар хила деза

сдержать сов. 1) кого-что (остановить) сацо, сацадан; ~ть лошадей - говраш совцо 2) что, перен. сатоха, сацо; я еле ~л смех -вела ца луш хала сатуьйхира аса 3) что (выполнить) кхочушдан; ~ть своё слово -шен дош кхочушдан

сдержаться сов. сацадала, сатохадала; я не ~лся и ударил его - са а ца тохаделла туьйхира ас цунна

сдёрнуть сов., что [схьаоьзна] д1адаккха

сдоба ж 1) (приправа к тесту) чамбийриг 2) (булка) мерза булка; собир. мерза булканаш

сдобный, -ая, -ое мерза, чоме; ~ая булка - мерза булка; ~ое тесто - марзбина бод

сдоить сов., что даккха; она ~ла три литра молока - кхо литр шура яьккхина цо

сдохнуть сов., прост. дала; чтоб ты сдох! лахьара хьо!

сдружить сов., кого доттаг1алла таса; их ~ло общее дело - юкъарчу г1уллакхо доттаг1алла тесира царна юкъа

сдружиться сов., с кем доттаг1 алла тасадала

сдуреть сов. прост. хьерадала; ~л ты, что ли? хьер-м ца ваьлла хьо?

сдуру нареч. прост. сонталла, 1овдалалла

сдуть сов., что 1) (подув или дунув удалить) xlyп аьлла д1адаккха, д1акхосса; (унести ветром) д1адахьа, д1акхосса 2) (воздухом в одно место) т1ехьакха, т1егулдан ; его точно (или словно или как) ветром сдуло - хи чу боьжна т1улг санна вайн и

се

сё:[и]то и сё, то да сё иза а важа а; ни то ни сё - я иза а, я важа доцуш; поговорить о том о сём- цхьаццаннах лаьцна дийца; ни с того ни с сего - цхьа а бахьана доцуш; при сём присутствовали:... - кхузахь хиларш:...

сеанс м сеанс; дневной ~ в кино -дийнахь йолу кинон сеанс; ~ одновременной игры в шахматы -масех стагаца шахматех ловзаран сеанс

себе 1 мест. возвр. 1) дат. п.: сайна (для 1-го л. ед. ч.), хьайна (для 2-го л.), шена (для 3-го л.); тхайна (для 1-го л. мн. ч.), шайна (для 2-го л.), шайна (для 3-го л.); я купил ~ пальто- ас сайна польто эцна; поставить ~ определённую цель - шена цхьа 1алашо xloттo; ты выбрал работу по ~ -ахь хьайна хьакъ боллу болх хаьржина; оставить по ~ хорошую память- т1аьхьено диканна вуьйцу aгlo ян 2) предл. п.: рассказать о ~- шех лаьцна дийца ; ему было не no ~ а) (нездоровилось) дика могуш вацара иза; б) (неприятно) бакъхьа хеташ вацара иза; сам по ~ - иштта д1а; ~ на уме - дагахь х1ума долуш

себе 2 частица разг. -кх ; идёт ~ ничего не замечая -вог1уш ву-кх, цхьа а х1ума тергал а ца деш ; так себе- иштта д1а ду-кх; ничего себе! и ду хаза!

себестоимость ж харжан мах; по ~ти - харжан мехах; снизить ~ть - харжан мах лахабаккха

себя мест. возвр. (себе, собой, собою) со (для 1-го л. ед.ч.), хьо (для 2-го л.), ша (для 3-го л.), вай-ваьш (для 1-го л. мн. ч.), шайна (для 2-го л.), цара шаьш (для 3-го л.) 1) род. п.: они у ~ дома -уьш шайн (род. п.) ц1ахь бу; для ~ - шена (дат. п.); от ~ - шегара (местн.-исх. п.); от ~ лично - шеггара; у ~ дома- шен (род. п.) ц1ахь; ради ~ -шен дуьхьа 2) вин. п.: не щадить ~ -ша (им. п.) ца кхоо; поставить ~ в неудобное положение - ша б1ег1ийла доцчу хьолехь хилийта; мы ~ не забыли -оха-тхаьш (им. п.) диц ца дина; взять на ~ какие-л. обязанности -шена т1е цхьа декхарш лаца; отвечать за ~ - шех (вин. л.) жоп дала; подмять под ~противника - мостаг1 шена к1елхьарчо;снять с ~ одежду- шена тlepa бедарш д1аяха; сложить с ~ обязанности - шена т1ера декхарш охьатийса; читать про ~ -дагахь еша; вне ~ - чуьраваьлла ву; см. тж. себе, собой

себялюбец м ша-шен везарг

себялюбивый, -ая, -ое ша-шен веза

себялюбие с ша-шен везар

сев м xly (или ялта) дер, xly тасар; время ~а - xly доьн хан ю; провести ~ в сжатые сроки - йоццачу хенахь xly дер чекхдаккха

север м къилбаседе; к ~у от города - г1алина къилбаседехьа; жить на ~е - къилбаседехь даха; выходить на ~ (об окнах) къилбаседехьа хила;ветер дует с ~а -къилбаседехьара хьоькху мох;Крайний Север- Къилбаседананан йист

севернее чего къилбаседехьо; ~ Грозного - Грознил къилбаседехьо

северный, -ая, -ое къилбаседера, къилбаседехьара, къилбаседан; ~ая сторона-къилбаседехьара aгlo; Северный полюс - Къилбаседанан полюс

североатлантический, -ая, -ое къилбаседа-атлантикин

северо-восток м къилбаседа-малхбале

северо-восточный, -ая, -ое къилбаседа-малхбалехьара; ~ая сторона - къилбаседа-малхбалехьара aгlo; ~ый ветер - къилбаседа-малхбалехьара мох

северо-запад м къилбаседа-малхбузе

северо-западный, -ая, -ое къилбаседа-малхбузехьара

северянин м., ~ка ж. (мн. ~е) къилбаседахо

севооборот м хуьйцуш ялта дер

севрюга ж севрюга

сегмент м сегмент

сегментный, -ая, -ое сегментан, сегментах тера

сего мест. 1) род. и вин. п. от сей; 2) род. п. от сие

сегодня 1. нареч. тахана; ~ утром - тахана 1уьйранна 2. в знач. сущ. с тахане; договорились о встрече на ~- тахана вовшахкхета дийца; не ~ завтра - тахана-кхана

сегодняшний, -яя, -ее таханлера; ~ий день - таханлера де;жить ~им днём (не думая о будущем) - таханлерчу денца даха; на ~ий день - таханлерчу денна

седалище с гаъ

седалищный, -ая, -ое анат. гоан; ~ нерв - гоан пха

седелка ж нуьйр

седеть несов. къеждала

седина ж къоьжа чоьш; дожить до седин - къеждаллалц даха

седлать несов., кого нуьйр тилла; ~ коня - динна нуьйр тилла

седло с нуьйр; сесть в ~о - нуьйра хаа; ходить под ~ом (о лошади) нуьйр а т1ехь лело; выбить кого-л. из ~а- цхьаъ нуьйрара ваккха, цхьаъ вохо

седловина ж 1) (у животного) нуьйралла 2) (горы) чута1е

седлообразный, -ая, -ое нуьйрах тера, нуьйран хьесапе

седобородый, -ая, -ое къоьжа (или къежъелла) маж йолу

седовласый, -ая, -ое, седоволосый, -ая, -ое къоьжа; къоьжа месаш йолу

седой, -ая, -ое къоьжа; ~ые волосы - къоьжа месаш; он стар и сед - иза воккха а, къоьжа а ву ; ~ая старина- къоьжа зама

седок м (едущий в экипаже) бере

седоусый, -ая, -ое къоьжа мекхаш долу

седьмой, -ая,-ое числ. ворх1алг1а; ~ого сентября - ворх1алг1ачу сентябрехь; одна ~ая (сущ.) - цхьаъ ворх1алг1а; быть на ~ом небе (от счастья) - хаза хетта ког лаьттах ца кхеташ хила

сезон м хан; (время года) тж. зама; (часть года) тж. сезон; зимний ~ -1аьнан зама; летний спортивный ~- аьхкенан спортан сезон (или хан); ~ дождей -дог1анийн зама; строительный ~- г1ишлош ен хан

сезонник м, ~ца ж сезонхо

сезонный, -ая, -ое сезонан; ~ый билет - сезонан билет;~ые работы - сезонан белхаш; ~ый рабочий- сезонан белхало; ~ая обувь - сезонан мача

сей 1 мест. 1. м (сия ж, сие с, сии мн.) кху, х1окху; до сего времени- х1инццалц; ~ же час - кху сохьтехь; сию минуту -кху минотехь 2. род., дат., тв. и предл. п. от сия

сей 2, мн. сейте повел. от сеять

сейм м сейм

сейсмический, -ая, -ое мохк бегабаран; ~ие приборы - мохк бегабар ларден прибораш

сейсмограф м сейсмограф

сейсмографический, -ая, -ое сейсмографин, сейсмографически; ~ая станция- сейсмографин станци

сейсмография ж сейсмографи

сейсмолог м сейсмолог

сейсмологический, -ая, -ое сейсмологически, сейсмологин

сейсмология ж сейсмологи

сейсмостанция ж сейсмостанци

сейф м сейф

сейчас нареч. 1) (теперь) х1инца; я ~ занят- х1инца со мукъа вац 2) (немедленно) х1инцца, кху сохьтехь; я ~ приду - со х1инцца схьавог1у; ~ же уходи! - х1инцца д1аг1о! 3) (только-что, недавно) х1инцца; он был ~ здесь - иза х1инцца кхузахь вара

секрет 1 м 1) (тайна) къайле; держать в ~е -къаилаха латто; выдать чей-л. ~ -цхьаьннан къайле гучуяккха; сообщить что-л. кому-л. по ~у (или под ~ом) - къайлах цхьаьнга цхьаъ хаийта 2) (причина) бахьана; ~ успеха -толаман бахьана 3) воен. секрет (ха); назначить бойцов в ~ -б1ахой секрете билгалбан ; [ни для кого] не ~, что... - [цхьанна а] къайле яц...

секрет 2 м физиол. секрет; ~ железы - железин секрет

секретариат м секретариат

секретарский, -ая,-ое секретаран

секретарствовать несов. секретарь хила

секретарша ж разг. секретарша

секретарь м в разн. знач. секретарь; (служащий) тж. йозанча; ~ райкома - райкоман секретарь; ~ партийной организации - партин организацин секретарь; ~ редакции - редакцин секретарь

секретер м секретер

секретничать несов. разг. къайле лело

секретный, -ая,-ое къаилаха [долу];~ый разговор-къаилаха къамел;совершенно ~о (нареч.)-1аламат къаилаха

секреция ж физиол. секреци; железы внутренней ~и - кийран секрецин железаш

секс м секс

сексуальный, -ая, -ое сексан

секта ж рел. секта

сектант м, ~ка ж сектант, мурд

сектантский, -ая, -ое прям. и перен. мурдаллин

сектантство с сектанталла, мурдалла

сектор м в разн. знач. сектор; ~ обстрела - герз детта сектор

секунда ж 1) секунд; ~а в ~у- цхьа секунд тилкхаза ца волуш 2) муз. секунда 3) мат. секунда

секундант м секундант

секундный, -ая, -ое секундан; ~ая стрелка - секундан цхьамза

секундомер м секундомер, секундашъюстург

секционный, -ая, -ое 1) (происходящий по секциям) секционни, секцин;~ая работа- секционни болх 2) (состоящий из секций) секцийн, секцеш йолу; ~ый инкубатор -секцийн инкубатор

секция ж секци, дакъа; ~ дома - ц1ийнан дакъа

селёдка ж селёдка

селёдочница ж селёдка чуюьллург

селёдочный, -ая, -ое селёдкин; ~ое масло - селёдкин даьтта

селезёнка ж анат. 1онжар

селезень м н1аьна-бад

селектор м селектор; вызвать кого-л. по ~у - селекторца цхьаъ схьакхайкха

селекторный, -ая, -ое селекторан; ~а связь - селекторан з1е

селекционер м селекционер

селекционный, -ая, -ое селекцин, селекционни; ~ая станция — селекционни станци

селекция ж селекци

селение с юрт

селеноцентрический, -ая, -ое селеноцентрически; ~ая орбита - селеноцентрически орбита

селитра ж хим. жансу

селитряный, -ая, -ое хим. жансун

селить несов., кого чухаадан, даха хаадан

селиться несов. чухаа, даха хаа

селище с археол. юрт хилла меттиг

село с Iойл; на ~е -Iойлахь; по сёлам и деревням- Iойлашкахула а; это ни к ~у ни к городу- цхьанхьа а дилла цамегарг

сель м 1овраш, токхам

сельдерей м бот. сельдерей

сельдь ж сельдь, селёдка; как ~и в бочке - куй охьа божа меттиг йоцуш

селькор м (сельский корреспондент) юьрткор (юьртан корреспондент)

сельмаг м (сельский магазин) сельмаг (юьртара туька)

сельский, -ая, -ое юьртан; ~ий житель-юьртара вахархо; ~ий учитель- юьртара хьехархо; ~ое хозяйство- юьртан бахам

сельскохозяйственный, -ая, -ое юьртабахаман; ~ые машины - юьртабахаман машинаш

сельхозинвентарь м IойлангIирс

сельхозтехника ж собир. Iойлабахаман машенаш

сём: о ~ предл. п. от сей, сие

семантика ж лингв. 1) (значение, смысл слова) семантика, маь1на 2) см. семасиология

семантический, -ая, -ое лингв, семантически, маь1нин

семасиология ж лингв. семасиологи

семафор м ж.-д. семафор; ~ открыт - семафор схьайиллина

семафорный, -ая, -ое семафоран

сёмга ж сёмга

семейный, -ая, -ое 1) доьзалан; ~ая жизнь - доьзалан дахар; в ~ом кругу -доьзала юкъахь; 2) (имеющий семью) доьзал болу; ~ый человек - доьзал болу стаг

семейственность ж 1) (любовь к семье) доьзал безар 2) перен. неодобр. (принцип подбора кадров) гергарнаш т1еозар

семейственный, -ая, -ое 1) (любящий семью) доьзал беза[ш волу] 2) перен. неодобр. гергарнаш т1еузу

семейство с 1) (семья) доьзал; собрались всем ~ом - боллу доьзал гулбелла; отец ~а -доьзалан да 2) биол. тайпа; ~о кошачьих - цицкийн тайпа

семена мн. (ед. семя с) х1уш; чаще перев. ед. числом xly; ~ моркови - ж1анкийн xly; оставить на ~ -х1уна дита

семенить несов. разг. болар хьакха

семениться несов. (о растениях) xly дала

семенник м I) бот., биол. xly 2) (участок) х1уьнан кха

семенной, -ая -ое х1уьнан; ~ая пшеница - х1уьнан к1а _

семеновод м х1улелорхо

семеноводство с х1улелор, xly даржор

семеноводческий, -ая, -ое xly леладен (или даржаден или доккху)

семёрка ж 1) (цифра) ворх1 2) (карта) ворх1 б1аьрг, ворх1анча; ~ пик - 1аьржачу б1аьрган ворх1анча

семеро числ. собир. (семерых) ворх1; их было ~ - ворх1 вара уьш; ~ одного не ждут посл.- цхьаьнга хьоьжуш ца 1а юрт

семестр м семестр

семечко с 1) xly; ~o яблока - 1ежан xly 2) мн. ~и - х1уш; грызть ~и - х1уш даа

семи= «ворх1», мас.: семипудовый - ворх1 пунт йолу

семидесятилетие с кхузткъе итт шо кхачар

семидесятилетний, -яя, -ее кхузткъе ятт шо даьлла

семидесятитысячный, -ая, -ое числ. кхузткъе итт эзаран

семидесятый, -ая, -ое числ. кхузткъе уьтталг1а

семидневный, -ая, -ое ворх1 дийнан

семиклассник м, ~ца ж ворх1алг1ачу классерниг

семикратный, -ая, -ое ворх1азза

семилетие с ворх1 шо кхачар

семилетка ж 1) (семилетний план) ворх1 шеран план 2) (неполная средняя школа) ворх1 шеран школа

семилетний, -яя, -ее ворх1 шеран

семилеток м разг. ворх1 шо кхаьчнарг

семимесячный, -ая, -ое ворх1 бутт баьлла (о возрасте); ворх1 беттан (о сроке)

семимильный, -ая, -ое: ~ыми шагами - йорт эцна

семинар м семинар

семинарист м семинарист, семинарихо

семинария ж семинари, хьуьжар

семинарский, -ая, -ое семинаран; ~ие занятия - семинаран занятеш

семисотлетие с ворх1 б1е шо кхачар

семисотлетний, -яя, -ее ворх1 б1е шо кхаьчна

семисоттысячный, -ая, -ое числ. ворх1 б1е эзарлаг1а

семисотый, -ая, -ое числ. ворх1 б1олг1а

семиструнный, -ая, -ое: ~ая гитара - ворх1 мерз болу гитара

семитический, -ая, -ое, семитский, -ая, -ое семитийн

семиты мн. (ед. ~т м, ~тка ж семит) семиташ

семитысячный, -ая, -ое числ. ворх1 эзарлаг1а

семиугольник м геом. ворхIсаберг

семиугольный, -ая, -ое ворхI са болу

семичасовой, -ая,-ое ворх1 сахьтан, ворх1 сахьт долу; ~ рабочий день -ворх1 сахьтан белхан де; ~ поезд- ворх1 сахьтан ц1ерпошт

семнадцатый, -ая, -ое числ. вуьрхIитталгIа; ~ого июня - вуьрхIитталгIачу июнехь; ~ая страница- вуьрхIитталгIа aгIo

семнадцать числ. вуьрхIитта; ~ тысяч вуьрхIитта эзар

семь числ. (семи, семью) ворх1; ~ тысяч - ворх1 эзар; в ~ раз больше -ворх1азза сов ; ~ раз отмерь, один раз отрежь погов. - ворх1азза юста, цкъа хадае

семьдесят числ. (семидесяти, семьюдесятью) кхузткъе итт; ~ тысяч- кхузткъе итт эзар

семьсот числ. (семисот, семистам, семьюстами, о семистах) ворх1 бIe; ~ тысяч - ворх1 б1е эзар

семью нареч. ворх1азза; ~ семь - сорок девять - ворх1азза ворх1 - шовзткъе исс

семья ж доьзал; член ~и доьзалхо; жить большими семьями -баккхийчу доьзалшца даха; ~я медведей- чанан доьзал; пчелиная ~я- накхарийн доьзал; ~я языков, языковая ~я - гергара меттанаш

семьянин м, ~ка ж доьзал берг

семя с 1) см. семени; 2) собир. xly; льняное ~ - ветанан xly; конопляное ~ - к1омалан xly 3) биол. xly

сенаж м гIа; заготовка ~а - гIа кечдар

сенат м сенат

сенатор м сенатор, сенатхо

сенатский, -ая, -ое сенатан

сени м сени; в ~ях - сени чохь

сенник м 1) (матрас) гах юьзна гоь 2) (сарай) божал

сенной, -ая, -ое элан; ~ая труха - злан кегаш; ~ая мука (корм) элан ахьар

сено с йол; вязанка ~а - элан мохь; стог ~а - элан хола

сеновал м элан бух, йолтухийла

сеноворошилка ж йолкегорг

сенокопнитель м литтанашдийриг

сенокос м 1. (действие) йол (или мангал) хьакхар 2.(время косьбы) мангалан (или йол хьокху) хан 3. (место косьбы) цана, йолхьокхийла

сенокосилка ж сенокосилка, йолхьокхург

сенокосный, -ая, -ое йол хьокху; ~ые угодья - йол хьокху цанаш

сенокошение с бол (или мангал) хьакхар

сеносушилка ж йолъякъорг

сеноуборка ж йол чуерзор

сеноуборочный, -ая, -ое йол чуерзаен; ~ая техника - йол чуерзаен техника

сенсационный, -ая, -ое цецдоккху; ~ое сообщение - цецдоккху хаам

сенсация ж сенсаци, цецдалар; произвести ~ю - цецдаккха

сентенциозный, -ая, -ое хьехаме; ~ые новости - хьехаме керланаш

сентенция ж хьехам

сентиментализм м лит. сентиментализм

сентиментальничать несов. разг. догк1еда хила

сентиментальность ж дог к1едалла

сентиментальный, -ая, -ое догк1еда

сентябрь м сентябрь; в ~е [месяце] сентябрь баттахь

сентябрьский, -ая, -ое сентябран

сень ж: под ~ю деревьев - дитташ к1ел; под ~ю закона - закопан т1ома к1ел

сепаратизм м сепаратизм, д1акъасто (или д1акъаста) г1ертар

сепаратный, -ая, -ое сепаратни; къаьстина; ~ договор - сепаратни барт

сепаратор м тех. сепаратор; с.-х. тж. т1обоккхург

сепсис м мед. сепсис

сера ж 1) саьнгал 2) разг. (ушная) до

сербский, -ая, -ое сербийн; ~ язык - сербийн мотт

сербы мп. (ед. серб м, сербка ж серб) сербаш

сервант м сервант, шкаф

сервиз м сервиз (пхьегIаш); чайный ~ - чай пхьегIаш

сервизный — пхьегIашан

сервировать пхьегIаш дIахIотто

сервировка — пхьегIашца (болх бар) пхьегIаш [дIа]xIoттop 2. (шун тIийра дIайахар) пхьегIаш

сервис м (обслуживание) сервис

сердечник 1 м разг. 1)(больной) дог лоург 2)(врач) деган [лазарийн] лор

сердечник 2 м тех. ч1у

сердечность ж даггара хилар

сердечный, -ая, -ое 1) деган; ~ые болезни -деган лазарш 2) (искренний) даггара, дог ц1ена; ~о (нареч.) рад- даггара воккхавоь; ~ый привет - даггара маршалла 3) (сострадательный) дог лозу; ~ый человек- дог ц1ена стаг; друг [мой] ~ый - [сан] деган доттаг1

сердитый, -ая, -ое оьг1азе, оьг1аздахна; ~ый старик- оьг1азе воккха стаг; ~ый взгляд- оьг1азе хьежар; ~о (нареч.)разговаривать — оьг1азе лен;я на тебя

сердит- со хьуна оьг1азвахна ву; под ~ую руку- оьг1аздахханчохь

сердить несов., кого оьг1аздахийта; не ~и меня!- оьг1аз ма вахийта co!

сердиться несов., на кого-что оьг1азъэха; я на тебя не сержусь - со хьуна оьг1азвахна вац; не ~сь!- оьг1аз ма гlo!

сердобольный, -ая, -ое разг. дог 1ийжаме

сердолик м сердолик

сердце с 1) дог; хвататься за ~е -дог леца; жаловаться на ~е -даго цатам бан; наши ~а всегда с вами- дегнаш гуттар а шуьца ду тхан 2) перен. (центр) юкъ ; у него доброе ~е -дог дика ву и; у него каменное ~е- т1улган дог долуш ву и; с ~ем (сказать, сделать) даггара; от чистого ~а- дог ц1ена долуш; скрепя ~е- дагахьбаллам а болуш; разбить кому-л. ~е - дог дохо; принять что-л. близко к ~у- цхьа х1ума дагна 1овжа; песня берёт за сердце - эшаро дог тохадолуьйту; положа руку на сердце -даг т1е куьг а диллина; выбрать себе кого-что по сердцу - шен даго боххург цхьаъ къасто; в ~аx (рассердившись) даггара оьг1азвахна

сердцебиение с мед. дог деттадалар

сердцевидный, -ая, -ое дагах тера, деган тайпанара

сердцевина ж (растения) дог; (плода) т1ум; дерево сгнило в ~е -дечиган дог дахкаделла; ~а ореха- б1аран т1ум

сердцевинный, -ая, -ое деган; т1амаран

серебрение с дети диллар

серебрёный, -ая, -ое дато; ~ые серьги - дато ч1агарш

серебристо-серый, -ая, -ое детиха-мокха

серебристый, -ая, -ое детиха

серебрить несов., что дети дилла (или даккха), детица кхала

серебриться несов. детиха лепа

серебро с 1)дети (хим. элемент, металл); изделия из ~а -дато х1уманаш 2) собир. (изделия) дато х1уманаш; столовое ~о - дато пхьег1аш 3) собир. (монеты) дато ахча, дети

серебряный, -ая, -ое дато; ~ые изделия -дато х1уманаш ;~ая свадьба - дато ловзар; ~ый призёр - дато совг1атхо

середина ж юкъ; в самой ~е юккъехь; в ~е рассказа -дийцаран юккъехь; дийцар юккъе даьлча ; золотая ~а - я дехьа а, я сехьа а воцуш хилар

серединный, -ая, -ое 1) (находящийся в середине чего-л.) юккъера, юккъехь долу 2) перен. (половинчатый) цхьаьнггахьа а доцу; ~ое решение - цхьаьнггахьа а боцу сацам

серёдка ж разг. юкъ; в ~е - юккъехь

середняк м середняк

середняцкий, -ая, -ое середнякан; ~ое хозяйство - середнякан бахам

серёжки мн. (ед. ~а ж) 1) (украшение) х1оьънаш, ч1агарш; (плоские) хьалкханаш 2)(у растений,птиц) хьалкханаш

серенада ж серенада, йиш

сереть несов. 1)(становиться серым) макхдала 2) (виднеться - о сером) мокха лепа

сержант м сержант; младший ~ - лахара сержант; старший ~ - лакхара сержант

серийный, -ая, -ое серин, серийни; ~ое производство - серийни арахецар

серия ж сери; выпускать что-л. ~ми - серешца цхьа х1ума арахеца; фильм в двух ~х- шина серин фильм; ~ и номер - сери а, номер а

серна ж зоол. масар

сернистый, -ая, -ое хим. саьнгалха; ~ая кислота - саьнгалха мусталла

сернокислый, -ая, -ое саьнгал-мусталлин

серный, -ая, -ое саьнгалан; ~ая кислота хим.- саьнгалан мусталла

серо- ...мокха-; ~-голубой - мокха-сийна

сероватый, -ая, -ое мокхо; ~ цвет - мокхо бос

сероводород м хим. сероводород, саьнгал-водород

сероводородный, -ая, -ое хим. - сероводородан, саьнгал-водородан

сероглазый, -ая, -ое б1аьргаш сира (или мокха)

сероуглерод м хим. саьнгал-углерод

сероуглеродный, -ая, -ое хим. саьнгал-углеродан

серп м марс ; ~ луны - бузаза бутт

серпантин м 1)(бумажная лента)серпантин (кехатан лента) 2) (извилистая дорога) серпантин (хьийза некъ); ~ в горах - лаьмнашкара серпантин

серповище с маьрсан мукъ

серость ж сиралла, мокхалла

серый, -ая, -ое 1) сира, мокха; ~ая ткань - мокха к1ади; ~ый волк -сира борз 2) (пасмурный) кхоьлина; ~ый день - кхоьлина де 3) перен. (неинтересный; необразованный) беда; он очень ~ый человек - изагloгla беда стаг ву

серьги мн. (ед. ~а ж) ч1агарш; носить ~и - ч1агарш лело

серьёз м: на полном ~е разг. баккъалла а

серьёзно нареч. 1) (ответственно) баккъалла, т1етаь11ина; ~ взяться за дело -т1етаь11ина г1уллакхна т1еверза 2) (не шутя) бегаш боццуш, забарна а доцуш, забар йоццуш, баккъалла а; я говорю это совершенно ~ - аса и баккъалла а боху 3) (опасно) баккъалла, забар а йоцуш; он ~ болен - забар а йоцуш цомгуш ву и 4) в знач. вводн. сл. забаршна а доцуш; нет, ~, когда вы придёте? х1ан-х1ан, баккъалла а, шу маца дог1ур ду?

серьёзный, -ая, -ое 1) (ответственный) ладаме а; ~ое отношение к делу - г1уллакхца ладаме хилар; ~ая книга-ладаме книшка 2) (о выражении лица, глаз) леррина; (важный, не шуточный) леррина; ~ый взгляд - леррина хьежар; ~ый разговор - леррина къамел 3) (опасный) кхераме; ~ое положение - кхераме хьал

сессия ж разн. знач. сесси;экзаменационная ~ - экзаменийн сесси

сестра ж 1) йиша; родная ~ - нанас дена йина йиша; младшая ~ - жимаха йолу йиша; старшая ~ - йоккхаха йолу йиша; они родные сестры - уьш нанас дена бина йижарий бу 2) (медицинская) лорйиша; ~-хозяйка - йиша-г1оьнча

сестрин, -а,-о йишин

сестринский, -ая, -ое лорйишин

сесть сов. 1) охьахаа; сядь на стул - г1анта т1е охьахаа; ~ за стол - стоьла хьалха охьахаа; ~ у дверей - не1ар юххе охьахаа 2) на что, во что т1ехаа; ~ в поезд - поезда т1е хаа 3) (опуститься - о солнце) чубуза; д1абуза; (о птице, самолёте) охьахаа; (о пыли) йилла; (на дно) бухадожа, охьадижа 4) за что или с неопр. тle охьахаа; (приняться что-л. делать) охьахаа; ~ за работу, ~ работать - болх бан охьахаа 5) (о материи) дата;после стирки рубашка села - йиттинчул т1аьхьа коч етта ;~ в калошу, ~ в лужу - хоттала восса; ~ на мель а) г1амарла даха; б) перен. кисана топ кхета; ~ кому-л. на голову- цхьанна коьшкала хаа; ~ кому-л. на шею - цхьаннан коьшкала т1е вала; ~ в тюрьму - набахте даха

сетевой, -ая, -ое бойнан; ~ лов [рыбы] - бойнаца ч1ерий лецар

сетка ж 1) бой; проволочная ~а - серийн бой; мяч попал в ~у - буьрка бойнах кхий, тира 2) (для ловли рыбы и птиц) бой 3) (сумка) сетка 4) (таблица, шкала) таблица

сетовать несов., на кого-что (жаловаться) леткъа; кому-л. далхо

сетчатка ж анат. сетчатка

сетчатокрылые мн. зоол. т1емаш зерзанаш

сетчатый, -ая, -ое бойнах дина; ~ая оболочка см. сетчатка

сеть 1) (рыболовная) ов, бой 2) перен. з1е, генаш; ~ железных дорог - ц1ерпоштан некъаш; школьная ~- школаш; электрическая~ - электричествон з1е; телефонная ~ - телефонан з1е; торговая ~ -туьканаш 3) эл.: включить приёмник в ~ - приёмник токах д1атаса; напряжение в сети - з1енехь болу та1ам; расставить кому-л. сети - цхьанна гура бог1а; попасть в чьи-л. сети - а) караваха; б) гурахь виса

сечение с ходана; поперечное ~ - пурх ходана; продольное ~ - йохаллин ходана

сечка ж (крупа) жарж

сечь 1 несов. 1) кого-что (рубить) хьакха, цеста; ~ саблей -туьраца цеста 2) кого (пороть) детта; ~ розгами- серий детта

сечь 2 ж: Запорожская Сечь ист. Запорожхойн Сечь

сечься несов. къаждала, кегдала (ломаться, расщепляться); тила (о ткани)

сеялка ж х1утосург

сеянец м с.-х. йина яьлларг

сеяный, -ая, -ое лаьсна

сеять несов., что 1) ден; ~ кукурузу - хьаьжк1аш ен 2) (просеивать) ласа; ~ муку- дама ласа 3) перен. (распространять) даржо, тийса; ~ знания - хаарш даржо; ~ страх - кхерам тийса

сеяться несов. (о снеге, дожде) [т1е]делха

сж

сжалиться сов., над кем-чем къахета; ~льтесь надо мной! къахетийша сох!

сжарить сов., что, разг. кхарза, датта

сжариться сов. разг. кхарзадала, даттадала

сжатый 1 -ая, -ое (краткий) дацдина; ~ый рассказ -дацдина дийцар; ~о (нареч.) изложить - доцца дийца

сжатый 2 -ая, -ое хьаькхна; ~ая пшеница - хьаькхна к1а

сжать 1 сов. (З л. буд. вр. сожмёт) 1) кого-что (сдавить, стиснуть) [т1е]1овда; сожми пальцы в кулак - буй бел; ~ пружину - 1ад т1е1овда; ~ чью-л. руку - цхьаьннан куьг [т1е]1овда 2) что, перен. 1овжо; тоска сжала её сердце - сингаттамо дог 1овжийна цуьнан 3) что, перен. (сократить) дацдан; ~ сроки -хан яцъян

сжать 2 сов. (3 л. буд. вр. сожнёт) что хьакха

сжаться сов. 1) (стиснуться) т1етт1ата1а; т1едаха, т1е1овдадала 2) перен. (съёжиться) хаба; ~ться от холода -шелонна хаба 3) перен. 1овжа; у меня сердце ~лось - дог 1евжира сан

сжечь сов., кого-что даго, дагадан; сожги всё это - и дерриг а дагаде

• сжигание с дагор, дагадар

• сжидить сов., сжижать несов., что качдан; сжиженный газ - качйина газ

• сжить сов., кого, разг. (выгнать) [хьийзийна] эккхо, д1адаккха, дайа; ~ с квартиры - квартирера эккхо; ~ со света - дуьнен т1ера дайа

• сжиться сов., с кем-чем (привыкнуть) [вовшех] дола

• сжульничать сов. хьарамло ян

сз

• сзади 1. нареч. (позади) т1аьхьа 2. предлог с род. п. т1ехьа (употр. с дат. п.); ~ дома - ц1ийна т1ехьа

си

• сибирский, -ая, -ое сибиран, сибирера

• сивуха ж букъарш-къаьркъа

• сивый, -ая, -ое (о масти лошади) 1ожа

• сигара ж сигара

• сигарета ж сигарет

сигнал м хаам; дать ~ - хаам бан; огневой ~ (со сторожевых башен в старину) ц1еран хаам; ~ бедствия- бохаме хаам; ~ы точного времени - нийсачу хенан хаамаш; дорожные ~ы - некъан хаамаш; ~ы с мест - дерем, меттигера хаамаш; послужить ~ом к чему-л. - цхьана х1уманна хаамна хила

сигнализатор м хаамбийриг

сигнализационный, -ая, -ое хааман, хаам бен; ~ая система - хааман система

сигнализация ж 1. (действие) хаам бар 2. (прибор) хаамбийриг 3. (система сигналов) хаамийн система

сигнализировать сов. и несов. 1) хаам бан 2) что, о чём, перен. (предупредить) хаам бан

сигналить несов. хаам бан

сигнальный, -ая, -ое хааман, хаам бен; ~ пост -хааман ха;~ выстрел - хаамна топ (тапча) кхоссар ; ~ экземпляр полигр. - арахоьцу экземпляр

сигнальщик м хаамхо

сиделка ж 1алашдийриг

сидение с (действие) хиъна lap

сидень м: сиднем сидеть разг. а)(сидеть долго) д1атоьхча санна хиъна 1ан; б) (нигде не бывать) юххера д1а ца дала

сиденье с охьахоийла; мягкое ~ - к1еда охьахоийла

сидеть несов. 1) [хиъна] 1ан; (о птицах) тевнахь 1ан; ~ на стуле - г1анта т1ехь хиъна 1ан; ~ за столом- стоьла хьалха 1ан; ~ верхом на лошади - говрахь 1ан; ~ у кого-л. на коленях - цхьаьннан голаш т1ехь 1ан; ~ за книгой - книшка йоьшуш 1ан; ~ без дела - дан х1ума доцуш 1ан 2) (находиться) хила, далла; ~ в тюрьме - набахтехь далла (или хила); я целый день сижу дома - со дийнначу дийнахь ц1ахь la; ~ на лекции- лекцешкахь 1ан 3) (об одежде) г1ехьа хила; платье сидит на ней хорошо - коч цунна г1ехьа ю ; ~ у моря и ждать погоды погов. - деда варе хьоьжуш 1ан; ~ без копейки - кепек йоцуш 1ан; ~ с ребёнком- бераца 1ан; ~ на яйцах - тевнахь 1ан

сидеться несов. безл.1адала;ему не ~ится дома -ц1ахь ца 1ало иза; на месте не ~ится - цхьана меттахь ца 1ало

сидя нареч. хиъна; спать ~ - хиъна наб ян

сидячий, -ая, -ее 1) охьахиъна [долу], хиъна 1ан; в ~ем положении (сидя) хиъна волуш 2) (малоподвижный) хиъна 1aп деза[ш долу]; ~ий образ жизни - хиъна 1ан деза дахаран кеп

сиелинг м этн. (святилище в виде каменного столпа) х1оллам

сизый, -ая, -ое сира-сийна

сила ж в разн. знач. ницкъ; обладать большой ~ой - ч1ог1а ницкъ болуш хила; у него большая ~а в руках- куьйгашкахь ч1ог1а ницкъ бу цуьнан; лишиться сил - ницкъ д1абала; восстановить ~ы - ницкъ меттах1отто; собраться с ~ами - боллу ницкъ т1ебахийта; выбиться из сил - гlopa кхачо; нет больше сил терпеть это - и лан кхин ницкъ бац; изо всех сил - боллучу ницкъаца; толкнуть с ~ой - нуьцкъала д1ататта; применить ~у, действовать ~ой - нуьцкъаша дан; ~а ветра - механ ницкъ; ~а тока - токан ницкъ; ~а тяжести - дозаллин ницкъ; ~а слова -дешан ницкъ; ~а воли - лааман ницкъ; ~ами коллектива - коллективан ницкъашца; выбрать [себе] работу по (своим] ~ам - шен ннцкъе хьаьжжина болх харжа; производительные ~ы - кхолларан ницкъаш; вооружённые ~ы - герзан ницкъаш; ~ы мира - машаран ницкъаш; работать в полную ~у- ницкъ ма-ббу болх бан; я не в ~ах (сделать) -сан ницкъ бац (дан); ему это не под ~у (или не по ~ам)- х1окхунна ницкъ ца кхочу цуьнан; ему от ~ы тридцать лет - мел т1ех а ткъе итт шо бен дац цуьнан; через ~у - халла; лошадиная ~а физ.- говран ницкъ (ницкъ бустаран барам); ~ы природы - 1аламан ницкъаш;рабочая ~а (рабочие) белхалой; войти в ~у- бакъо йолуш хила; потерять ~у- бакъо ян; в ~у чего-л. -цхьа х1ума бахьанехь

силач м., ~ка ж ницкъхо

силёнка ж: ~ок не хватает - ницкъ ца кхочу

силикатный, -ая, -ое силикатан; ~ кирпич - силикатан кибарчиг

силикаты мн. (ед. силикат м) силикаташ

силиться несов., с неопр., разг. (стараться) гlepтa; несмотря на боль,он ~лся улыбнуться - лазошшехь вела гlepтapa иза

силища ж нуьцкъалла

силком нареч. разг. см. силой

силовой,-ая,-ое ницкъан,нуьцкъаллин;~ая линия - нуьцкъаллин сиз;~ая установка - нуьцкъаллин д1ах1оттамалла; ~ой приём (в спорт. игре) нуьцкъаллин приём

силой нареч. нуьцкъаша; я ~ заставил его работать - ас нуьцкъаша болх байтира цуьнга

силок м гем, реч1а, къеппиг; ставить ~ки - реч1а йог1а

силомер м ницкъбустург

силос м (корм) силос

силосный, -ая, -ое силосан; ~ая яма - силосан ор

силосование с силос яр

силосовать сов.и несов., что силос ян; ~ зелёную массу - сеналлех силос ян

силосорезка ж силосъотург

силуэт м г1аларт

сильнее (сравн. ст. от сильный и сильно) нуьцкъаха

сильно нареч. в разн. знач. ч1ог1а; ~ ударить кулаком по столу- стоьла т1е ч1ог1а буй тоха; ~ скучать- ч1ог1а сагатдан; ~ развитый - ч1ог1а кхиъна; ~ укреплённый - ч1ог1а ч1аг1дина

сильнодействующий, -ая, -ее ч1ог1а ницкъ болу

сильный, -ая, -ое 1) нуьцкъала, ч1ог1а; ~ые руки -ч1ог1а куьйгаш; он очень силён - и аламат нуьцкъала ву; ~ая натура - ч1ог1а натура; ~ый ученик - ч1ог1а дешархо; он силён в математике - математикехь ч1ог1а ву и 2) ч1ог1а; ~ый ветер ч1рг1а мох; ~ая боль - ч1ог1а лазар ; он в этом не силён - цу т1ехь ч1ог1а вац и; ~ые слова - ч1ог1а дешнаш; ~ая сторона - ч1ог1а aгlo

симбиоз м биол. симбиоз

символ м символ, билгало; белый голубь - ~ мира - к1айн кхокха машаран символ (или билгало) ю

символизировать сов. и несов., что билгало (или символ) хила; якорь ~ует надежду- якорь сатийсаман символ ю

символизм м — куьцан

символика ж — куьцанхо

символист м — куьцанхо

символический,-ая,-ое, символичный,-ая,-ое символан, билгалонан

симметричный, -ая, -ое симметри йолу; ~о (нареч.) расположенный - симметрехь д1атардина

симметрия ж симметри; в строгой ~и - ч1ог1а симметрехь

симпатизировать несов., кому-чему безам [болуш] хила; я ему не ~ую - со цуьнгахь безам болуш вац

симпатический, -ая, -ое: ~ие средства марзден молханаш; ~ая нервная система - вегетативни деган пхенийн система; ~ие чернила - бесара шекъа

симпатичный, -ая, -ое безаме, х1айбате; он мне симпатичен - суна безаме хета и

симпатия ж безам; питать ~ю к кому-л. - цхьаьнгахь безам болуш хила

симпозиум м симпозиум

симптом 1) мед. симптом, билгало; ~ы болезни - цамгаран билгалонаш 2) перен. билгало; тревожный ~ - вон билгало

симулировать сов. и несов., что кеп х1итто;~ глухоту - къора хиларан кеп х1итто; ~ кражу - къола даран кеп х1итто

симулянт м, ~ка ж симулянт, моттарг1анча

симуляция ж симуляци, моттарг1а

симфонический, -ая, -ое симфонически; ~ оркестр - симфонически оркестр

симфония ж симфони

синагога ж синагога

сингармонизм м лингв. сингармонизм

синдикат м ак. синдикат

сине-белый, -ая, -ое сийно-к1айн

синева ж сийналла; ~ неба - стигалан сийналла

синеватый, -ая, -ое сийно

синеть несов. 1) (становиться синим) сендала 2) (виднеться - о синем) сийна ган

синий, -яя, -ее сийна; ~его цвета - сийначу басахь; ~ее небо - сийна стигал; ~ее море - сийна х1орд

синильный, -ая, -ое: ~ая кислота хим. лила

синить несов., что (бельё) сендан, лила тоха; ~ бельё - бедаршна лила тоха

синица ж зоол. ц1ирц1ирхьоза

синоним м лингв. синоним

синонимика ж лингв. 1)(совокупность синонимов)синонимаш,синонимика 2)(отдел языкознания) синонимика

синонимический, -ая, -ое, синонимичный, -ая, -ое синонимически, синониме, маь1нехь гергара

синоптик м синоптик

синоптика ж синоптика

синоптический, -ая, -ое синоптикин ; ~ая карта - синоптикин карта

синтаксис м лингв. синтаксис

синтаксический, -ая, -ое синтаксисан, синтаксически; ~ая ошибка - синтаксисан г1алат; ~ий строй языка- меттан синтаксически х1оттам

синтез м синтез

синтезировать несов., что синтез ян

синтетика ж собир. синтетика

синтетический, -ая, -ое синтетически,синтетикин;~ий каучук - синтетикин хьаьхьамча; ~ое волокно- синтетикин хьаса; ~ие языки - синтетически меттанаш

синус м мат. синус

синхронизация ж сиххlоранца

синхронизировать сов. и несов., что сиххlоранца ян

синхронный, -ая, -ое: работать ~о (нареч.) сиххlоранца йина; ~ый перевод - сиххlоранца йина гоч

синь ж (синева) сеналла

синька ж (для подсинивания) лила

синяк м 1арждарг, 1аржъелла меттиг; у неё ~и под глазами - цуьнан б1аьргийн хьалхешкахь 1арждаргаш ю

сионизм м сионизм

сионист м сионизмхо

сионистский, -ая, -ое сионнзмхойн

сипеть несов. [йиш] хаьлла лен

сиплый, -ая, -ое [йиш] хаьлла

сипнуть несов. йиш хала

сипота ж йиш халар

сирена ж сирена

сиреневый, -ая, -ое 1) сиренан; ~ куст - сиренан кол 2) (о цвете) сиренан басара

сирень ж сирень; ветка ~и - сиренан га

сирийский, -ая, -ое шемахойн, шеман; ~ народ - Шемера къам

сирийцы мн. (ед. ~ец м, ~йка ж шемахо) шемахой

Сириус м астр. Сириус

сироп м сироп

сирота м и ж бо, бобер; круглый ~ -дуьззина бо; дети остались сиротами - бераш байлахь дисна

сиротливый, -ая, -ое д1атесна, бо санна

сиротский, -ая, -ое бойн, боберан ;~ая зима - к1еда (или мела) 1а

сиротство с болла, байлахь хилар

сискал м (кукурузный чурек) сискал

система ж система, къепе; ~а воспитания - кхиоран система; избирательная ~а - харжамийн система; денежная ~а - ахчанан система; периодическая ~а элементов- элементийн мог1араллин система; нервная ~а - дег1ан пхенийн система; солнечная ~а - маьлхан система; философская ~а - философин система; ~а каналов - саьнгарийн система;~а просвещения - серлонан система; самолёт новой ~ы - керлачу системин кема; привести что-л. в ~у - системе цхьа х1ума дало; работать по ~е - системехь болх бан; войти (или превратиться) в ~у - системе дала

систематизация ж системе далар, систематизаци

систематизировать сов. и несов.,что системе дало (или х1отто)

систематический, -ая, -ое 1) (последовательный) диллина долу, система йолу; ~ое описание - системица яздар 2) (постоянный) диллина, хаддаза; ~и (нареч.) заниматься музыкой - хаддаза музыка 1амаян

систематичный, -ая, -ое см. систематический; работать ~о (нареч.) - диллина болх бан

ситец м басма

ситечко с цаца; процедить сквозь ~ - цецах чекхдаккха

ситный, -ая, -ое: ~ая мука - лаьсна дама; ~ый хлеб - лаьсначу деман бепиг

сито с цаца; просеять сквозь ~ -цецаца ласа

ситро с нескл. ситро

ситуация ж хьал, ситуаци; благоприятная ~ - дика хьал; международная ~ - дуьненайукъара хьал

ситцевый, -ая, -ое басмин; ~ое платье - басмин коч

сифилис м мед. сифилис, ч1урамцамгар

сифилитик м ч1урамцамгархо

сифон м сифон

сияние с къегар, лепар; северное ~ - Къилбаседанан нур дагар

сиятельство с уст. (титул) сийлалла; его ~ - цуьнан сийлалла

сиять несов. прям. и перен. лепа, къега; в тёмном небе ~ли звёзды - 1аьржачу стигалахь седарчий лепара; его глаза ~ли от радости - хазахетта б1аьргаш къегаш дара цуьнан

ск

скабрезность ж оьзда цахилар (или доцург)

скабрезный, -ая, -ое оьзда доцу

сказ м лит. дийцар ; вот тебе и весь ~! - цу т1ехь и чекхдели!

cказание с дийцар; ~ о трёх богатырях - кхаа турпалх лаьцна дийцар

сказать сов., что ала, дистхила; легко ~! -ала атта ду!; как ~! - хуур ду-кх!; скажем вводн. сл. (например) аьлча; так ~ вводн. сл. иштта аьлча; кто бы мог ~! - хьан эр дара!; можно ~ - ала мегар (или дог1уш) ду; нечего ~! - ала х1ума дац!; сказано — сделано! - аьллий—де!; по правде ~ - бакъдерриг аьлча; я бы этого не сказал - аса иштта эр дацара; скажи ты!, скажите! (выражает удивление) ма дийцахьа!; скажешь тоже! - ма олу-кх ахьа!

сказаться сов. 1) (обнаружиться, проявиться) гучудала; (повлиять отрицательно) т1едала; в его работе ~лась хорошая подготовка - дика кечам бар гучудели цуьнан балха т1ехь; курение скажется на здоровье- цигаьрка могушаллина т1ейолу 2) разг. (предупредить) ала; он ушёл, не ~вшись - ала а ца олуш д1аваха иза 3) кем тардала, цхьаъ ву ша ала; ~ться больным - цомгуш волчух тарвала

сказитель м, ~ница ж илланча, дийцархо

сказка ж 1) туьйра 2) (выдумка, ложь) туьйра; всё это ~и - и дерриг а туьйра ду; ~а про белого бычка - хезний хьуна боху туьйра

сказочник м, ~ца ж туьйранча

сказочный, -ая, -ое туьйранан, туьйранахь дуьйцу; ~ый богатырь - туьйранахь вуьйцу турпал; ~ые города- туьйранахь юьйцу г1аланаш; ~ое богатство - туьйранахь буьйцу бахам (или хьал)

сказуемое с грам. сказуеми, алам

сказывать несов.: ~ сказки - туьйранаш дийца

скак м: на [всём] скаку - хаьхкина воьддушехь

скакалка ж т1ехкхийсалург

скакать несов. 1) кхийсадала; ~ на одной ножке -цхьана кога т1ехь кхийсадала 2) (на коне) хахка; хехкина дан (к говорящему); хехкина даха (от говорящего); скачи во весь дух - ма-йоьдду хахка 3) (резко изменяться) хахкаделла даха; температура скачет- температура хахкаелла йоьду; стрелки [прибора] скачут - [приборан] цхьамзанаш хахкаделла доьлху

скаковой, -ая, -ое хохку; ~ая лошадь - хохку говр

скакун м (конь) хохку говр

скала ж тарх; лазить по скалам - тархашна т1евийла

скалистый, -ая, -ое тархаш йолу; ~ берег - тархаш йолу хийист

скалить несов.: ~ зубы прям. и перен. цергаш къежо

скалиться несов. прям. и перен. къажа

скалка ж окхло

скалолаз м тархашхо

скалолазание с спорт. тархаш т1евийлар

скалывать несов. см. сколоть

скалькировать сов., что 1) (снять на кальку) кальки т1едаккха 2) лингв. калька ян

скалькулировать сов., что калькуляци ян

скальный, -ая, -ое тархан; ~ая порода - тархан х1ума

скальп м зарг; снять ~ с кого-л. - цхьанан зарг яккха

скальпель м скальпель, лоьрийн урс

скамейка ж г1ант

скамья ж г1ант ; со школьной ~и - школера ма-велли; попасть на ~ю подсудимых - суьде ваха

скандал м дов; устроить ~ - дов даккха

скандалист м, ~ка ж девнахо

скандалить несов. девнаш даха

скандальный, -ая, -ое девне; ~ случай _ девне х1ума; ~ человек - девне стаг

скандинавский, -ая, -ое скандинавин; ~ие страны - скандинавин мехкаш

скандинавы мн. скандинаваш

скандировать несов., что дешдакъошца деша

скарб м сал-пал; переезжать со всем ~ом - йоллу сал-пал а эцна д1адаха

скаредничать несов. прост. сутара хила, б1аьрмециг хила

скаредность ж прост. сутаралла, б1аьрмецигалла

скаредный, -ая, -ое прост. сутара, б1аьрмециг

скарлатина ж мед. скарлатина, хьара

скарлатинный, -ая, -ое скарлатинан, хьаран

скарлатинозный, -ая, -ое скарлатина йолу, хьара долу

скармливать несов. см. скормить

скат 1 м (наклон) басе, т1ехче; ~ крыши - тхевнан басе

скат 2 м (колесо) чкъург, скат (машинан)

скат 3 м (рыба) скат

скатать сов., что [д1а]хьарчадан

скатерть ж стоьлт1етосург ; ~ю дорога!- ма-йоьдду яхийта!

скатить сов., кого-что охьахахка, охьакарчо, чухахка, чукарчо; ~ камень с горы - лам т1ера тулг чукарчо скатиться сов. охьакарча, чукарча, чухахкадала, охьахахкадала; ~ кубарем - 1ункар чукарча

скафандр м скафандр рия – Азербайджан – 1:3

скачка ж 1) говр ядар 2) мн. ~и (состязание) хахкар; ~и на лошадях - говраш хахкар

скачкообразность ж кхийсамалла

скачкообразный, -ая, -ое кхийсамаллин; ~ое развитие - кхийсамаллин кхиам

скачок м 1) (прыжок) кхоссадалар; сделать ~ - кхоссадалар дан 2) (резкое изменение чего-л.) кхийсадалар; скачки температуры — температуран кхийсаялар 3) филос. кхоссадалар; произошёл ~ в развитии -кхиарехь кхоссадалар хили

скважина ж 1) 1уьрг; замочная ~ дог1анан 1уьрг 2) буру; нефтяная ~ - мехкадаьттанан буру

сквалыга м и ж, сквалыжник м, прост. б1аьрмециг

сквалыжничать несов. прост. б1аьргмеца хила

сквасить сов., что дато; ~ молоко - шура ято

скваситься сов. дата; молоко ~лось - шура етта

сквер м сквер, беш

сквернослов м сий доцурш дуьйцург, боьха луьйриг

сквернословие с сий доцурш, боьха лер

сквернословить несов. сий доцурш дийца, боьха лен

скверный, -ая, -ое боьха, вон; ~ая погода - вон де; ~о (нареч.) себя чувствовать - дег1 вон хила; ~о пахнуть - вон хьожа эха

сквитать сов., что бекхам бан, д1адекха; ~ счёт (в игре) - д1адекха

сквитаться сов., с кем, прост. бекхам хила, д1адекхадала; мы с ним ~лись -тхойшиннан бекхам хилла

сквозить несов. 1) безл. шело хьекха; здесь ~т - кхузахь шело хьоькху 2) (просвечивать) детта; 3) перен. (обнаруживаться) къададала, хаадала; в его словах ~ло недоверие - цуьнан дешнех и ца тешар хаалора

сквозной, -ая, -ое 1) (проходящий насквозь) чекхдолу; ~ая рана - чекхйолу чов 2) (о ветре) чекхбуьйлу 3) разг. (без пересадок) д1акхочу; ~ой поезд -д1акхочу поезд

сквозняк м шело, чуччамох, шело хьекхар; продуло на ~е - шийла мох кхетта; сидеть на ~е - чуччамахехь 1ан

сквозь предлог с вин. п. юккъехула, чекх=; пробраться ~ толпу- адамийн ж1угана юккъехула чекхдала; ~ слёзы - б1аьргех хиш а оьхуш ; смотрия – Азербайджан – 1:3 реть на что-л. ~ пальцы - цхьа х1ума ца гучуха дита

скворец м алкханч

скворечник м, ~ица, ~я ж скворечник, алкханчан бен

скворчонок м (мн. ~ата) алкханчан к1орни

скелет — чалх, м 1) анат. скелет, [дег1ан] даь1ахкаш; ~ человека - стеган даь1ахкаш; от него отстался один ~ -даь1ахкаш йоцург х1ума ца дисна цунах 2) перен. (основа, каркас) гура, бух; железобетонный ~ здания - ц1ийнан аьчка-бетонан гура

скептик м скептик

скептицизм м 1) филос. скептицизм 2) (недоверчивое отношение) скептицизм, цатешар

скетч м скетч

скидка ж т1ерадаккхар; продажа товаров со ~ой - мах т1ерабоккхуш к1ади (товар) дохкар; сделать ~у- т1ерадаккха ; без всяких скидок - х1умма а т1ера ца доккхуш

скидывать несов., скинуть сов. 1) кого--что охьакхосса чукхосса, чутаса; ~ снег с крыши - тхов т1ера ло чутаса 2) что, разг. (одежду) охьатаса, охьакхосса 3) что, разг. (уступить в цене) т1ерад1адаккха; скинуть рубль - сом тlepa д1адаккха 4) кого-что, перен. разг. (свергнуть) дохо

скипидар м скипидар

скипидарный, -ая, -ое скипидаран; ~ запах - скипидаран хьожа

скирд м, скирда ж paгl, такхор

скирдовалыцик м, ~ца ж раьг1нашхо

скирдовать несов., что раьг1наш ян; ~ сено - элах раьг1наш ян

скисать несов., скиснуть сов. 1) (о молоке) ята; (испортиться) мустдала 2) перен. разг. мустдала

скиталец м, ~ица ж кхерстарг

скитальческий, -ая, -ое кхерстачун, кхерстаран, кхерстачера; ~ая жизнь - кхерстаран дахар

скитание с кхерстар

скитаться несов. кхерста, даьлла лела; ~ по белу свету - дуьне мел ду кхерста

скифский, -ая, -ое скифийн

скифы мн. (ед. скиф м) скифаш

склад 1 м (мн. склады) склад; дровяной ~ - дечиган склад

склад 2 м (мн. нет) (свойство) амал, кеп; ~ ума - хьекъалан кеп

склад 3 м (мн. ~ы): читать по ~ам - дешдакъошца деша

складка ж 1) хабор, хабар; юбка в ~у - хабораш долу юбка 2) (морщина) хабар 3) геол. гола, чкъор

складной, -ая, -ое д1адоьллу[ш долу], чудуьллу, мокъара туху; ~ая кровать - д1абоьллу маьнга; ~ой нож - мокъара туху урс, мокха

складный, -ая, -ое разг. 1) (о фигуре) хат1меттахь, кепехь 2) (о речи) кепехь; ~о (нареч.) говорить - кепехь къамел дан

складчатый, -ая, -ое геол. чкъоьрнийн

складчина ж вовшахтоьхнарг; в ~у - вовшахтоьхна

склевать сов., склёвывать несов., что даа

склеить сов., что вовшахлато

склеиться сов. вовшахлата

склеп м маьлхан кешнаш; (подземный) каш

склепать сов., что, тех. вовшахтоха, к1уж баккха

склёпка ж I. (действие) к1уж бар (хьостамах) 2. (место) к1уж

склеповый, -ая, -ое: ~ посёлок - маьлхан кешнаш

склероз м мед. склероз

склеротик м, ~ичка ж разг. склерозхо

склеротический, -ая, -ое склероз йолу

скликать несов., кого, прост. т1екхайкха

склока ж эг1адар; заводить ~у - эг1о

склон м басе; ~ горы - ламанан басе ; на ~е лет - къанваларехьа лестича

склонение с 1. (действие по гл. склонить 1) охьата1ор; охьата1ар, охьасаттор 2. грам. легар

склонить сов. 1) что (наклонить) охьата1о; (опустить) охьадахийта, охьасатто; ~ знамёна-байракхаш охьаяхийта; не склонив головы перед судьбой - кхелана корта охьа ца та1о 2) кого к чему, на что, перен. (привлечь, убедить) т1етадан, т1едерзо; ~ кого-л. на свою сторону - даккха, дерзо, т1етадан

склониться сов. 1) над кем-чем (наклониться) охьата1а, охьадаха, охьасатта 2) к чему, перен. (согласиться) т1едерза, т1етан

склонность ж 1) (предрасположенность к чему-л.) дог товжар, т1ера хилар; ~ к полноте - дарста мега 2) (одарённость) кхетар, хууш хилар; у него ~ к математике -математиках кхеташ ву и

склонный, -ая, -ое 1) к чему (предрасположенный к чему-л.) т1ера; он не склонен к полноте - и варстарна тlepa вац 2) к чему или с неопр. (имеющий намерение) безам болу, т1ера; он склонен принять наши условия - вай бохург т1еэца безам болуш ву и

склоняемый, -ая, -ое грам. легалун

склонять несов. 1) см. склонить; 2) что, грам. лего, легадан 3) кого-что, перен. разг. (часто упоминать) хьехо, дийца

склоняться несов. 1) см. склониться; 2) грам. легадала

склочник м, ~ца ж разг. питанча

склочничать несов. разг. питана тийса

склочный, -ая, -ое питане; ~ характер - питане амал; ~ человек- питане стаг

склянка 1 ж (посуда) шиша

склянка 2 ж мор. 1) (полчаса) тохар; (удар колокола) ахсахьтана горгали тохар 2) мн. ~и уст. (судовые песочные часы) г1амаран сахьт

скоба ж 1) (ручка) т1ам 2) тех. атлан, арван; крепить железными скобами - аьчкачу атланашца ч1аг1дан 3) (подковка) лан

скобка ж грам., мат. къовларг; квадратные ~и - еак1ов къовларш; круглые ~и - горга къовларш; вынести за ~у- къовларш юкъара арадаккха; взять (или поставить) в ~и - къовларш юкъа х1отто; заметить в ~ах -къовларшкахь билгалдан

скоблить несов., что [хьаькхна] ц1андан; ~ дерево - дечиг ц1анъян; ~ стол ножом - урс хьаькхна стол ц1андан; ~ кожу (очищать от мездры) - чкъор ц1андан

скобяной, -ая, -ое аьчка пхьераллин; ~ые товары - аьчка пхьераллин товараш

скованность ж ийзадалар

скованный, -ая, -ое д1алаьцна; ~ый льдами - шано д1алаьцна; держаться ~о (нареч.) ийзалуш хила

сковать сов. 1) что (выковать) дан; ~ть топор - диг дан 2) что (соединить ковкой) [туьйсина] вовшаххотта 3) кого-что (надеть кандалы, оковы) буржал тоха 4) кого, перен. лаца; болезнь ~ла его- лазаро лаьцна и 5) что, перен. (сделать твёрдым, неподвижным) лаца; лёд ~л реку - шано д1алаьцна хи 6) кого-что, перен. (лишить возможности действовать) озадалийта; ~ть чью-л. Инициативу - цхьаьннан инициатива озаялийта 7) кого-что, воен. т1етида; ~ть противника — мостаг1 т1етида

сковорода ж, сковородка ж экъа,зайла; (с ручкой) ялг1у; чугунные сковороды - чуьйнан экъанаш

сковыривать несов., сковырнуть сов. что [1оьттина] схьадаккха

скок м: конский ~ говраш хахкар

скол м (место, где что-л. откололось) д1адалар, д1аяьлла меттиг

сколка ж кагдар, атар; ~ льда - ша атар

сколотить сов., что 1) (сбить вместе) вовшаххотта, вовшахтоха; вовшахтаса, дан; ~ ящик из досок - аннех яьшка ян 2) перен. разг. (создать) вовшахтоха, ян 3) разг. (скопить) гулдан, 1алашдан

сколотиться сов., разг. (собраться, создаться) вовшахкхета, гулдала, хила

сколоть сов.,что 1) дохо, эта; ~ лёд с тротуара - тратуара т1ера ша бохо 2) (соединить нить булавками) вовшахтаса

скольжение с шаршар

скользить несов. шерша; ~ить по льду - ша т1ехь шерша; лодка ~ит по воде - хи т1ехула кема шерша; ноги ~ят по паркету - когаш паркета т1ехь шерша; луч ~ит по озеру- 1ома т1ехула шерша з1енар

скользкий, -ая, -ое 1) шера; ~ лёд — шера ша 2) перен. тешаме доцу; вступить на ~ путь - тешаме боцчу новкъа дала

скользко в знач. сказ. безл. шера, шерша; на улице ~ - арахь шера ю

скользнуть сов. однокр. 1) см. скользить 2) разг. (юркнуть куда-л.) т1ехъэккха, т1ехтила

скользящий, -ая, -ее шерша, шершаш дог1у

сколько 1. мест. вопр. и относ. маса,мел; относ. тж. хийла; ~ тебе лет? - хьан маса шо ду?; ~ времени?- мел хан яьлла? ~ стоит? - х1ун доккху?; мел доьху?; ~ раз тебе говорил? - мосазза аьлла хьоьга?; в скольких томах?- маса том йолуш?; на ~ частей делить?- маса дакъа до?; по скольку штук?- мас-маса?; я не знаю, ~ ему лет - цуьнан маса шо ду ца хаьа суна 2. нареч. мел; ~ помню, всегда было так — суна дага мел дог1у иштта дара; ~ народу! - мел а ду!; ~ времени потеряно!- мел хан яйи! ~ угодно - мел деза а; ешь, ~ хочешь — яа,мел еза а; ~ бы ни было - мел делахь а; сколько ни... мел...-ча; ~ ему ни говори, он сделает по-своему - цуьнга ахь мел дийцича а, цо шена ма-хетта дийр ду; не столько умён, ~ хитёр- хьекъале аьлча а, х!иллане ву-кх; ~ можно! разг. мел са детта деза!; ~ лет, ~ зим! - 1алелай ма дукха хан яра вай газа!

сколько-нибудь нареч. мелла a; дай хоть ~ денег - мелла а лой а ахча ло

сколько-то нареч. мелла а

скомандовать сов., что и без доп. буьйр (или команда) дала

скомбинировать сов., что цхьаьнатоха

скомкать сов., что 1) (смять) хьерчо, хьекхо 2) перен. разг. дацдина (или талхо); ~ доклад - доклад талхо

скомкаться сов. хьерча, хьекхадала

скоморох м жухарг

скомпилировать сов., что компиляци ян

скомплектовать сов., что вовшахтоха, комплект ян

скомпоновать сов., что дакъойх дан

скомпрометировать сов., кого-что (опозорить) сий дайа; (вызвать подозрение) дегабаам хилийта; (вызвать недоверие) тешам байа; ~ себя - шех сий дайа; шех тешам байа

сконденсировать сов., что 1) (энергию) lalo 2) (сгустить) дукъдан 3) (превратить в жидкость) хи дан

сконденсироваться сов. 1) (накопиться— об энергии) 1a1a 2) (сгуститься) дукъдала 3) качдала; (превратиться в жидкость — о паре) хи хила

сконструировать сов., что дан, кхолла

сконфуженный, -ая, -ое юъхь1аьржах1оьттина, эхь хета; у него был ~ вид - юьхь1аьржах1оьттина дара цуьнан гар

сконфузить сов., кого юьхь1аьржах1отто, эхь хетийта

сконфузиться сов. юьхь1аьржах1отта, эхь хета

сконцентрировать сов.,кого-что т1егулдан; ~ войска - эскарш т1егулдан

сконцентрироваться сов. т1егулдала

скончание с: до ~я века - оьмар чекхдалале

скончаться сов. (умереть) д1адала

скопец м ваь1на стаг

скопидом м, ~ка ж разг. б1аьрмециг

скопидомничать несов. разг. б1аьрмециг хила

скопидомство с разг. б1аьрмецигалла

скопировать сов. I) что (снять копию) копи яккха 2) кого, перен. цхьаьнха лела; что схьаэца

скопить сов., что и чего (накопить) гулдан, lalo; ~ денег - ахча lalo

скопиться сов. lala, гулдала; ~лось много народу- дукха адам гулделла

скопление с 1. (действие) 1а1адалар, гулдар 2. (большое количество) гулам

скопом нареч. разг. цхьатерра; всем ~ взялись за дело- массо а цхьатерра г1уллакхана т1ебирзира

скорбеть несов., о ком-чём г1айг1ане хила, халахета; я ~лю о погибших - беллачарна г1айг1ане ву со

скорбный, -ая, -ое г1айг1ане, бале; в ~ом молчании - г1айг1ане д1атийна

скорбь ж гlaйгla, бала, халахетар

скорее 1. сравн. ст. от скорый и скоро сихаха; чем ~, тем лучше - сихаха мел хили а, дикаха ду 2. нареч. (в знач. более) дукхаха дерг; он ~ похож на мать, чем на отца -дукхаха верг дехчул ненах тера ву и; ~ всего - доллачул хьалха; он ~ умрёт, чем сдастся - кара ца вог1уш лийр волуш ву и

скорлупа ж чкъуьйриг; ~а яйца, яичная ~а - х1оан чкъуьйриг ; замкнуться в свою ~у - шен ц1оки чу вола

скормить сов., что кому д1адао, [даийна] кхачо, [даийна] д1адаккха

скорняжный, -ая, -ое ц1оканхойн; ~ое дело - ц1оканхойн г1уллакх

скорняк м ц1оканхо

скоро нареч. I) (быстро) сиха 2) (вскоре) кеста, чехка, сиха; я ~ приду - со сиха схьавог1ур ву; не ~ он поправится - иза кеста талур вац; ~ лето - кестта аьхке т1екхочур ю

скороварка ж : кастрюля-~ - сиха кхехкорг

скороговорка ж I) (быстрая речь) сиха лер; говорить ~ой - сиха луьйш дийца 2) 2) (труднопроизносимые сочетания слов) чукера дешнаш

скоропалительный, -ая, -ое сихделла, сиха долу

скорописный, -ая, -ое сиха язден

скоропись ж сиха яздар; писать ~ю - сиха яздан

скороплодный, -ая, -ое сиха хуьлу, сиха кхуьу

скоропортящийся, -аяся, -ееся сиха телха

скоропостижный, -ая, -ое дагахь а доцуш; ц1еххьана, ц1еххьашха; ~ая смерть - ц1еххьашха валар

скороспелка ж (плод) хьалххе хуьлу; картофель-~ - хьалххе хуьлу картолаш

скороспелый, -ая, -oe l) (о плодах) хьалххе хилла; ~ые яблоки- хьалххе хилла 1ежаш 2) перен. (поспешный) сиха дина, сиха хилла; ~ое решение - сиха бина сацам

скоростник м сихалча; токарь-~ - токарь-сихалча; лётчик-~ - сихалча-кеманхо

скоростной, -ая, -ое сихаллин; ~ой самолёт - сихаллин кема; ~ая стрельба - сиха кхийсар; ~ая плавка- сихдина лалор; ~ой бег на коньках - сиха конкеш хахкар

скорость ж сихалла, чехкалла, масалла; ~ бега - вадаран сихалла;~автомобиля - автомобилан сихалла; прибавить ~ - сихалла т1етоха; снизить ~- масалла лахъян

скоросшиватель м мужалт, скоросшиватель, папка

скоротать сов.: ~ время - хан яцъян

скоротечность ж сиха д1адалар, сиха д1адахар; ~ времени - хенан сиха д1аялар с

скоротечный, -ая, -ое сиха д1айолу, сиха д1айоьду; ~ая чахотка - сиха яьржа йовхарийн цамгар

скороход м разг. сиханиг, сиха леларг; (конькобежец) конкешхахкархо ; сапоги -~ы фольк. шаьш лела к1архаш скорпион м скорпион, сту лоцу гезиг

скорчить сов., что сатто; ~ рожу - муц1ар сетто

скорчиться сов. сатта

скорый, -ая, -ое 1) чехка, маса; ~ая езда - чехка вахар; ~ый поезд - чехка ц1ерпошт; ~ый в работе - балха т1ехь сиха ву 2)(близкий по времени)кестта,герггара;в ~ом времени- герггарчу хенахь; до ~ого свидания! - 1одика хуьлда!, марша1а1ла!; на скорую руку — сихделла дина; ~ая помощь — сихонан г1о

скос м раздаккхар

скосить1 (буд. скошу, скосишь) сов.1) что [д1а]хьакха;~ луг - цана д1ахьакха 2) кого, перен. погубить) х1аллакдан, реже хьакха

скосить 2 ( буд. скошу, скосишь) сов., что (сделать косым) раздаккха ; ~ глаза - б1аьргаш aгlop хьежо

скособочиться сов. разг. аг1ордала

скот м собир. хьайбанаш, даьхний; крупный рогатый ~ - даьхний; поголовье ~а - хьайбанан корта; увеличить поголовье ~а - хьайбанаш алсамдаха

скотина 1) ж, тж. собир. хьайба 2) м и ж бран. хьайба

скотник м, ~ца ж хьайбанаш лелорхо

скотный, -ая, -ое даьхнийн, хьайбанийн; ~ двор - даьхнийн керт

скотобойня ж даьхнийдойийла

скотовод м даьхнийлелорхо

скотоводство с даьхнийлелор

скотоводческий, -ая, -ое даьхний леладен; ~ совхоз - даьхний леладен совхоз

скотомогильник м даьхний д1акхуьйсийла

скотоприёмный, -ая, -ое даьхний д1аоьцу

скотский, -ая, -ое даьхнийн

скотство с (грубость) хьайбаналла

скрадывать несов., что хьулдан

скрадываться несов. хьулдала

скрасить сов., что хаздан

скраситься сов. хаздала

скребок м гам

скрежет м ц1ийзар, ц1ийзор, ц1азз; ~ тормозов - тормозийн ц1ийзар

скрежетать несов. (издавать скрежет) ц1ийза; (производить скрежет чём-л.) ц1ийзо; ~ тормозами - тормозаш ц1ийзо ; ~ зубами - цергаш хьекхо

скрепер м скрепер, латтаохкург

скрепить сов. I) что (соединить) т1еч1аг1дан 2) что чем (подписью, печатью) ч1аг1дан; ~я сердце - дагахьбаллам а болуш

скрепка ж ма1ар

скрепление с 1. (действие) т1еч1аг1дар 2. (приспособление) т1еч1аг1дийриг

скрести несов. 1) (царапать) м1араш хьекха; мыши скребут - дехкаша м1араш хьоькху 2) кого-что [хьаькхна] [д1а]ц1андан; ~ лошадь скребницей - херх хьаькхна говр ц1анъян

скрестись несов. хьекха; (царапая шуметь) м1араш хьекха; мыши ~бутся - дехкаша м1араш хьоькху; собака

скребётся в дверь - ж1аьла не1арх тийсало

скрестить сов. 1) что галморзахдаха 2) кого-что, биол. xly эдан 3) что, перен. лата; ~ оружие - лата герзе ваха ; ~ взгляды - вовшийн б1аьрахьажа

скреститься сов. I) (соединиться) галморзахдала; дороги ~лись - некъаш галморзахдевлла 2) перен. (оказаться в противоречии) галморзахдала, дуьхьалдала

скрещение с 1. (по гл. скрестить) 1) галморзахдахар 2) перен. латар 2. (по гл. скреститься) 1) галморзахдалар 2) перен. галморзахдалар, дуьхьалдалар 3. (место) галморзахе; на ~и дорог - некъийн галморзахехь

скрещивание с 1) биол. (по гл. скрещивать) xly эдар; (по гл. скрещиваться) xly эдалар 2) лингв.: ~ языков- меттанаш эдалар

скривить сов., что гамдан; ~ каблук - к1ажа аг1ордаккха (или аг1ордахийта); ~ лицо - юьхь озо

скривиться сов. разг. (стать кривым) гамдала; (съехать набок) аг1ордала; (о лице) озадала

скрип м ц1ийзар (снега, двери, обуви); цергаш хьекхор (зубов) ; дела идут со ~о (с трудом) делан балица д1адоьду г1уллакх

скрипач м, ~ка ж ч1ондаргхо

скрипеть несов. ц1ийза (о снеге, обуви, двери и т. п.); сапоги ~ят -эткаш ц1ийза; снег ~ит под ногами - ло когаш к1ел ц1ийза; он ~ит зубами - цергаш хьекхайо цо

скрипичный, -ая, -ое муз. ч1ондарган, 1ад-пондаран; ~ые струны- ч1ондарган пхенаш; ~ый концерт- ч1ондаргийн концерт; ~ый ключ - 1ад-пондаран аз

скрипка ж ч1ондарг, 1ад-пондар, 1ад хьоькху пондар; играть на ~е - 1ад хьоькху пондар лакха ; играть первую ~у - г1уллакхан корта хила

скрипнуть сов. однокр. ц1овза; ~ула дверь - не1 ц1евзира

скрипучий, -ая, -ее разг. ц1ийза; ~ голос - ц1ийза аз

скроить сов., что дара

скромник м, ~ца ж эсалниг, мадарниг

скромничать несов. разг. эсала хила; не ~й! - эсала (или мадаре) ма хила!

скромность ж эсалалла, мадаралла; ~ обстановки - чохь мадаре хилар

скромный, -ая, -ое 1) эсала, мадаре; ~ый человек- эсала стаг 2) (простой) мадаре; ~ый костюм - мадаре костюм 3) (ску дный) мадаре, ладаме; жить ~о (нареч.) ладаме даха

скрупулёзность ж леррина хилар

скрупулёзный, -ая, -ое леррина; ~о (нареч.) подсчитать - леррина лара

скрутить сов. 1) что хьовзо; (сплести) да1а; ~ть в трубочку- хьовзийна бирг1а ян 2) кого-что (связать) д1адехка ; болезнь ~ла его - лазаро к1елвитина и

скрутиться сов. хьовза

скрытность ж къайле, къайлалла

скрытный, -ая, -ое къайлаха, къайле; ~ый человек- къайлаха стаг; действовать ~о (нареч.) къайлаха дан

скрытый, -ая, -ое (незаметный, тайный) хьулдина, къайладаьккхина; ~ смысл слов- хьулдина дешнийн маь1на

скрыть сов. 1) кого-что (спрятать) къайладаккха, д1алачкъо 2) что (утаить) хьулдан; ~ свои намерения - шен дагарниг хьулдан; этого не скроешь!- и хьуллур дац!

скрыться сов. 1) (спрятаться) д1алачкъа 2) (исчезнуть) къайладала; самолёт ~лся из виду- кема гучуьра къайладели 3) (убежать, тайно уйти) къайладала; никуда не скроешься - къайлавалалур вац

скрючить сов., кого-что, разг. гамдан, хабо; [мне] судорогой ~ло пальцы -пхенаш озийна п1елгаш хабийра сан

скрючиться сов. разг. гамдала, хаба

скряга м и ж сутарниг

скряжничать несов. разг. сутара хила

скряжничество с сутаралла

скудеть несов. къийдала

скудность ж къоьлла; ~ средств - г1ирсан къоьлла

скудный, -ая, -ое къен, ледара; ~ые запасы чего-л. - ледара т1аьхьалонаш; ~ое освещение -ледара серло; ~ые сведения - ледара хаамаш; ~о (нареч.) жить - къен даха; озеро ~о рыбой - 1ам ч1ерашца къен бу

скудость ж къоьлла; ~ одежды - бедаран къоьлла; ~ ума - хьекъалан къоьлла

скука ж сагатдар, сахьийзар, сингаттам; нагонять ~у на кого-л. - цхьаннан сагатдан; со ~и, от ~и - сагатлуш; ~а смертная - сахьийзаш са дала далларг; ~и ради - синхьийзамна

• скула ж б1аьрадаь1ахк; выдающиеся скулы - схьаеана б1аьрадаь1ахкаш

• скуластый, -ая, -ое б1аьрахьалхеш схьаяьхкина; ~ое лицо - б1аьрахьалхеш схьаяьхкина юьхь

• скулить несов. 1) (о собаке) ц1овза, yгla 2) перен. разг. (ныть) ч1ечкъа

• скульпторы м - цастархой

• скульптор м - цастархо

• скульптура ж цестинйина

• скульптурный, -ая, -ое скульптурин; ~ое изображение- скульптурин гайтам; ~ая мастерская- скульптурин пхьалг1а

• скумбрия ж скумбри

• скупец м пис, б1аьрмециг

• скупить сов., кого-что [схьа]эца

• скупиться несов., на что и с неопр. б1аьрмециг хила, пис хила; ~ на деньги - ахчанна б1аьрмециг хила; не ~ на обещания - дешнашца дечунна б1аьрмециг ца хила

скупка ж [схьа]эцар; ~ и продажа - йохкар-эцар

скупой, -ая, -ое 1.къен, б1аьрмециган;он скуп на слова - къамелана т1ера вац и 2. перен. (бедный) къен; ~ая растительность - къен ораматаш 3. в знач. сущ. ~ой м. б1аьрмециг

скупость ж къоьлла, б1аьрмецигалла

скупочный, -ая, -ое д1аоьцу; ~ пункт - д1аоьцу пункт

скупщик м, ~ца ж д1аэцархо

скучать несов. I) сахьийза, сагатдала 2) по кому-чему, по ком сахьийзо, сагатдан; ~ по дому - ц1енна сагатдан

скучающий, -ая, -ее сахьийза, сагатден; ходить со ~им видом - сахьийзаме лела

скученность ж ж1угане (или ж1уга йина) хилар

скученный, -ая, -ое ж1уга йина [долу], гулделла; жить ~о (нареч.) гулделла даха

скучить сов., кого ж1уга ян; что оьла ян

скучиться сов. (собраться в кучу) ж1уга хила; (о предметах) оьланаш хила

скучнеть несов. разг. сазхьийзаме хила, сингаттаме хила

скучно 1. нареч. сахьийзаме, сингаттаме; ~ жить - ваха сингаттаме ду; ~ рассказывать - дийца сингаттаме ду 2. в знач. сказ. безл. сагатдала; здесь ~ - кхузахь сингаттаме ду; мне ~ - сан сагатло

скучный, -ая, -ое 1) (скучающий) сагатлун, сагатлуш долу, сахьийза[ш долу]; реже пошме 2) (печальный) сингаттаме; ~ый человек - сингаттаме стаг 3) (наводящий скуку) сахьийзаме, сингаттаме; ~ая книга- сингаттаме книшка

скушать сов., что и чего, разг. даа; (проглотить) д1акхалла

сл

слабее (сравн. ст. от слабый и слабо) мело, мелаха

слабеть несов. малдала; (о ветре), лаг1дала; глаза ~ют - б1аьргаш маллуш ду

слабительное с чуьйнадохуьйтург

слабить несов. 1) кого, безл. чуьйна даха; его ~т - цунна чуьйна кхетта 2) (о лекарстве) чо качьян

слабо нареч. 1) (не туго) мела; узел завязан ~ - шад мела бихкина 2) (плохо) ледара;~ знать язык - мотт ледара хаа

слабоволие с мела (или дог к1еда) хилар

слабовольный, -ая, -ое мела, дог к1еда

слабонервный, -ая, -ое нерваш мела

слаборазвитый, -ая, -ое ледара кхиъна

слабосильный, -ая, -ое ницкъ ледара [болу]

слабость ж 1) (недостаточная сила) ледаралла, ледара хилар; ~ света - серло ледара хилар; ~ руководства- куьйгаллин ледаралла 2) (недомогание) дег1 доьжна хилар; чувствовать (или испытывать) ~ - дег1 доьхна хила 3) (отсутствие воли) мела хилар; проявить ~ - мела хила 4) к чему, перен. разг. (привычка, склонность) мела хилар, сатохалуш цахилар; питать ~ к кому-л.- цхьанна мела хила

слабоумие с хьекъалах эшар; старческое ~ - воккхахиларна хьекъалах эшар

слабоумный, -ая, -ое хьекъал ца кхочу

слабохарактерность ж юьхьк1едалла

слабохарактерный, -ая, -ое юьхь к1еда

слабый, -ая, -ое 1) (недостаточно сильный) г1ийла, мела; ~ый голос - г1ийла аз; ~ый ветер - мела мох; он ещё слаб- иза х1инца а ледара ву 2) (болезненный) г1ийла, ледара; ~ый ребёнок - г1ийла бер; ~ые глаза - ледара б1аьргаш 3) (незначительный) ледара; ~ая надежда - ледара сатуьйсийла 4) (некрепкий) мела; ~ый табак - мела тонка 5) (плохой) ледара; ~ая работа - ледара болх 6) (нетугой) мела; ~ая струна - мела мерз ;~ый желудок- ледара зорха; ~ая струнка - мела меттиг

слава ж 1) (известность) г1арадалар;места революционной ~ы - революцин сийлаллин меттигашхула 2) (репутация) ц1е яккхар; пользоваться доброй ~ой -диканна ц1е йоккхуш хила; пользоваться дурной ~ой - вонна ц1е йоккхуш хила З) (при восклицании) сий; ~а героям!- сий хуьлда турпалхойн! 4) разг. (слухи, толки) хабарш, дийцарш ; на ~у- ч1ог1а дика; ~а богу! -далла хастам бу!; во ~у чего - цхьаьннан сийнна

славить несов., кого-что (воздавать хвалу) сий дан, хесто, хестадан; ~ героя - турпалхо хесто

славиться несов., чем г1арадала; наш край ~ся нефтью - тхан мохк нефтаца г1арабаьлла бу

славный, -ая, -ое 1) (пользующийся славой) сий долу, сийлахь 2) (милый) хьоме; (приятный) тайна; ~ человек - тайна стаг

славяне мн. (ед. ~ин м, ~ка ж славянин) славянаш

славянизм м славянизм

славянский, -ая, -ое славянийн; ~ие языки - славянийн меттанаш

слагаемое с мат. бухарниг (к которому прибавляют); т1етухург (которое прибавляют)

слагать несов.: ~ стихи - байташ язъян; ~ с себя обязанности- шена тlepa декхарш д1атаса

слад м: с ним ~у нет - цуьнца тар ца ло

сладить сов. разг. с кем-чем (поладить) тардала; (одолеть) эшо, эшадан; с ним не ~шь- и эшалур вац ; ~ть дело - г1уллакх тодан

сладкий, -ая, -ое 1. прям. и перен. мерза; ~ий виноград - мерза кемсаш; ~ий сон- мерза наб 2. в знач. сущ. ~ое с мерза даар; на ~ое был компот - т1емала компот яра

сладко нареч. мерза; ~ есть - мерза даа; ему живётся не ~ - мерза веха иза

сладкоежка м и ж, разг. мерза х1ума езарг

сладкозвучный, -ая, -ое хаза хеза

сладкоречивый, -ая, -ое хаза дуьйцу

сладостный, -ая, -ое мерза, хаза; ~ые мечты - мерза (или хаза) ойланаш

сладострастие с хьар (половое влечение); там (наслаждение)

сладострастный, -ая, -ое хьайна

сладосгь ж I) марзалла 2) мн. ~и - мерза х1уманаш

слаженность ж тайна хилар

слаженный, -ая, -ое тайна; ~ая работа - тайна болх

слазить сов., куда, разг. (взобраться) т1едала; (спуститься) чудала; ~ на дерево - дитта т1е дала; ~ в колодец- г1у чу дала

слалом м спорт. слалом

слаломист м, ~ка ж спорт. слаломист

сланец м геол. сланец; горючие ~цы - догу сланцаш

сланцевый, -ая, -ое сланцан; ~ые породы - сланцан маь1данаш; ~ая осыпь - сланцан токхам; ~ая крошка - сланцан цуьрг

сластёна м и ж, разг. мерзанча

сласти мн. (ед. сласть ж) мерза даарш

сластить несов., что (делать сладким) марздан

слать несов. 1) кого куда, за чем (посылать) эхийта, даийта 2) что кому (для передачи) кхехьийта, эхийта; шлю привет - маршалла доуьйту

слащавость ж к1еда-мерзалла

слащавый, -ая, -ое к1еда-мерза; ~ая речь - к1еда-мерза къамел

слева нареч. (откуда-л.) аьрру аг1орхьаpa; (где-л.) аьрру aгlop; ~ направо - аьрру аг1орхьара аьтту aгlop; ~ от дороги - некъана аьрру aгlop

слегка нареч. (не сильно, немного) меллаша, г1ехьа; ~ ударить - меллаша тоха; его рука ~ дрожала- цуьнан куьг г1ехьа дегош дара

след м лар; ~ зайца - пхьагалан лар; напасть на ~ прям. и перен.- лар эца лар каро; потерять ~ прям. и перен. - лорах тила, лар ян; идти по ~у (напр. об охотнике)- лар эцна даха; идти по чьим-л. ~ам - цхьаьннан лорах даха; ~ы пожара- ц1еран лар ; его и ~ простыл - гlap а, тата а дайн цуьнан; исчезнуть без ~а - лар а, тача а йоцуш д1адан

следить1 несов., за кем-чем 1) (взглядом) хьежа, тергалдан; я не слежу за тобой- со хьоьга хьоьжуш вац 2) перен. (наблюдать) тидам бан; ~ за успехами науки -1илманан кхиамаш т1ехь тидам беш хила 3) (присматривать, заботиться) лардан, хьожуш хила, тергалдан; ~ за детьми- берашка хьожуш хила ; не ~ за собой- ша-шега ца хьажа (о поведении); могушалла ца ларъян (о здоровье)

следить2 несов., чем (оставлять следы) лараш ян (или йита)

следование с I) дахар; поезд дальнего ~я- генарчу некъан ц1ерпошт; по пути ~я- доьдучу новкъахь 2) кому-чему хилар; ~е чьим.-л. советам - хьехам ма-барра хила

следователь м юр. талламхо

следовательно союз (значит, поэтому) цундела

следовательский, -ая, -ое талламхочун; ~ая работа - талламхочун болх

следовать несов. I) за кем-чем (идти следом) т1аьхьадаха; (гнаться) т1аьхьадала; ~уйте за мной - суна т1аьхьах1отта 2) за чем (быть следующим) т1аьхьа хила; события ~уют одно за другим - хиламаш т1аьхьа-хьалха хуьлуш бу 3) (идти, ехать куда-л.) даха; поезд ~ует до Москвы - поезд Москва кхаччалц йоьду 4) кому--чему хила; ~овать примеру отца - да санна хила; ~овать правилам - бакъонехь нийса хила; ~овать чьим-л. советам - цхьамма ма-хьеххара хила (или дан) 5) безл., кому-чему с неопр. деза; тебе ~ует посоветоваться с ним - цунах дагавала веза хьо; не ~ует этого делать - иза дан ца оьшу 6) безл. кому, с кого (причитаться) дан; ему ~ует сто рублей - цунна итт туьма дог1у; сколько с него ~ует?- цуьнгара мел дог1у? 7) (быть следствием) дала; отсюда ~ует [вывод] -цунах жам1 долу; что из этого ~ует? - цунах схьа х1ун долу? как ~ует - хила ма-дезза; он отдохнул как ~ует - да1а ма-дезза садаь1на цо; веди себя как ~ует! - лела ма-везза лела хьо!

следом нареч. за кем-л. т1аьхьа; (по следу) лорах; идти ~ за кем-л.- цхьанна т1аьхьа ван; (не отставая) т1аьхьах1оьттина дан

следопыт м лархо

следственный, -ая, -ое юр. талламан: ~ые органы - талламан органаш; ~ый эксперимент - талламан эксперимент

следствие1 с (результат) жам1; нет ~я без причины - бахьана доцуш х1ума хир дац

следствие2 с (расследование) таллам; вести ~ - таллам бан; находиться под ~м -толлуш .хила

следующий, -ая,-ее 1. (вслед за кем-чем-л.) poгlepa, т1аьхьара; шолг1а (наступающий вслед за чём-л.); на ~ий день- шолг1ачу дийнахь; в ~ем номере - рог1ерчу номерехь; в ~ий раз - т1аьхьахула 2. в знач. определит. мест. (такой, который следует далее) xlapa; письмо ~его содержания- х1окху чулацаман кехат 3. в знач. сущ. ~ее с xlapa; постановили ~ее - xlapa сацам бина ; ~им образом - кху тайпанара

слежаться сов., слёживаться несов. [1иллина] та1а; сено слежалось - йол таь1на

слежка ж лардар, тергалдар, т1аьхьадалар; за ним установили ~у - цунна т1аьхьабевлла бу

слеза ж б1аьрхи; проливать слёзы - б1аьрхиш дахкийта (или делха); обливаться ~ами -дог1а санна велха; къаьхьа белхар xloттo; не проронить ни [единой] ~ы - б1аьргах хин т1адам ца балийта; смеяться до слёз- б1аьргех хиш довллалц дела; довести кого-л. до слёз -доьлхучу хьола т1е даккха; говорить сквозь слёзы - велха а воьлхуш дийца ; крокодиловы слёзы - моттарг1анашна делхар

слезинка ж б1аьрхин т1адам

слезиться несов. б1аьргех хиш дийла (или эха); [у меня] глаза ~ятся от дыма - к1уьрана б1аьргех хиш оьху сан

слезливый, -ая, -ое доьлху, делхарна т1ера

слёзный, -ая, -ое 1)анат. б1аьрхин; ~ые железы - б1аьрхин железаш 2) разг. делха ийзош; ~ая просьба -делха ийзош дехар

слезотечение с б1аьрхиш эхар; вызвать ~ - б1аьрхиш дахкийта

слезоточивый, -ая, -ое 1) (слезящийся) б1аьргех хиш оьху 2) (вызывающий слёзы) б1аьргех хиш оьхуьйту; ~ газ- б1аьргех хиш оьхуьйту газ

слезть сов. 1) (спуститься) охьадосса, охьадала 2) (отпасть, отделиться, напр, о краске) д1адала; (о коже, шерсти) тж. тила

слепень м зоол. гора

слепец м прям. и перен. б1аьрзениг, б1аьрса дайнарг

слепить1 несов., что б1аьрса дайа; солнце ~ло глаза - маьлхо б1аьрса дойура

слепить2 сов., что дан; ~ из глины лошадку - поппарах говр ян

слепнуть несов. б1арздала, б1аьрса дан; б1аьрзе хила

слепо нареч. ойла ца еш; ~ следовать чему-л. - ойла ца еш цхьа х1ума дан г1ерта; ~ повиноваться - ойла ца еш муьт1ахь хила

слепой, -ая, -ое 1) б1аьрзе; он слеп на один глаз- цхьана б1аьргана б1аьрзе ву и 2) перен. (безрассудный) ойла йоцуш долу; ~ая любовь - б1аьрзе безам 3) (неотчётливый) даьржина; ~ой оттиск - яьржина оттиск 4) в знач. сущ. ~ой м, ~ая ас б1аьрзениг; книги для ~ых- б1аьрзечарна книгаш ; ~ой дождь -маьлхан дог1а; ~ая кишка- сов йоьхь; ~ой полёт- ца гуш х1аваэхула вахар

слепок м копи; ~ со статуи - статуян копи

слепорождённый, -ая, -ое б1аьрзе дина

слепота ж прям. и перен. б1арзалла; снежная ~ - лайно б1аьрса кхолор; политическая ~ -политикин б1арзалла; куриная ~ а) бот. маждарг; б) мед. б1аьрса дар

слесарничать несов. разг. слесарь лела, слесаралла лело

слесарный, -ая, -ое слесараллин, слесарийн; ~ая мастерская- слесараллин пхьалг1а; ~ый инструмент - слесарийн г1ирс

слесарь м слесарь; ~-водопроводчик - слесарь-хидалорхо

слёт м гулам, гулбалар

слетать1 сов. I) (на самолёте) [кеманца] дахана дан 2) разг. (сбегать) дедда дан

слететь сов., с кого-чего 1) (упасть вниз) охьадожа; бумаги ~ли со стола- кехаташ стоьла тlepa охьаэгна 2) (улететь) д1адаха; птица ~ла с ветки - гаьн т1ера хьоза д1адахна 3) разг. (упасть) охьадожа; он ~л с лестницы- и лами т1ера охьавоьжна ;слово ~ло с языка - багах дош дели

слететься сов. 1) (собраться) гулдала 2) разг. (сбежаться) т1ебовда, т1егулбала

слечь сов. разг. (заболеть) дожа; кажется, я слягу - схьахетарехь, вожа мега со

слив м 1. (действие) охьадоттар, д1а1анадар 2. (устройство) д1адохуьйтург

слива ж (плод и дерево) хьач; перезрелая ~ - нанолг

сливание с 1) охьадоттар, д1а1анадар 2) охьакъастор

сливки мн. коча т1о, г1аймакх; снять ~ с молока- шури т1ера г1аймакх эца ; снимать сливки- г1аймакх д1аэца

сливной, -ая, -ое 1) (слитый в один сосуд) т1ек1елйоьттина; ~ое молоко - т1ек1елйоьттина шура 2) (для сливания) чудутту, охьадутту; ~ой чан- чудутту яй 3) ~ой молочный пункт - шура д1алун пункт

сливовый, -ая, -ое хьочан; ~ая косточка - хьочан лаг

сливочный, -ая, -ое кочачу т1айн, г1аймакхан; ~ое мороженое - кочачу т1айн г1оролг; ~ое масло - налха

слизать сов., что [мотт хьаькхна] д1ац1андан; (съесть) мотт хьаькхна д1адаа

слизистый, -ая, -ое 1) мазин, маза болу 2) ~ая оболочка, ~ая (сущ.) анат.- мазин пардо

слизнуть сов. однокр. см. слизать; как корова языком ~ла - хилла меттиг а ца йисна, xlyп аьлча, б1аьрга эккха х1ума ца йисна

слизняк м зоол. мазалг

слизь ж маза

слинять сов. 1) (о ткани) басадала 2) (о животных) тила

слипаться несов. см. слипнуться;глаза ~ются - б1аьргаш хеба (или вовшахлета)

слипнуться сов. вовшахлата; листы бумаги ~лись - кехаташ вовшахлетта

слитный, -ая, -ое цхьаьна, хоьттина; ~ое написание- цхьаьнаяздар; писать ~о (нареч.) хоьттина яздан

слиток м г1орза; ~ золота - дешин гlopза

слиточный, -ая, -ое ийна, лалийна; ~ая медь- ийна ц1аста

слить сов., что 1) (вылить, перелить) д1а1ано; (вылить, отделив от чего-л.) д1а1анадан, охьадотта; (в одно место) т1ек1елдотта; слей воду в ведро - хи ведар чу охьадотта; отварив рис, я солью воду - дуга кхехка а дина, хи охьадуттур (или д1а1анор) ду ас 2) (отделить) д1акъасто, схьакъасто 3) перен. (объединить) вовшахтоха

слиться сов. 1) (в один поток) цхьаьнакхета, вовшахкхета 2) перен. (объединиться) цхьаьнакхета; наши усилия сольются - вайн г1ертарш цхьаьнакхетар ду 3) перен. (стать одним целым) д1аэн

сличать несов., сличить сов., что с чем нийса дог1уш дуй хьажа; ~ копию с документом - копи документаца нийса йог1уш юй хьажа

слишком нареч. дукха; ~ большой - дукха доккха ду; ~ поздно - дукха т1аьхьа ду; не ~ утомляйте глаза - сов хало ма е б1аьргашна; это уж ~! - х1инца ларт1ара дели и!

слияние с 1. (по гл. слить) охьадоттар, вовшахтохар 2. (по гл. слиться) 1) цхьаьнакхетар, вовшахкхетар 2) д1аэр 3. (место) вовшахкхоьтийла; у ~я рек- хиш вовшахкхоьтийла йолчу

слобода ж уст. куп; рабочие слободы - белхалойн каппаш

словаки мн. (ед. ~к м, ~чка ж словак) словакаш

словарный, -ая, -ое дешнийн; ~ состав русского языка - оьрсийн меттан дешнийн х1оттам

словарь м 1) (книга) словарь, дошам, луг1ат 2) (запас слов) словарь, дешнаш

словацкий, -ая, -ое словакийн; ~ язык - словакийн мотт

словесность ж йоза

словесный, -ая, -ое (устный) бертан, барта дина; ~ приказ - барта дина омра

словечко с уменьш.-ласк. к слово - дош; [хаза] дош; замолвить за кого-л. ~ - цхьаннах лаьцна хаза дош ала

словно союз (как, подобно) санна; ~ ребёнок - бер санна; плывёт ~ утка - бедо санна нека до; он не ответил, ~ не понял - ша ца кхеттачуха жоп ца дели цо

слово с 1) дош; (речь) тж. къамел; меткое ~о - нийса дош; рассказать в немногих ~ах - к1еззигчу дешнашца дийца; понять друг друга без слов - диcт а хилале вовшех кхета; вступительное ~о- долоран дош; заключительное ~о- дерзоран (или т1аьхьара) дош; просить ~а - дош деха; дать ~о - дош дала; лишить кого-л. ~а - дош ца дала (или къамел дан бакъо ца яла); сдержать ~о -дош кхочушдан; нарушить ~ -дош дохо; поверить на слово- дашах теша 2)(сказание) дош, дийцар; «Слово о полку Игореве»- «Игоран полках дош» ; дар ~а а)(способность говорить) дистхиладалар б) (красноречие) къамелан говзалла; крылатые ~а - ира дешнаш; свобода ~ -дешан маьршо; взять свои ~а обратно - шен дешнаш духаэца; без лишних слов - сов дерг ца дуьйцуш; другими (или иными) ~ами вводн. сл. - кхечу дешнашца аьлча; пересказать своими ~ами - шен дешнашца схьадийца; по последнему ~у науки (техники)- 1илманан (техникин) т1аьххьарчу кхиамца; к ~у сказать вводн. сл.- ала дашна; перейти от слов к делу - къамел[аш] а дитина г1уллакхе довла; поймать кого-л. на ~е -даш т1ехь лаца; быть хозяином [своего] ~а- [шен] дешан да хила; не добиться от кого-л. ни ~а - цхьаьнгара цхьа а дош ца дала; не говорить о ком-л. дурного (или худого) ~а - цхьаннах лаьцна вон дош ца ала; он за ~ом в карман не лезет - д1адиллина долуш санна олу цо дош; передать на ~ах - барта схьадийца; ~о в ~о -xlop дош; ~о за слово, завязалалась беседа - дош даше долуш, къамел доладелира; не нахожу слов -ала дош ца карадо суна; нет слов выразить это - и алалур а дац

словоизменение с лингв. дешан хийцадалар

словом вводн. сл. доцца аьлча; ~, вы должны завтра выехать - доцца аьлча, кхана хьо новкъавала везаш ву-кх

словообразование с дешнийн кхолладалар

словообразовательный,-ая, -ое дош кхуллу

словоохотливый, -ая, -ое лерна т1ера, къамелна т1ера

словопроизводный, -ая, -ое лингв. дешнаш кхуллу; ~ суффикс - дешнаш кхуллу суффикс

словосочетание с лингв. дешнийн цхьаьнакхетар; устойчивое ~ -дешнийн ч1аг1делла цхьаьнакхетар

словоупотребление с дашах пайда эцар

словцо с: для красного ~а - дикачу дашна, хазачу дешан дуьхьа

словчить сов. разг. аьтто баккха

слог м 1) (часть слова) дешдакъа; слова делятся на ~и -дешнаш дешдакъошка декъало 2) (стиль) стиль; у него хороший ~ - стиль дика ю цуьнан

слоговой, -ая, -ое лингв. дешдекъан; ~ое письмо - дешдакъойн йоза

слогообразующий, -ая, -ее лингв. дешдакъа кхуллу (или ден); ~ звук — дешдакъа кхуллу аз

слоёный, -ая, -ое г1атлеш йолу; ~ое тесто - г1атлеш йолу бод

сложение с I. (действие) 1) мат. т1етохар, вовшахтохар; ~ двух чисел - ши терахь вовшахтохар 2) (сочинение) х1оттор, даккхар 2. (телосложение) хат1

сложённый, -ая, -ое хат1 долу; он хорошо сложён - хаза хат1 долуш ву и

сложить сов., что 1) (в одно место) д1атоха, д1адотта, т1егулдан; (уложить) д1адилла, т1ек1елдилла; (придать компактный вид) [чу]тоха, чудилла; ~ яйца в ящик- xloaш яьшки чу д1адахка; ~ сено - йол тйекйелйилла; ~ вдвое (или пополам) -шалха тоха; ~ платье - коч д1ахьарчо; ~ нож - урс чудилла; 2) (собрать для отъезда) схьагулдан, вовшахтоха, схьалахьадан 3) мат. т1етоха; ~ два и пять- шиъ пхеанна т1етоха 4) (собрать в целое) вовшахтаса 5) (построить) дотта; ~ печку- пеш йотта 6) (сочинить) яздан, х1отто, даккха; ~ песню- йиш яккха; 7) разг. охьатаса, охьадилла, охьакхосса; ~ ношу со спины на землю -гира мохь лаьтта охьакхосса 8) перен. (освободить) охьатаса, охьадилла; ~ с себя обязанности директора -директоран декхарш охьатаса ; ~ оружие -герз охьадилла; сидеть сложа руки - куы д1а ца тухуш хиъна 1ан; ~ голову- са д1адала

сложиться сов. 1) (образоваться, создаться) хила, xloттa, дала; ~лась песня- йиш яьлла; обстоятельства ~лись благоприятно - хьал аьтто болуш х1оьттина 2) (созреть, вырасти) кхиа, доккхахила; у него уже ~вшийся характер- амал кхиъна яьлла цуьнан 3) (устроить складчину) охьатаса, таса, дилла, гулдан

сложно нареч. 1.(трудно) чолхе, хала 2. в знач. сказ. хала, чолхе; это очень ~ -и чолхе ду

сложноподчинённый,-ая,-ое лингв. чолхе-карара;~ое предложение - чолхе-карара предложени

сложносокращённый, -ая, -ое лингв. чолхе-дацдина; ~ые слова - чолхе-дацдина дешнаш

сложносочинённый, -ая, -ое лингв. чолхе-цхьаьнакхетта; ~ое предложение - чолхе-цхьаьнакхетта предложени сложность ж чолхалла, хала хилар 1) в общей ~и - коьртачу хьесапехь аьлча

сложноцветные мн. бот. заза чолхенаш

сложный, -ая, -ое 1) (трудный) хала, чолхе; ~ая обязанность- чолхе декхар; задача слишком ~а- ч1ог1а чолхе ю задача (или хала задача) 2)(составной) чолхе; ~ое слово- чолхе дош; ~ое предложение -чолхе предложени

слоистый, -ая, -ое г1атлийн, г1аьтнийн; ~ая почва- г1аьтнийн латта

слоиться несов. г1атлеш хила

слой м 1) чкъор, г1атт, г1атли, пардо; ~й краски - басаран чкъор; верхний ~й почвы- лаьттан т1ехулара чкъор; в несколько ~ёв - масийтта чкъор долуш 2) перен. дакъа, тайпа; широкие ~и населения - бахархойн дукхаха долу дакъош

слом м: дом пойдёт на ~ - ц1а дохор долуш ду

сломать сов., что кагдан; (разрушить) дохо ; ~ себе шею - шен муц1ар йохо

сломаться сов. кагдала; (разрушиться) доха; палка ~лась - г1аж кагъелла; часы~лись - сахьт доьхна

сломить сов., кого-что 1) дохо, кагдан; буря ~ила дерево - махо кагдина дитт 2) перен. эшо; ~ить сопротивление врага - мостаг1чун дуьхьало йохо ; ~я голову - 1одара ваьлча санна

слон м 1) пийл 2) шахм. пийл, эпсар ; ~а не приметить - коьртаниг ца ган; делать из мухи ~а - пайде а боцчух доккха х1ума дан

слонёнок м (мн. ~ята) пийлан к1орни

слониха ж стен пийл, нана-пийл

слоновий, -ья, -ье, слоновый, -ая, -ое пийлан; слоновьи уши - пийлан лергаш ; слоновая кость- пийлан к1омсар; слоновая болезнь - когаш бестар

слоняться несов. разг. ваьлла лела, кхерста[ш лела]; ~ без дела - г1уллакх доцуш кхерста

слуга м прям. и перен. ялхо

служака м разг. г1уллакххо; старый ~ - къена г1уллакххо

служанка ж ялхо

служащий м, ~ая ж г1уллакххо; рабочие и ~ие - белхалой а, г1уллакххой а

служба ж в разн. знач. г1уллакх; военная ~а - т1еман г1уллакх; поступить на ~у- г1уллакхе даха; ~а времени -хенан г1уллакх; ~а погоды - хенан х1оттаман г1уллакх; ~а пути - некъан г1уллакх; ~а связи - з1енан г1уллакх ; сослужить ~у кому-л. - цхьанна г1уллакх дан; не в ~у, а в дружбу- декхарийна доцуш, г1уллакхна

служебный, -ая, -ое 1) г1уллакхан, белхан; ~ое помещение- г1уллакхан ц1а; в ~ое время - белхан хенахь 2) грам. (вспомогательный) г1оьнан; ~ые части речи - къамелан г1оьнан дакъош; ~ый глагол- г1оьнан хандош

служение с г1уллакх дар; ~ науке - 1илманна (или тилманан) г1уллакх дар

служитель м (напр. в музее, больнице) г1уллакххо ; ~и культа - динан г1уллакххой

служить несов. 1) где, кем, кому-чему г1уллакх дан, [г1уллакхехь] хила; ~ секретарём- секретарь хила; ~ в армии- армехь хила; ~ делу мира- машаран хьаштонна г1уллакх дан 2) чем (быть, являться), (быть пригодным) [метта] хила; ~ примером - масална хила; ~ доказательством - тоьшаллина хила; эта комната служит мне кабинетом - xlapa чоь кабинетан метта ю суна; сапоги ещё служат - эткаш х1инца а г1уллакх деш ю

слукавить сов. х1илла дан, мекерло ян

слупить сов., что д1адаккха; ~ кору - ковст д1аяккха

слух м 1) хазар; муз. тж. кхетар, къастар; учить на ~ - хозуьйтуш 1амо; музыкальный ~ -музыких кхетар; у него хороший ~ - хазар дика долуш ву и; играть по ~у- ладуг1уш лакха 2) перен. (известие, молва) хабар; не верить ~ам- хабарех ца теша; ни ~у ни духу - х1уй а, жуй а дац

слуховой, -ая, -ое ладуг1у, лерган; ~ой нерв - лерган нерв ; ~ое окно - ладуг1у кор

случай м нисделларг; (происшествие) тж. хилларг; несчастный ~й- бала (или бохам) эккхар; удобный ~й -аьтто балар; зависеть от ~я- нисдаларе хьаьжжина хила ; при ~е - нислахь; упустить ~й - аьтто болу хан д1аяхийта; купить по ~ю - нисделла эца; в ~е, если..., в ~е чего...- нагахь санна ... хилахь; в таком ~е- иштта хилча, иштта делахь; в отдельных ~ях - наггахь йолчу (или цхьа йолчу) меттигашкахь; на крайний ~й- цаваьллачу денна; в крайнем ~е - г1ад дайча а; ни в коем ~е - х1уъа а хилча а; по ~ю чего-л.- цхьаъ хиларна; на всякий ~й - эшахь а аьлла; в противном ~е - ... ца хилахь, ... ца дахь; в лучшем ~е - мел дика хилахь а; во всяком ~е - х1уъа хилча а

случайно 1. нареч. (непредвиденно) нисделла; (непреднамеренно) ларамаза; увидеть ~ - дагахь а доцуш ган; это произошло не ~ - иза ларамаза ца хилла 2. в знач. вводн. сл. (между прочим) ца хууш диена а, ларамаза диена а; у вас, ~, нет этой книги? ца хууш а, шун яц те и книшка?

случайность ж нисдалар, ларамаза хилларг; увидел тебя по счастливой ~и - сан ирсана, дагахь а доцуш, гин суна хьо

случайный, -ая, -ое нисделла, ца хууш, ларамаза; ~ая встреча -ца хууш вовшахкхетар; ~ый заработок -нисделла даьккхина ахча; ~ая ошибка - ларамаза г1алат

случить сов., кого, с.-х. (овцу) оре лаца; (корову) буг1е лаца; (кобылу) айг1аре лаца

случиться сов. 1) (произойти) хила; что ~лось? х1ун хилла? 2) безл., кому-чему с неопр., разг. нисдала; ему не ~лось побывать там - цигахь хилар ца нисдели цуьнан

случка ж с.-х. (овец) оре лацар; (коров) буг1е лацар; (кобыл) айг1аре лацар

случной, -ая, -ое: ~ пункт с.-х. оре лоцу меттиг, орелоцийла

слушание с 1) ладог1ар; ~ лекций - лекцешка ладог1ар 2) юр. ладог1ар; ~ дела- г1уллакхе ладог1ар

слушатель м, ~ница ж в разн. знач. ладог1архо; внимательный ~- тергаме ладог1архо; ~ вечерних курсов- сарахьлерчу курсийн ладог1архо

слушать несов., кого-что ладог1а, ладуг1уш хила; (разбирать) къасто; ~ть концерт - концерте ладог1а; ~ю! (по телефону) ладуг1уш ву!; я вас ~ю - со шьуга ладуг1уш ву; ~ть дело в суде -г1уллакх суьдехь къасто; ~ть лекции- лекцешка ладог1а; он во всём ~л отца - цо доллучунна а дега ладуг1ура ; ~й! ладог1а!; ~йте! ладог1алаш!

слушаться несов. 1) кого-чего ладог1а, ладуг1уш хила; ребёнок не ~ется родителей- дега-нене ладуг1уш дац бер 2) юр. къастош хила; дело ~ется в суде- суьдехь къастош ду г1уллакх ; ~юсь! ладуг1у!

слыть несов., кем-чем те яха; он слывёт храбрецом - майраллин ц1е яхна цуьнан

слыхать несов. см. слышать; я ничего не ~л - суна х1умма а ца хезира; слыхано ли это дело? дуьйцуш хезна х1ума а дуй и ; где это слыхано? - дуьйцу х1ума а дуй и?

слышать несов., кого-что хаза, хезаш; хила; он не ~ит - и хезаш вац; я ничего ~у - суна х1умма а ца хеза; я ~ал, что он скоро приедет - суна хезна, и кестта вог1ур ву бохуш ; [он] и ~ать не хочет - хьахийча а ца мега [и]

слышаться несов. хаза, хезаш хила ;из сада ~ится пение - бешара схьа йиш хеза; в его словах ~алась обида - цуьнан къамелехь вас хаало

слышимость ж хазар; хорошая ~- дика хазар

слышно в знач. сказ. безл. хеза; отсюда хорошо ~ - кхузара дика хеза; тебя не ~ - суна хьо ца хеза; что у вас ~? шу долчохь хезаш х1ун ду?; что о нём ~? цунах лаьцна хезаш х1ун ду?

слышный, -ая, -ое хезаш долу, хеза; еле ~ голос - халла хеза аз; шум почти не слышен - гloвгla халла хезаш ю

слюда ж слюда

слюдяной, -ая, -ое слюдин

слюна ж туй

слюни мн. разг. туйнаш; пускать ~ - туйнаш эхийта

слюнить сов., что туйнаш тоха

слюнки мн. уменьш. от слюни разг. туйнаш; у него ~ текут- туйнаш оьху цуьнан

слюнный, -ая, -ое туйнийн; ~ые железы - туйнийн железаш

слюноотделение с туй далар

слюнявый, -ая, -ое разг. туйнаш оьху

слякотный, -ая, -ое ткъаршин; ~ая погода - ткъаршин де

слякоть ж ткъарш

см

смазать сов. 1) кого-что [хьакхар] хьакха, [хьакхар] тоха; ~ телегу- ворданна хьакхар хьакха; смажь порез йодом- хадийначу меттиге йод хьакха 2) что (paзмазать) [д1аса]даржо; ~ краску - басар даржо 3) кого,по чему, прост. (ударить) тоха 4) что, перен. дохо; ~ вопрос - г1уллакх дохо

смазка ж 1. (действие) хьакхар 2. (вещество) хьакхар

смазливый, -ая, -ое разг. таме

смазочный, -ая, -ое хьоькху, туху; ~ые масла - машинашна (или ворданна) хьокху хьакхарш

смазчик м, ~ца ж хьакхархо

смак м прям. и перен. разг. чам; есть со ~ом - чомехь даа; понять весь ~ рассказа -дийцаран боллучу а чомах кхета

смаковать несов., что, разг. чам боккхуш + глагол, чам баккха; пить медленно, ~уя - меллаша, чам а боккхуш, мала; ~овать подробности происшествия - чам а беш, хилларг дийца

смалец м хьакхар

сманеврировать сов. воен. маневр ян

сманивать несов., сманить сов., кого, разг. (переманить) даккха; ~ на свою сторону- шегахьа даккха; ~ кого-л. на другую работу - цхьаъ кхечу балха ваккха

смастерить сов., что, разг. дан

смахивать несов., на кого-что, разг. (быть похожим) тера хила

смахнуть сов., что д1адего, [ластийна] д1адаккха; ~ пыль со стола - стоьла т1ера чан д1аяккха

смачный, -ая, -ое разг. чоме; ~ое словцо - чоме дош

смежать несов., смежить сов., что: ~ глаза (или веки) б1аьргаш д1ахьабо (или д1ахьабдан)

смежник м (предприятие, связанное с другим в производстве изделий) йозург; йозу предприяти

смежный, -ая, -ое дозу; ~ые участки- дозу кхаш; ~ые комнаты- йозу чоьнаш; ~ые углы мат.- дозу сенаш; ~ые профессии - йозу корматаллаш; ~ые предприятия- йозу предприятеш

смекалистый, -ая, -ое разг. кхетаме, дагадог1у

смекалка ж разг. кхетар, дагадар

смекать несов., смекнуть однокр., что и без доп., разг. кхета, дагадан; он сразу смекнул, в чём дело- цу сохьтехь кхийтира и цунах

смелеть несов. майрадала

смелость ж майралла, майра хилар; ~ поступка- даран майралла ; ~ города берёт погов. - майралло г1аланаш яьхна олу; брать на себя ~ - дан xloттa, шена т1еэца дахьа

смелый, -ая, -ое в разн. знач. майра; ~ый человек- майра стаг; ~ая идея- майра идей; ~ое решение- майра сацам [бар]; действовать ~о (нареч.) майрра лела; можно ~о (нареч.) сказать, что... - майрра ала мегар ду, ... аьлла

смельчак м майраниг, майра стаг

смена ж I. (по гл. сменить) хийцар 2. (по гл. смениться) хийцадалар; ~а времён года- шеран хенаш хийцаялар 3. (на предприятии) смена; пришла вечерняя ~а - суьйренан смена еана 4. (комплект) хуьйцу бедар; две ~ы белья- шозза хийца бед ар 5. перен. (подрастающее поколение) т1аьхье ; на ~у кому-л.- цхьаъ хийца даха

сменить сов., кого-что (заменить другим) хийца; ~ часового - г1арол хийца; ~ бельё - чухула духу коч-хеча хийца; ~ руководство - куьйгалхой хийца; ~ работу- болх хийца ; ~ гнев на милость- оьг1азло къинхетаме ерзо

смениться сов. хийцадала; ~ с поста - г1аролера хийцадала

сменность ж хийцам

сменный, -ая, -ое 1) (связанный с работой по сменам) сменин; ~ая работа - сменин болх; ~ый мистер -сменин говзанча 2) (периодически сменяемый) хуьйцу; ~ое колесо - хуьйцу чкъург

сменщик м хийцавалархо; ~ца ж хийцаялархо

сменять1 несов. см. сменить

сменять2 сов., кого-что, разг. (произвести обмен) хийца

смердеть несов. къахь яккха

смерзаться несов., смёрзнуться сов. 1) (соединиться) гlopo, г1орийна вовшахлата 2) (затвердеть) гlopo; земля смёрзлась - латта г1орийна

смерить сов., кого-что дуста ; ~ кого-л. взглядом - леррина цхьаьннан б1аьрахьажа

смеркаться несов. безл. маьрк1аже хила, 1аржъяла, бода бола; ~ется - 1аржлуш лаьтта

смеркнуться сов. безл.: уже ~лось- х1инцале 1аржъелла

смертельный, -ая, -ое 1) лен; ~ая рана- лен чов; ~ая опасность - боккха кхерам; он ~о (нареч.) болен -лен цамгар ю цунна 2) перен. разг. доккха, ч1ог1а; ~ая усталость - ч1ог1а к1аддалар; ~ая скука - сахьийзаш са дала даллар; ~о (нареч.) бояться - ч1ог1а кхера ; ~ый враг- луьра мостаг1

смертник м вен суд йинарг

смертность ж далар; реже 1ожалла

смертный, -ая, -ое 1. даларан, 1ожалле, лен; в [свой] ~ый час -лечу сохьтехь; все мы ~ые люди - массо а вай лийр долуш адамаш ду 2. в знач. сущ. ~ый м (человек) 1ожалле, лийр долу 3. (приводящий к гибели) ден; ~ый приговор- ден кхел ; скука ~ая - сахьийзаш са дала даллар

смертоносный, -ая, -ое 1ожалле, доьн; ~ый яд - доьн д1овш; ~ое оружие - доьн герз

смерть ж далар, 1ожалла, дер; насильственная ~ - ницкъ бина дер; скоропостижная ~ - ц1еххьашха валар; пасть ~ю храбрых - турпалхо санна вала; умереть голодной ~ю- мацалла дала; не забуду до самой смерти - валлалц дицлур дац; больной [находится] при смерти - цомгушниг лечу киртигехь ву; избить до смерти - йиттина лечу хьола т1е ваккха ; двум смертям не бывать, а одной не миновать погов. - шозза лийр а вац, цкъа валаза а вуьсур вац; напугать до смерти - са меттахдаллал кГерб; борьба не на жизнь, а на смерть - 1ожаллин къийсам

смерч м йилбазмох, шайт1анан мох

смеситель м эдийриг

смести сов. I) что д1ахьакха; ~ сор со стола - стоьла т1ера нехаш д1ахьакха 2) кого-что, перен. (уничтожить) д1адайа; ~ с лица земли - дуьнен т1ера д1адайа

сместить сов. I) что (сдвинуть) д1ахило, д1ахиладан, меттахдаккха 2) кого (уволить) д1адаккха; ~ с работы- балхара д1аваккха

сместиться сов. д1ахила, меттахдала

смесь ж ийнарг, эдар; кормовые смеси - эдина докъар; горючая ~- эйина йогург; в смеси с чём-л. - цхьаннах эдина

смета ж смета (харжан ларам); составить ~у расходов - харжан смета xloттo

сметана ж т1о

сметанный, -ая, -ое т1айн; ~ соус - т1айн берам

сметать1 (3 л. буд. сметает) сов., что (сшить) лол тоха

сметать2 (Зл. буд. смечет) сов., что дотта; ~ стог сена - элан хола ботта

сметать3 несов. см. смести

сметка ж разг. кхетам; у него рабочая ~ - белхалочун кхетам бу цуьнан

сметливость ж кхетамалла

сметливый, -ая, -ое кхетаме

сметный, -ая, -ое сметин

сметь несов., с неопр. б1обола, xloттa; не ~ю сказать- ала б1обола (или дахьа); он не ~ет зайти сюда - кху чу ван xlyттyp вац и; не ~йте этого делать! и ма делаш!

смех м белам, белар; неудержимый ~ - саца ца луш делар; разразиться ~ом- к1ажвахана велавалар; сдержать ~- делар сацо; без ~у - дела а ца луш (или дела а ца доьлуш); ~а ради - белам баккха; всем на ~- массеран а беламна; поднять кого-л. на ~ - цхьаннах бийла; курам на ~ -велларг а воьлу хула; все со смеху покатились- к1аж ваххана массо а велавелира; не до ~у - воьлучохь дац

смехотворный, -ая, -ое беламе

смешанный, -ая, -ое ийна, вовшахъийна, вовшахкхетта; ~ая группа - ийна группа; ~ый лес - ийна хьун

смешать сов. I) что [д1а]эдан, вовшахъэдан, кегадан; ~ карты- кехаташ эдан (или кегадан) 2) кого-что (перепутать) тила; ~ фамилии - фамилеш т1ехь тила ; ~ кого-л. с грязью - цхьаъ бехван

смешаться сов. 1) в разн. знач. [д1а]эн, вовшахъэдала, кегадала; ~ с толпой - нахах д1аэн 2) (смутиться) эхь хета

смешение с I. (по гл. смешать) [д1а]эдар, кегадалар, вовшахъэдар 2. (по гл. смешаться) [д1а]эр, вовшахъэдалар, кегадалар

смешить несов., кого дело

смешливость ж беламе хилар

смешливый, -ая, -ое деларна т1ера

смешно 1. нареч. беламе; он ~ рассказывает - беламе дуьйцу цо 2. в знач. сказ. безл.: мне стало ~ -велавала дог деара сан; это очень ~ - и ч1ог1а беламе ду

смешной, -ая, -ое беламе; ~ой рассказ- беламе дийцар; он [просто] смешон - иза [дуьххьал д1а] беламе ву ; до ~ого - белам баллал; ничего ~ого нет- беламе xlyма дац

смешок м белам

смещение с 1. (по гл. сместить) 1) д1ахилор, д1ахиладар, меттахдаккхар 2) д1адаккхар 2. (по гл. сместиться) д1ахилар, меттахдалар

смеяться несов. 1) дела; ~яться до слёз- б1аьргех хи даллалц дела 2) над кем-чем (насмехаться) дела; не ~йся надо мной - сох ма вела 3) перен. (говорить несерьёзно) дела, доьлуш хила, бегаш бан; я ~юсь, а ты и поверил - аса бегаш бора, ткъа хьуна-м бакъ ма хийтира; хорошо ~ётся тот, кто ~ётся последним погов. - водуш - хьалхе дика, воьлуш - т1аьхье дик

смиловаться сов., смилостивиться сов., над кем-чем-л., уст. къинхетам бан

смирение с (готовность подчиниться) муьт1ахь хилар, муьт1ахьалла; (отсутствие гордости) эсалалла

смиренный, -ая, -ое муьт1ахь [долу], эсала; ~о (нареч.) просить - эсала деха

смирительный, -ая, -ое [д1а]теден; ~ рубашка - д1атевен коч

смирить сов., кого-что (сделать покорным) муьт1ахь дан; (сделать спокойным) [д1а]тедан

смириться сов., с чем и без доп. (стать покорным) муьт1ахь хила; (успокоиться) [д1а]тен; (привыкнуть) дола

смирно нареч. тийна; стать [по стойке] ~ - тийна д1ах1отта; ~! (команда) д1ате!, тийна латта!

смирный, -ая, -ое эсала; ~ конь - эсала говр

смоделировать сов., что модель ян; ~ самолёт- кеманан модель ян

смоква ж (плод смоковницы, инжир) комар

смоковница ж (инжир) комар[ан дитт]

смола ж 1) (древесная) бага 2) силам; синтетические смолы - синтетикин силамаш

смолёный, -ая, -ое (пропитанный хвойной смолой) бага хьаькхна; (синтетической смолой) силам хьаькхна

смолистый, -ая, -ое 1) баганан; ~ дерево - баганан дитт 2) (пахнущий смолой) баганан (или силаман) хьожа йог1у

смолить несов., что (древесной смолой ) бага хьакха; (синтетической смолой) силам хьакха

смолкать несов., смолкнуть сов. д1атен ; шум смолк- гloвгla д1атийра; птицы смолкли - олхазарш д1атийна

смолоду нареч. разг. жимчохь (или жима долуш) дуьйна; береги честь ~ посл. - жима волуш дуьйна ларде сий

смолокурение с бага даккхар

смолокуренный, -ая, -ое бага доккху; ~ завод - бага доккху завод

смолотить сов., что ара; ~ пшеницу- к1а ара

смолоть сов., что ахьа, даккха; ~ муку - дама даккха

смолчать сов. дист ца хила

смоль ж: чёрный как ~ - силам санна 1аьржа

смоляной, -ая, -ое 1) силамийн; ~ые масла -силамийн даьтта 2) (чёрный) силам санна [1аьржа]

смонтировать сов., что ле1а, монтаж ян

сморгнуть сов. б1аьргаш хьабдан; (мигнуть) б1аьца ян, б1аьрг та1о; глазом не ~ разг.- б1аьрган нег1ар ца тухуш

сморкать несов.: ~ нос - марш яха

сморкаться несов. марш [д1а]яккха

смородина ж, тж. собир. кхезарш; красная ~ - ц1ен кхезарш; чёрная ~ -1аьржа кхезарш; ~ альпийская - ламанан кхезарш

смородннный, -ая, -ое, смородиновый, -ая, -ое кхезарийн; смородинное варенье - кхезарийн варени; смородиновый куст- кхезарийн колл

сморозить сов., что, разг.: ~ глупость - 1овдалалла ялийта

сморчок м 1) (гриб) сморчок 2) перен. презр. (о человеке) мер1уьрг

сморщенный, -ая, -ое хебна, хебаршка дахна; ~ое лицо- хебаршка яхна юьхь

сморщить сов., что: ~ лицо - юхь ч1ичч1ашка яхийта, хабо, хебаршка дахийта; (от боли) ч1ичч1ашка дахийта

сморщиться сов. хаба; (от боли) ч1ичч1ашка даха

смотать сов., что д1алиста, д1ахьарчо; ~ нитки в клубок -тай уьйриг т1е листа ; ~ удочки прост. - алаша яхийта

смотаться сов. прост. (незаметно исчезнуть) къайладала, къайлаха д1адаха

смотр м хьажар; ~ войскам - эскаре хьажар; ~ художественной самодеятельности - исбаьхьаллин кхолламалле хьажар

смотреть несов. 1) на кого-что, во что, кого-что, за кем-чем, в разн. знач. хьежа, хьажа; ~еть в окно - корехула арахьежа; ~еть выставку - гайтаме хьажа; ~еть за детьми -берашка хьажа; из-за туч ~ело солнце - мархаш т1ехьара малх хьаьжира 2) кем, разг. (иметь вид) тера хила (или хьежа); он ~ит героем -турпалхо санна хьоьжу и 3) на кого-что (иметь мнение) хета; как ты ~ишь на это? кхунах х1ун хета хьуна? 4) на что, во что (быть обращённым куда-л.) [дирзина] хила; окна ~ят на юг- кораш къилбехьа дирзина ду 5) повел. (выражает предупреждение): ~й! хьожуш хилалахь!; ~йте! варелаш!; ~й, не упади! варе, охьа ма кхеталахь! 6) повел. (выражает удивление) хьажахьа, хьовсийша; ~и, как поправился! хьажахьа, ма тавелла! ~еть в гроб - коша хьоьжуш хила; ~еть в оба- сема хила; куда ~ят? мича хьоьжуш ду?; ~еть на что-л. сквозь пальцы- цхьа х1ума ца гучуха дита (или 1ан); ~я по обстоятельствам - хьолашка хьаьжжина

смотреться несов. хьажадала, хьежа; ~ в зеркало - куьзганна хьежа; фильм хорошо смотрится - фильме дика хьажало

смотритель м, ~ница ж хьожург; ~ маяка- маяке хьожург

смотровой, -ая, -ое [ара]хьожу; ~ое окно - арахьожу кор; ~ая щель в танке- танка чуьра арахьожу Герб

смочить сов., что т1ундан, т1адо, дашо; ~ волосы - месаш яшо

смочь сов., с неопр., передаётся возвратным глаголом типа дадала; я ~гу это сделать -и соьга далур ду; он ничего не ~жет поделать- цуьнга х1умма а далур дац; ~жет ли он пойти туда - цига вахалур вуй те и

смрад м къахь, боьха хьожа; оттуда несёт ~ом - боьха хьожа йог1у цигара

смрадный, -ая, -ое къохан, боьха

смуглеть несов. 1аьржа амат эца

смуглый, -ая, -ое 1аьржачу аматехь

смуглянка ж разг. 1аьржа аматераниг

смудрить сов. разг. хьекъале дан

смута ж (мятеж) бунт ; сеять ~у - бунтана карзахдаха

смутить сов. 1) кого (привести в смущение) эхь хетийта 2) кого-что (привести в смятение) сингаттам баккха, синтем байа

смутиться сов. эхь хета

смутно I. нареч. халла; ~ помнить -халла дагадан 2. в знач. сказ. безл. синтем боцуш хила; у меня ~ на душе -дог синтем боцуш ду сан

смутный, -ая, -ое 1) (неясный, неопределённый) къаьсташ доцу, халла; ~ое воспоминание- халла дагадар 2) (тревожный, мятежный) синтемаза, синтем боцу; ~ое время ист.- синтемаза хан

смутьян м, ~ка ж разг. неодобр. карзахдаьхнарг, синтем байинарг

смушка ж холхаз; элтар; чёрная ~ - 1аьржа элтар

смушковый, -ая, -ое холхазан; элтаран; ~ая шапка - холхазан куй

смущаться несов. см. смутиться; не ~йтесь! эхь ма хеталаш!

смущение с эхь хетар

смущённый, -ая, -ое эхь хетта

смывной, -ая, -ое дуьлу, ц1анлун

смыкать(ся) несов. см. сомкнуть(ся)

смысл м 1) маь1на; в прямом ~е слова - дешан нийсачу маь1нехь; в переносном ~е - т1едеанчу маь1нехь; по ~у- маь1ница 2) (разум) ойла, хьекъал; он не лишён здравого ~а - хьекъалах телхина вац и-м 3) (цель) 1алашо; ~ жизни- дахаран 1алашо ; в ~е чего - цхьана маь1нехь; есть ~ туда сходить- вахар вирс ду цига; нет [никакого] ~а -цхьа а вире дац и дан; это не имеет [никакого] ~а - [цхьана а тайпа] маь1нехь дац xlapa

смыслить несов., в чём, разг. хаа, кхета[ш хила]; дитя ничего не ~т- бер цхьана а х1уманах ца кхета; он ничего не ~т в этом деле- кху г1уллакхах х1умма а кхеташ вац и

смысловой, -ая, -ое маь1нин; ~ые оттенки слова- дешан маь1нийн аг1онаш

смыть сов. 1) что д1адила, [дилина] д1адаккха 2) кого-что (унести течением или ветром) д1адахьа; волна смыла человека -тулг1ено д1аваьхьира стаг; дождь смоет грязь- дог1ано д1ахьур бу хатт 3) что, перен. д1адаккха, д1ац1андан; ~ с себя позор- шена т1ера юьхь1аьржо д1аяккха ; как водой смыло - хе даьхьча санна

смыться сов. 1) д1адала, д1адиладала; грязь ~лась- хатташ д1абевлла 2) прост. (уйти) къайладала, д1адаха; ~ться с урока - урокера д1адаха

смычка ж 1) (союз, единение) уьйралла; ~ города с деревней- г1алин юьртаца йолу уьйралла 2) тех. вовшахтасар

смычковый, -ая, -ое 1ад хьокху; ~ые [музыкальные] инструменты - 1ад хьокху пондарш

смычный, -ая, -ое лингв. шинхьалелха; ~ые согласные - шинхьалелха мукъазнаш

смычок м 1ад, ч1ондарг1а

смышлёный, -ая, -ое разг. кхетаме

смягчающей, -ая, -ее прям. и перен. малден,къадде [ш долу]; ~ее вещество- к1адден х1ума; ~ие [вину] обстоятельства - бехк малбен хьелаш

смягчение с I. (по гл. смягчить) к1аддар, тедар, малдар 2. (по гл. смягчиться) к1аддалар, малдалар

смягчить сов., кого-что, прям. и перен. к1аддан, тедан, малдан; ~ боль - лазар теден

смягчиться сов. прям. и перен. к1аддала, малдала

смятение с 1) (волнение, возбуждение) карзахдалар; прийти в ~ - доха; душевное ~ - са карзахдалар 2) (паника) дохар; ~ в рядах неприятеля - мостаг1ийн маг1арш доьхна

смятый, -ая, -ое 1) хьерчийна; ~ая подушка -хьерчийна г1айба 2) (притоптанный) хьешна; ~ая трава- хьешна буц

смять сов. 1) что (измять) хьакхо; хьарчо; ~ бумагу - кехат хьерчо 2) что (растения) хьеша; ~ траву - буц хьеша; не сомни цветок - зезаг хьакха ма де 3) кого-что, перен. (сломить чьё-л. сопротивление) эта, хьаша; ~ врага- мостаг1 хьаша

смяться сов. 1) хьарча 2) (о растениях) хьакхадала

сн

снабдить сов., снабжать несов., кого-что чем латто; т1едан; ~ магазины товарами - туьканаш чохь товараш латто; ~ фронт оружием - фронтана герз латто; ~ книгу примечаниями- книгина билгалдахарш дан

снабженец м латторхо

снабжение с латтор; ~ водой - хи латтор

снадобье с разг. молха, дарба (дарбанан х1ума)

снайпер м иччархо

снайперский, -ая, -ое иччархочун; ~ая винтовка - иччархочун топ

снаружи нареч. арахула; запереть ~ - арахула д1акъовла

снаряд м 1) воен. х1оъ, снаряд; управляемый ~ - урхалла ден снаряд; пушечный ~ - йоккхачу тоьпан х1оъ 2) тех. коьчал, г1ирс; ~ для бурения - буру туху г1ирс (или коьчал) 3) спорт. коьчал, г1ирс; гимнастический ~ - гимнастикин г1ирс

снарядить сов., кого-что кечдан; ~ экспедицию- экспедици кечъян

снарядиться сов. разг. кечдала

снаряжение с I. (по гл. снарядить) кечдар 2. (по гл. снарядиться) кечдалар 3. собир. (совокупность необходимых приспособлений) кечам, г1ирс; воинское ~ - т1еман г1ирс

снасть ж собир. мор. кечам, г1ирс; рыболовная ~ -ч1ерийлоьцу г1ирс

сначала нареч. 1) (сперва) хьалха, юьххьера дуьйна, цкъа хьалха, юьхьанцара; ~ покушай! цкъа хьалха х1ума яа! 2) (снова, ещё раз) юха [а], кхин цкъа а; начать ~ -юьххьера дуьйна вблавала; рассказать ~- юьхьанцара дийца

снашивать(ся) несов. см. сносить(ся)

снег м ло; идёт ~ - ло до1у; занесённый ~ом - лай к1ел дахна; покрытый ~oм - т1е ло диллина; следы на ~у- лай т1ехь лараш; пальто всё в ~у - пальто ерриг а лайх юьзна; вываляться в ~у- лайла карча; вечные ~а- гуттаренан лайш; свалиться как ~ на голову- дагахь а доцуш

снегирь м лайн хьоза

снеговой, -ая, -ое лайн; ~ая вода- лайн хи; ~ая шапка (на горе)- лайн бохь; ~ой покров - лайн чкъор

снегозадержание с ло сацор

снегозащита ж лайх лардар

снегоочиститель м лод1адоккхург

снегопад м ло диллар

снегоуборочный, -ая, -ое ло д1адоккху; ~ая машина- ло д1адоккху машина

снегурочка ж (в сказках) лайаьзни

снедь ж кхача, юург

снежинка ж лайн чим

снежный, -ая, -ое лайн, ло дукха долу (или диллина); ~ая зима- ло дукха диллина 1а; ~ые вершины- лайн баххьаш; ~ая белизна - ло санна к1айн; ~ая баба - лайн баба

снежок м I) ло; идёт ~ок - ло дог1у 2) (снежный ком) лайн мижарг; кидать ~ки - лайн мижаргаш кхийса 3) ~ки мн. (игра) лайн мижаргех ловзар; играть в ~ки -лайн мижаргех ловза

снести сов. 1) кого-что (отнести) д1адахьа; (вниз) охьадан; ~ти домой- ц1а д1адахьа 2) что (сорвать) д1адахьа; ветер снёс (или ветром ~ло) крышу дома - махо ц1ийнан тхов д1абаьхьна 3) что (разрушить) дохо; ~ти старый дом- тиша ц1а дохо 4) что (стерпеть) лан; он не снёс обиды- халахетийтар ла ца дели цуьнга 5) что (о птицах) дан; ~ти яйцо - xloa дан ; ~ти голову - корта д1абаккха

снестись сов. 1) (установить связь) з1е таса; ~ по почте- поштехула з1е таса; ~ с кем-л. по телефону- цхьаьнца телефонехула з1е таса 2) (о птицах) xloa дан

снижение с I. (по гл. снизить) лахдар, лахадаккхар; перен. тж. охьадаккхар 2. (по гл. снизиться) лахдалар; перен. тж. охьадалар

сниженный, -ая, -ое лахадаьккхина; ~ые цены - лахабаьхна мехаш

снизить сов., что лахдан, лахадаккха; перен. тж. охьадаккха; ~ самолёт- кема лахдан; ~ зарплату- алапа лахдан; ~ цену- мах охьабаккха (или лахабаккха)

снизиться сов. лахдала; перен. тж. охьадала; самолёт ~лся - кема лахделла; самолёт ~лся за селом- юьрта йистехь кема лахделира; надой молока зимой ~лся- шура яккхар 1ай лахделла; цена на ткань ~лась- к1адин мах охьабаьлла

снизойти сов., к кому-чему, до кого-чего кхета; ~ к человеческим слабостям - адамийн малонех кхета

снизу нареч. 1) лахара; ~ вверх - лахара хьала 2) (со стороны народных масс) лахара [хьала] ; ~ доверху- лахара хьала лакха кхаччалц; смотреть на кого-л. ~ вверх- цхьаьнга к1елара хьалахьежа

сникнуть сов. 1) (увядая опуститься) охьаолладала; (о траве) охьайижа 2) перен. разг. (поникнуть) олладала

снимать несов. см. снять

сниматься несов. см. сняться; ~ в кино- кинохь вала

снимок м сурт; рентгеновский ~ - рентгенан сурт

снискать сов., что, уст.: ~ себе пропитание- шена юург лаха; ~ доверие -тешам болийта; ~ любовь и уважение- веза а везийта, лара а ларийта

снисходительность ж 1) (терпимость) магийтар 2) (высокомерие) куралла

снисходительный,-ая,-ое 1)(нестрогий) могуьйту;вы ~ы к нему- хьо цуьнца дерг могуьйтуш ву 2) (высокомерный) кура

снисходить несов. см. снизойти

снисхождение с доглазам; он виновен,но заслуживает ~я- и бехке ву, амма шех доглазаме хила хьакъ долуш ву

сниться несов., кому г1ан ган; мне ~лось..., мне ~лся сон - суна г1ан гира ; и во сне не ~лось- г1енах а ца гина

снова нареч. юха а; ~ пришёл? юха а веана?; ~ отправиться в путь- юха а новкъадала

сновать несов. (двигаться) д1асакхерста

сновидение с г1ан

сногсшибательный, -ая, -ое разг. (потрясающий) инзаре

сноп м прям. и перен. ц1ов; вязать ~ы - ц1евнаш дан (или дехка); ~ лучей -з1енарийн ц1ов

сноповый,-ая,-ое:~ая сушка хлеба - ц1евнашкахь ялта дакъор

сноповязалка ж (машина) ц1евнашдийриг

сноповязальный, -ая, -ое ц1евнаш ден, ц1евнаш доьхку; ~ая машина - ц1евнаш ден машина

сноровка ж долар, карадерзор; приобрести ~у в работе- балхах долар

снос1 м (слом) дохор, дохадар; подлежит ~у- дохо дезаш ду; идёт на ~ - дохо кечдина

снос2 м: ~у нет чему юхуш а яц

сносить1 сов., что, разг. (износить) дохо

сносить2 несов. см. снести

сноситься1 сов. разг. (износиться) доха; сапоги ~лись - эткаш йоьхна

сноситься2 несов. см. снестись 1

сноска ж т1етовжар; сделать ~у - т1етовжар дан

сносный, -ая, -ое разг. лалун, лалуш долу; ~ые условия- лалун хьелаш

снотворный, -ая, -ое 1. наб кхоьтуьйту (или йойту); ~ые лекарства - наб йойту молханаш 2. в знач. сущ. ~ое с набаран молха

сноха ж нус

сношение с 1) чаще мн. ~я юкъаметтиг;дипломатические ~я - дипломатин юкъаметтигаш 2) (половой акт) лелар, кхетар

снятие с д1адаккхар; ~ взыскания - та1зар д1адаккхар; ~ осады- го лацар д1адаккхар

снятой, -ая, -ое: ~ое молоко - чекхъяьккхина шура

снять сов. 1) кого-что эца; (отделить) схьадаккха, [схьа]эца, [д1а]эца; ~ сливки с молока - шуьри т1ера г1аймакх эца 2) что даккха, эца; ~ сорок центнеров с гектара- шовзткъа центнер гектар т1ера яккха 3) что (одежду,обувь) д1адаккха; сними пальто - пальто д1аяккха 4) кого-что, перен. д1адаккха; ~ с учёта- учётера д1аваккха; ~ с работы -балхара д1аваккха 5) кого-что, воен. ден, д1адаккха; ~ вражеского часового - мостаг1чун г1арол вен 6) что, перен. д1адаккха; ~ выговор - выговор д1адаккха; ~ с себя ответственность- шена т1ера жоьпалла д1адаккха 7) что (переснять) даккха; ~ копию с чего-л. - цхьанна т1ера копи яккха; ~ план (местности, дома)- план яккха 8) кого-что (сфотографировать) сурт даккха; ~ сына - шен к1ентан сурт даккха; ~ фильм - фильм яккха; фильм снят на киностудии - фильм киностудехь яьккхина 9) что (нанять) лаца; ~ квартиру- петар лаца; ~ голову с плеч- корта (баккха (или д1абаккха); ~ с кого-л. показания- цхьаъ ледан; как рукой сняло- доь доцуш д1адели; ~ мерку с кого-л.- цхьаннах бустам баккха

сняться сов. 1) (отделиться) схьадала; крышка легко снялась- нег1ар атта схьадели 2) мор. дала, якорера дала (или д1адаха); корабль скоро снимется с якоря - кестта якорера дер ду (или д1аг1ур ду) кема 3) (сфотографироваться) сурт даккха (или даккхийта) ; ~ с учёта - учётера д1адала

со

со предлог «с» метта лела цхьаьнакхеттачу мукъазчу аьэнашна хьалха л, р, н делахь, я, з, с, щ хьалхара предлог, мас.: со льдом - шаца; со мною - соьца

со= 1. (глагольная приставка) «с» дешхьалхенах метта лела, «й» хьалха, шина-кхаа мукъазчу элпашна хьалха, шена т1аьхьа к1еда хьаьрк (ь) долчу мукъазчу элпашна хьалха, мас.: сойти - охьадосса, солью -охьадуттур ду, собрать -гулдан 2. (приставка существительных и глаголов, обозначающая совместное участие) цхьаьна дакъа лацар гойтучу хандешнашкахь, мас.: соучастник м декъахо, сопутствовать чему - цхьаьнца цхьаьнадан; сосуществовать - цхьаьнз тардала

соавтор м соавтор, дакъалаьцнарг

соавторство с соавторалла

собака ж ж1аьла ; он на этом ~у съел - и г1уллакх карадирзина ву иза; [как]~а на сене - шена а, нахала а пайденна ца хила; как кошка с ~ой - борззий, газий санна; как собак нерезаных кого (много) Мусин г1ожмаш санна; вот где ~а зарыта! х1ан, кхузахь хилла цу къайленан орам!

собаковод м ж1аьлешлелорхо

собаководство с ж1аьлешлелор

собачий, -ья, -ье ж1аьлин; (свойственный собаке) ж1аьла санна; ~ья будка (или конура) бун; ~ья преданность- ж1аьла санна тешаме; ~ий холод - ц1евзииа шело

собачка ж 1) уменьш. от собака -ж1аьлин к1еза (или к1орни) 2) тех. ц1алк; (у ружья) лаг

собезьянничать сов., что, разг. маймалха лела

собес м (отдел социального обеспечения) собес (социальна кхачам латторан дакъа)

собеседник м, ~ца ж къамелхо

собеседование с къамел дар; устроить (или провести) ~ - къамел дан

собирание с гулдар, кечдар

собиратель м 1) гулдархо, лахьорхо; ~ фольклора- фольклор лахьорг 2) (приспособление) гулдийриг, лахьорг;~ стружек - левшигаш гулйийриг

собирательный, -ая, -ое гулден, гулдеш долу ; ~ое [имя] существительное грам. гулдаран ц1ердешнаш

собирать несов. см. собрать

собираться несов. см. собраться; ~ются тучи- мархаш гуллуш ю; я ~юсь поехать в город- со г1ала ваха ветталуш ву

соблаговолить сов., с неопр., уст., ирон. реза хила

соблазн м 1) безам бахар; (желание) ойла хилар, марздалар 2) (грех) къа; ввести в ~ -къа лато; устоять перед ~ом- безам бахханшехь сацавала; поддаться ~у - марзделларг дан

соблазнитель м, ~ница ж марздинарг, хьагийнарг

соблазнительный, -ая, -ое хьогаме

соблазнить сов., кого чем или с неопр. хьаго, марздан; ~ кого-л. уехать- цхьанна д1аваха марздан; ~ кого-л. выгодным предложением - цхьанна пайдехьа ду аьлла марздан

соблазниться сов., чем или с неопр. хьагдала, марздала

соблазнять(ся) несов. см. соблазнить(ся)

соблюдать несов., что лардан; реже 1алашдан; ~ дисциплину- низам лардан; ~ правила- бакъо ларъян; ~ диету- диета ларъян; ~ чистоту- ц1оналла ларъян; ~ порядок - къепе ларъян

соблюдение с лардар

соблюсти сов., что лардан; ~ закон -закон лардан

собой (собою) см. себя; владеть ~ - собаре (или сатохалуш) хила ;само ~ разумеется - иштта а хууш ду

соболезнование с кадам; выразить кому-л. ~- цхьаьнга кадам бан, када

соболезновать несов., кому-чему када, кадам бан, халахета; я ~ую вам в вашем горе- шуна хилла бохам халахетта суна

соболий, -ья, -ье салоран; ~ мех - салоран ц1ока

соболиный, -ая, -ое салоран; ~ый заповедник- салораш лардойла ; ~ые брови - чил-хьесан ц1оцкъамаш

соболь м 1) (мн. ~и) салор 2) (мн. ~я) (шкура, мех) салор

собор м (храм) килc

соборный, -ая, -ое килсан

собрание с I) гулам; общее ~- кжъара гулам; законодательное ~ -законаш х1оттаден гулам 2) (сборник) гулам; ~ стихов - байтийн гулам

собрат м ваша; ~ья по искусству - исбаьхьаллехь вежарий; ~ья по борьбе- къийсаман вежарий

собрать сов. 1) кого-что (сосредоточить,созвать) гулдан; ~ людей- нах гулбан; ~ коллекцию -коллекци гулъян; ~ сведения- хаамаш гулбан 2) что (снять) схьалахьо; (сорвать) схьадаккха; (ягоды и т. п.) лахьо; ~ урожай- ялташ схьалахьо 3) кого-что кечдан (снарядить); ~ детей в школу- бераш школе даха кечдан; ~ вещи в дорогу - новкъа вала х1уманаш кечъян ; ~ все силы- боллу ницкъ т1ета1о; ~ винтовку- топ вовшахтаса; ~ машину- машина вовшахтаса

собраться сов. 1) (сойтись вместе) гулдала 2) (скопиться) [т1е]гулдала 3) куда или с неопр. (приготовиться) кечдала; ~ в гости - хьошалг1а даха кечдала; он собрался уехать- д1аваха кечвелла иза ; ~ с силами - боллу ницкъ т1ебахийта; ~ с мыслями - ойла т1еяхийта

собственник м, ~ца ж долахо

собственно вводн. сл. ма-дарра аьлча; ~ [говоря], он прав - ма-дарра аьлча, иза бакъ ву

собственноручный, -ая, -ое шен куьйга дина (или ден); ~ое творение - шен куьйга дина х1ума; получить ~о (нареч.)- шен куьйга схьаэца

собственность ж 1) (имущество)долалла, хьал; частная ~ть- хьолахойн долалла 2) (принадлежность кому-чему-л.) долахь хилар; право ~ти -долахь хиларан бакъо; приобрести что-л. в ~ть — цхьа х1ума долаерзо

собственный, -ая, -ое 1) (принадлежащий кому-чему-л.) долахь [долу], долара; ~ый участок земли -долахь лаьттан дакъа 2) (свой; свойственный кому-чему) шен; ~ыми силами- шен ницкъаца; чувство ~ого достоинства - шен мах хаар; ~ый вес -шен дезалла; по ~ому желанию- шен лаамца; имя ~ое грам. долахь ц1е; ~ый корреспондент- долахь корреспондент

собутыльник м, кого или чей, разг. шишанхо

событие с хилларг; международные ~я -дуьненахь хилларг

сова ж зоол. бух1а

совать несов., кого-что, разг. 1) 1итта; ~ руки в карманы- кисана куьйгаш 1итта 2) что, перен. (давать взятку) кховдо ; не суй нос не в своё дело- ца доч1учу ма г1ерта (или кхийда)

соваться несов. разг. 1иттадала г1ерта; не суйся, когда не спрашивают! хьайга хьоьттуш ца хилча, юкъа ма г1ерта!

cовёнок м (мн. совята) бух1анан к1орни

совершать(ся) несов. см. совершить(ся)

совершение с дар; ~ преступления - зулам дар

совершенно нареч. 1аламат, дуьззина, данне а; ~ чёрный- дуьззина 1аьржа; ~ верно - 1аламат нийса (или бакъ); ~ не подходит - данне а дог1уш дац

совершеннолетие с кхиъна далар, г1еметтадахар, г1еметтах1оттар; достигнуть ~я - кхиъна дала (или г1еметтадаха, г1еметтах1отта)

совершеннолетний, -яя, -ее 1. кхиъна даьлла, г1еметтадахна, г1еметтах1оьттина 2. в знач. сущ. ~ий м, ~яя ж кхиъна даьлларг, г1еметтадахнарг, г1еметтах1оьттинарг

совершенный1, -ая, -ое 1) (превосходный) кхачаме; ~ое произведение искусства - исбаьхьаллин кхачаме произведени 2) (абсолютный) дуьззина, дуьззина [ц1ена]; ~ая правда - дуьззина ц1ена бакъдерг

совершенный 2, -ая, -ое: ~ вид глагола грам. - ханденаш хилла яьлла кеп

совершённый, -ая, -ое дина; ~ проступок- дина х1ума

совершенство с кхачамалла; тадалар; дойти до ~а - кхачаме хила; владеть чём-л. в ~е- кхоччуш цхьа х1ума хаа; ~ о искусства - исбаьхьаллин кхачамалла

совершенствование с I. (по гл. совершенствовать) кхачаме даор 2. (по гл. совершенствоваться) кхачаме хилар

совершенствовать несов., что кхачаме дао

совершенствоваться несов. кхачаме хила

совершить сов., что дан; ~ подвиг - хьуьнаре г1уллакх дан

совершиться сов. хила; это ~лось вчера - и селхана хилла

совестить несов., кого, разг. эхь хетийта, бехкаш даха

совеститься несов., кого-чего или с неопр., разг. эхь хета[ш хила]

совестливость ж эхь хетар

совестливый, -ая, -ое эхье, эхь хета[ш долу]

совестно в знач. сказ. безл., с неопр. или с союзом «что»: как вам не ~! эхь ца хета шуна!; мне ~ - эхь хета суна; ~ просить - диеха эхь хета; ~, что я не сделал этого- иза айса цадарна эхь хета суна

совесть ж эхь; человек с чистой ~тью - эхь-бехк долу стаг; у него ~ть нечиста - эхь-бехк долуш вац и; сделать что-л. на ~ть - даггара цхьа х1ума дан; это у него на ~ти - иза цунна т1ехь ду ; для очистки ~ти - дагахьбаллам ца бисийта; без зазрения ~ти- эхь а ца хеташ; по ~ти говоря в знач. вводн. сл.- ма-дарра аьлча (или дийцича); у него ни стыда ни ~ти - эхь а, бехк а дац цуьнан; эхь а бехк а дац цуьнгахь

совет м 1) (орган государственной власти ) Совет; 2) (административный или общественный орган) совет; Совет Безопасности ООН- ООН-ан Кхерамазаллин Совет 3) (совещание) барт, кхеташо, совет, дагадалар; военный ~- эскаран совет; семейный ~ - доьзалан дагабовлар; держать ~ - дагабовла 4) (наставление) хьехам; обратиться за ~ом- к кому-л. - цхьаьнга хьехам байта; дать ~ - хьехам бан

советник м хьехамча; ~ посольства - векалаллин хьехамча

советовать несов., кому-чему и с неопр хьеха, хьехам бан; не ~ую тебе этого делать -и дан ас магор дацара хьуна

советоваться несов., с кем дагадала; ~ с друзьями - доттаг1ех дагавала

советский, -ая, -ое советан,советски,бертан;Союз Советских Социалистических Республик - Советски Социалистически Республикийн Союз; советская власть - советан 1едал

советчик м, ~ца ж хьехамхо

совещание с кхеташо; производственное ~ - производствон кхеташо; провести ~ - кхеташо ян

совещательный,-ая, -ое 1) (предназначенный для совещания) кхеташонан; собрались в ~ой комнате - кхеташонан ц1а чу гулбелира 2) (с правом высказаться) кхеташонан; ~ый орган - кхеташонан орган '

совещаться несов. дагадовла

совиный. -ая, -ое бух1анан; ~ые глаза - бух1анан б1аьргаш

совладать сов., с кем-чем, разг. дола дадала; ты не можешь ~ собой? айхьа хьаин дола ца дало хьоьга?

совладелец м, ~ица ж декъашхо

совместимость ж цхьаьнатардалар, цхьаьнадог1уш хилар

совместимый, -ая, -ое цхьаьна дог1у ;это не ~о с … - иза ... ца дог1у

совместительство с совместительство; работать по ~у- совместительствоца болх бан

совместить сов. 1) что с чем цхьаьнадало, цхьаьна д1адахьа; ~ работу с учёбой - дешар балхаца цхьаьна д1адахьа 2) мат. (при наложении) цхьаьнанисдан

совместиться сов. 1) (сочетаться с чем-л. ) цхьаьнадар 2) мат. (при наложении фигир) цхьаьнанисдала

совместный, -ая, -ое цхьаьна ден; ~ая обработка земли- цхьаьна латта кечдар;~ое обучение- цхьаьна 1амор; поехать ~о (нареч.) с кем-л.- цхьаьнца цхьаьна ваха

совмещать несов. 1) см. совместить; 2) (быть на нескольких должностях) совместительство ян; ~ся несов. см. совместиться

совок м чами (для продуктов); аьшкал (для мусора); железный ~ - аьчка хьаькназ;два совка муки - ши чами дама

совокупиться сов., с кем (совершить половой акт) цхьаьнакхета

совокупление с цхьаьнакхетар

совокупляться несов. см. совокупиться

совокупность ж цхьаьна, цхьаьна хилар, вовшахкхетта хилар; в ~и - дерриг а цхьаьна

совокупный,-ая,-ое цхьаьнатоьхна [долу], цхьаьнакхетта, вовшахкхетта;~ый общественный продукт эк.- цхьаьнатоьхна юкъараллин сурсат; ~ыми усилиями - цхьаьний г1оьртина

совпадать несов. см. совпасть

совпадение с 1) [цхьаьна]нисдалар; случайное ~ - цхьа х1ума цхьаьнанисдалар 2) мат. т1етт1адижар

совпасть сов. 1) с чем (во времени) нисдала; ~сть с днём рождения- винчу дийнахь нисдала 2) (оказаться общим) цхьаьнадан; наши мнения ~ли - тхан ойланаш цхьаьнайог1у 3) мат. т1етт1адижа; треугольники ~ли- кхосабергаш т1етт1айийши

совратить сов., кого (склонить к дурным поступкам) талхо, харцхьадаккха; (соблазнить женщину) лело совратиться сов. талха, харцхьадала

соврать сов. разг. харц лен, аьшпаш ботта

совращать(ся) несов. см. совратить(ся)

современник м, ~ца ж заманхо; ~ки Лермонтова - Лермонтовн заманхой; наши ~ки - вайн заманхой

современность ж I) заманца дар, заманца дог1уш хилар; ~ тематики- тематика заманца яр 2) (современная эпоха) вайн хан (или зама)

современный, -ая, -ое 1) (относящийся к настоящему времени) вайн хенан (или хенара или заманан); ~ая жизнь- вайн заманан дахар 2) (относящийся к одному времени с кем-чем-л.) заманара; ~ые Пушкину поэты- Пушкинан заманара поэташ 3) (отвечающий требованиям своего времени) заманан; ~ая техника- кху заманан техника

совсем нареч. 1) (совершенно, вполне) дуьззина, кхоччуш; работа ~ готова- болх кхоччуш баьлла; ~ голый- дерзина ц1енна; он не ~ здоров -иза кхоччуш могуш вац 2) с отриц. (вовсе) данне а; я ~ ничего не понял- со цхьана х1уманах а ца кхийтира; он ~ не гордый - и ванне а кура вац; он ~ не врач - лор-м иза ванне а вацара

совхоз м совхоз

совхозный, -ая, -ое совхозан; ~ое хозяйство - совхозан бахам

согласие с 1) (разрешение) реза хилар, пурба [далар]; дать ~е на что-л.- цхьана х1уманна пурба дала; делать что-л. с чьего-л. ~я -цхьаъ реза волуш цхьа х1ума дан; без твоего ~я я ничего делать не буду- хьан пурба доцуш аса х1умма а дийр дац 2) (единомыслие) барт [хилар]; прийти к ~ю- барт хила; по обоюдному ~ю- ший а реза а волуш 3) (единодушие) барт; в семье царит полное ~е -доьзала юкъахь буьззина барт бу

согласиться сов. 1) на что или с неопр. реза хила, бертадан; я никогда не соглашусь на это- со цкъа а цунна реза хир вац; ~ться поехать - ваха берта ван (или реза хила); он скорее ~тся умереть, чем...- вала реза хир ву иза ... ца + деепр. 2) с кем-чем бертадаха, реза хила; они ~ лись со мной - аса бохучунна реза хили уьш

согласно I. предлог с дат. п. или с предлогом «с» с тв. п. (соответственно, сообразно) ма-бохху, хьаьжжина; ~ договору- договоро ма-бохху; ~ решению (или с решением) сацаме хьаьжжина 2. нареч. (дружно) бертахь; жить ~- бертахь даха

согласный1, -ая, -ое на что, с кем-чем и с неопр. реза долу; я ~ен на всё- со доллучунна а реза ву; я с ним не ~ен- цо бохучунна реза вац со

согласный2, -ая, -ое лингв. 1.: ~ звук - мукъаза аз 2. в знач. сущ. м мукъазниг

согласование с 1. (по гл. согласовать) дагадалар, нисдар; по ~ю с кем-л.- цхьаннах дагаваьлла 2. (по гл. согласоваться) дар, дог1уш хилар 3. грам. барт бар

согласовать сов. 1) что с кем дагадала ;согласуйте решение с директором - сацамах директорца дагавала 2) что и что с чем (привести в соответствие) нисдан; ~ paсписание с чём-л.- расписани цхьаьнца нисъян 3) что, грам. (поставить в нужном падеже и т. д.) барт бан

согласоваться несов., с чем дог1уш хила, нийса хила; это не ~уется с...- xlapa... -ца дог1уш дац

соглашатель м бертадахнарг

соглашательский, -ая,-ое бертадахаран; ~ая политика- бертадахаран политика

соглашательство с бертадахар

соглашаться несов. см. согласиться

соглашение с 1) (согласие) барт [бар], реза хилар; прийти к ~ю- барт хила; по взаимному ~ю - вовшийн реза болуш 2) барт; торговое ~е - мах лелоран барт; международное ~е - дуьненайукъара барт

соглядатай м тергамча

согнать сов., кого-что 1) (прогнать) д1аэккхо; сгони муху - моза д1аэккхо 2) (в одно место—от говорящего) т1елахка; (к говорящему) схьалахка; (вниз) охьалахка; сгони всех сюда! массо а кхуза схьалахка!

согнуть сов., кого-что сатто; ~ть проволоку - сара сатто; старость ~ла его- къеналло саттийна и ; ~ть кого-л. в бараний рог - цхьаннах жий бан

согнуться сов. (стать изогнутым) сатта

сограждане мн. (ед. согражданин м) высок. - согражданаш

согревание с 1. (по гл. согреть) дохдар 2. (по гл. согреться) дохдалар

согревать(ся) несов. см. согреть(ся)

согреть сов., кого-что дохдан; ~ воду- хи дохдан

согреться сов. дохдала; вода согрелась -хи дохделла; ~ чаем- чай а мелла вохвала; ~ у костра- ц1ера хьалха вохвала

согрешить сов. къа лато (или хьарчо)

сода ж сода; каустическая ~- каустически сода; питьевая ~ - совсаден сода; ~ для стирки- х1уманаш юьтту сода

содействие с г1о; оказать ~е- г1о лаца; при ~и кого-л.- цхьаммо г1о лоцуш

содействовать сов. и несов., кому-чему г1о лаца; ~ успеху- кхиамехьа г1о лаца

содержание с 1. (действие) латтор; ~е дома в чистоте- ц1а ц1ена латтор 2. (тема) чулацам; ~е книги- книжкин чулацам 3. (зарплата) алапа; отпуск без сохранения ~я - алапа доцуш отпуск; 4. (иждивение): быть на чьём-л. ~и- цхьаммо кхобуш хила 5. (наличие какого-л. вещества) хилар; большое ~е сахара в свёкле- буракех шекар дуккха а хилар

содержатель м, ~ница ж уст. лелорг

содержательность ж чулацаме хилар

содержательный, -ая, -ое чулацаме; ~ ответ - чулацаме жоп

содержать несов. 1) кого (давать средства к существованию) кхаба, латто; ~ семью- доьзал кхаба 2) кого (в каком-л. помещении) лело, латто; ~ кого-л. в тюрьме - набахтехь латто 3) что (в каком-л. виде) латто; ~ в чистоте- ц1ена латто; ~ в порядке- къепехь латто 4) что (заключать в себе) хила, чулаца; овощи содержат витамины- хасстоьмашлахь витаминаш ю 5) что, уст. (быть владельцем чего-л.) хила

содержаться несов. 1) (находиться где-л.) латта, хила; в конюшне ~лось до сорока лошадей -божал чохь шовзткъа гергга говр яра 2) (в каком-л. виде) латто; ~ться в чистоте -ц1ена латто 3) (заключаться в чём--либо) хила; во фруктах содержатся витамины - стоьмешлахь витаминаш ю

содержимое с чуьраниг; ~ ящика- яьшканаш чуьраниг

содовый, -ая, -ое содин; ~ая вода -содин хи

содоклад м содоклад

содокладчик м содокладхо

содом м разг. кегари, г1урт, г1овг1анаш; ~ и гоморра - къаьхьа г1урт

собрать сов., что 1) схьадакха; ~ шкуру с убитого зверя- дийначу экхан т1ера ц1ока схьаяккха 2) что с кого, разг. неодобр. (взять высокую цену) даккха

содраться сов. схьадала

содрогание с дегадар, ластар; привести кого-л. в ~ - цхьаъ ластаван

содрогаться несов., содрогнуться сов. дегадан; ~ от ужаса- инзараллина вегаван

содружество с доттаг1алла; в ~е с кем-л. делать что-л. -цхьаьнца доттаг1аллехь цхьаъ дан

соевый, -ая, -ое кхоьн; ~ый суп - кхоьн чорпа; ~ые бобы- кхоьш

соединение с 1. (по гл. соединить) 1) цхьаьнатохар, вовшахтохар 2) вовшахтасар 3) цхьаьнадалор 4) з1е тасар 2. (по гл. соединиться) 1) цхьаьнакхетар, вовшахкхетар 2) вовшахтасадалар 3) цхьаьнадар 4) з1е тасаялар 3. воен. цхьаьнакхетаралла; танковое ~ - танкийн цхьаьнакхетаралла 4. хим. цхьаьнакхетар; химическое ~ - химически цхьаьнакхетар

соединённый, -ая, -ое вовшахкхетта, вовшахтоьхна, цхьаьнатоьхна; ~ыми усилиями- вовшахтоьхначу ницкъашца

соединительный, -ая, -ое цхьаьнатуху; ~ая ткань биол.- цхьаьнатуху х1умалла; ~ый союз грам. -дозаран хуттург

соединить сов. 1) кого-что (объединить) цхьаьнатоха, вовшахтоха; ~ две группы - ши группа вовшахтоха 2) что (связать, скрепить) вовшахтаса; ~ концы провода - серийн юьхьигаш вовшахтаса 3) что с чем (сочетать) цхьаьнадало; ~ теорию с практикой - теори практикаца цхьаьнаяло 4) кого-что с кем-чем (установить связь) з1е таса

соединиться сов. 1) (объединиться) цхьаьнакхета, вовшахкхета 2) (скрепиться) вовшахтасадала 3) (сочетаться) цхьаьнадан 4) (установить связь) з1е тасаяла

соединять(ся) несов. см. соединить(ся)

сожаление с 1) о ком-чём дагахьбаллам, халахетар; выразить своё ~е по поводу чего-л.- цхьа х1ума хьокъехь шена халахетар д1ахаийта; к моему ~ю - суна халахеттехь а; без ~я -дагахьбаллам боцуш 2) к кому-чему (жалость) къахетар; из ~я- къахетта ; к ~ю вводн. сл.- дагахьбаллам боллушехь

сожалеть несов., о ком-чём халахета[ш хила], дагахьбаллам хила (или биса), вас хила, дагахь далла; ~ть о чём-л.- цхьана х1уманна дагахьбаллам хила; ~ю, что не могу вам помочь- халахета суна шуна г1о дан йиш цахиларна; ~ю о прошлом - д1адаханчун дагахьбаллам бу суна

сожжение с дагор, дагадар

сожитель м 1) цхьаьнавехарг 2) разг. уст. (любовник) везарг

сожительница ж 1) цхьаьнаехарг 2) разг. уст. (любовница) езарг

сожительство с 1) (совместная жизнь) цхьаьна дахар 2) (любовные отношения) лелар

сожрать сов., что, груб. д1акхалла

созваниваться несов. см. созвониться

созвать сов. 1) кого (пригласить, собрать) схьакхайкха; я созову друзей - аса доттаг1ий схьакхойкхур бу 2) что (совещание и т. п.) [схьа]гулдан

созвездие с 1) астр. седарчийн гулам 2) перен. гулам; ~ талантов - пох1мийн гулам

созвониться сов., с кем-чем, разг. [телефон] тоха; мы ~мся- телефон тухур ю вай

созвучие с муз. цхьаьнатар, цхьаьнадар

созвучный, -ая, -ое чему цхьаьнадог1у, цхьаьнатовн; ~ эпохе- оьмарца цхьаьнадог1у

создание с 1. (действие) дар, кхоллар 2. (произведение) кхоллар 3. разг. (существо) кхоллам, х1ума; несчастное ~- декъаза х1ума

создатель м, ~ница ж кхоьллинарг, кхоллархо

создать сов., кого-что дан, кхолла; созданы благоприятные условия для работы- балхана дика таронаш кхоьллина; ~ комиссию- комисси кхолла; труд создал человека -къинхьегамо кхоьллина адам

создаться сов. (возникнуть) кхолладала, хила; у меня ~лось впечатление, что...- суна хетаделла...

созерцание с хьежам

созерцатель м хьежамхо

созерцательный, -ая, -ое хьежаме

созерцать несов., кого-что хьежа

созидание с кхолламалла, кхоллар;пафос ~я- кхолламаллин дог иракарах1оттар

созидатель м кхолламхо

созидательный, -ая, -ое кхолламаллин, кхолламе; ~ труд - кхолламе къинхьегам

созидать несов., что кхолла, деш хила

сознавать несов., что 1) (признавать) къардала, къера хила; я сознаю свою ошибку- со сайн г1алатна къера ву 2) (понимать) [са] кхета; ~ опасность - кхерамах кхеташ хила

сознаваться несов. см. сознаться

сознание с I. (по гл. сознать) кхетам, са кхетар; ~е своего долга- шен декхарех кхеташ хилар 2. (по гл. сознаться) къера хилар, къардалар; ~е в преступлении - зуламна къардалар 3. филос. синкхетам, кхетам; классовое ~е- шен классан кхетам; бытиё определяет ~е - хиламо билгалбоккху кхетам 4. хьекъал, кхетам; потерять ~е- кхетам чуьра дала; прийти в ~е -кхетам чу дан; быть в [полном] ~и -[дуьззина] хьекъал (или кхетам) чохь хила; быть без ~я- кхетам чохь ца хила ; жить в чьём-л. ~и - цхьаьннан дагахь латта

сознательность ж кхетамалла, кхеташ хилар, кхетаме хилар; политическая ~ масс- халкъан политически кхетаме хилар

сознательный, -ая, -ое 1) (обладающий сознанием) кхетам болу, кхетаме 2) (правильно понимающий окружающее) хьекъале долу, кхетам болу;~о (нареч.) относиться к своим обязанностям- шен декхарех кхеташ хила 3) (намеренный) хуъушехь долу (или дина); ~ый поступок -хуъушехь динарг; он это сделал ~о (нареч.)- хуъушехь дира цо иза

сознаться сов., кому в чём къардала, къера хила, мук1арло дан; ~ться в своей ошибке- шен г1алатна къера хила; преступник ~лся- зуламхочо мук1арло дин ; надо ~ться, что... - на къера хила деза; ~йтесь, вы были неправы - къарло, хьо бакъ ма вацара

созревание с хилар, кхиар

созревать несов. см. созреть

созревший, -ая, -ее хилла [даьлла]

созреть сов. 1) хила 2) перен. (о человеке) кхиа, г1еметтах1отта

созыв м гулам, гулдар; ~ съезда съезд гулъяр

созывать несов. см. созвать

соизволить сов., с неопр., уст., upoн. пурба дала; ~льте выслушать -ладуг1уш хилал

соизмеримость ж дустадалар

соизмеримый, -ая, -ое дусталу[ш долу]; ~ые величины - юсталун йоккхаллаш

соизмерить сов., соизмерять несов., что дуста

соискание с лехам; диссертация на ~ учёной степени кандидата наук - 1илманий кандидатан даржан лехаман диссертаци; представить работу на ~ ... премии - ... совг1атан лехамна болх д1абала

соискатель м, ~ница ж (претендент на учёное звание) лехамхо

сойти сов. 1) с чего и куда (вниз) охьадала, охьадосса; я сойду с лестницы- со лами т1ера охьавуссур ву; ~ с поезда- ц1ерпошт т1ера охьадосса; ~ на первой же остановке- хьалхарчу социйлехь охьавосса; ~ на берег- берда йисте охьадосса 2) с чего д1адала, т1ерадала; трамвай сошёл с рельсов- трамвай некъа т1ера д1аяьлла; ~ с дороги- новкъара д1адала 3) с чего д1адала, д1адожа; снег сошёл с полей- арара ло д1адаьлла 4) за кого-что, разг. меттахила; тёлка сойдёт за корову- шинара аьттан метта хир ду ; ~ в могилу- коша даха; ~ со сцены -юкъара

д1адала; сойдёт! мегар ду!; всё сошло хорошо -дерриг а дика чекхдели; сошло на нет - х1умма а доцург хили; ~ с ума- хьерадала; не ~ мне с этого места! кхузара меттах ма волийла со!

сойтись сов. 1) (встретиться где-л.) вовшахкхета, цхьаьнакхета 2) (собраться) гулдала; все сошлись на площадь- массо а майданахь гулвелла 3) с кем (подружиться) гергара хила 4) (совпасть) цхьаьнадан, цхьатера хила; мнения сошлись -ойланаш цхьаьнайог1у; цифры сошлись- терахьаш цхьаьнадог1у 5) (согласиться) реза хила, (примириться) тан; не сошлись во мнениях - ойла цхьатера ца хили; мы сошлись на том, что...-...т1ехь тайн тхо; мы с ним не сойдёмся - тхойшиъ товр вац 6) (сразиться) чуччадаха 7) (вступить в половую связь) цхьаьнакхета, вовшахкхета 8) (сблизиться краями) т1едаха, т1едан, т1екхача; пояс не сошёлся -доьхка т1е ца кхечира

сок м мутта; виноградный ~ - кемсийн мутта; томатный ~ - помидорийн мутта; пить ~и -мутта мийла ; выжимать из кого-л. все ~и -цхьаьннан ц1убвина са хадо; дерево в полном ~у- дитт муттах дуьзна ду

соковыжималка ж муттадоккхург

сокол м леча ; гол как сокол - къелла валла воллу

соколиный, -ая, -ое 1) лечанан; ~ая охота (с ловчим соколом) лечанашца таллар 2) перен. (гордый, смелый) леча санна, лечанан

сократить сов. 1) что (сделать короче) дацдан; ~ рассказ -дийцар дацдан; ~ сроки - хан яцъян 2) что (уменьшить) жимдан; ~ штаты- штаташ жимъян; ~ расходы -харжаш жимъян 3) кого (уволить) д1адаккха 4) что, мат. лахъян; ~ дробь -дробь лахъян

сократиться сов. 1)(стать короче) дацдала; день сократился - де дацделла 2)(в объёме) жимдала; расходы сократились - харжаш жимъелла 3) физиол. (сжаться) хаба, т1ехаба 4) мат. (выразиться в меньших числах) к1езиг хила

сокращать(ся) несов. см. сократить(ся)

сокращение с 1. (по гл. сократить) 1) дацдар; ~е рабочего дня - белхан де дацдар 2) жимдар; ~е расходов -харжаш жимъяр 3) д1адаккхар 4) мат. к1езиг дар 2. (по гл. сократиться) 1) дацдалар 2) жимдалар 3) физиол. хабар 4) мат. к1езиг хилар 3. (сокращённое обозначение) дацдар; список ~й - дацдарийн магlам 4. (пропуск в чём-л.) меттигаш юкъахйитар; пьеса идёт с ~ями - меттигаш юкъаха юьтуш йоьду пьеса

сокращённый, -ая, -ое дацдина; ~ый рабочий день - дацдина белхан де; в ~ом виде - яцйинчу кепехь

сокровенный, -ая, -ое даггара; ~ые мечты- даггара ойланаш

сокровище с 1) чаще мн. ~а (драгоценности) хазна; ~а мировой культуры -дуьненан оьздангаллин хазна 2) перен. хазна; моё ~-е - сан хазна ; ни за какие ~а [мира] - [мел дуьненан] хазна елча а

сокровищница ж хазна; ~ знаний - хаарийн хазна

сокрушать несов. см. сокрушить

сокрушаться несов., о ком-чём холчуxloттa

сокрушительный, -ая, -ое х1аллакден; ~ая сила - х1аллакден ницкъ

сокрушить сов. высок. 1) кого-что (уничтожить) х1аллакдан 2) кого (опечалить) холчух1отто

сокрытие с хьулдар, лачкъор; ~ преступника -зуламхо хьулвар

сокурсник м, ~ца ж курсахо

солгать сов., что кому и без доп. аьшпаш (или пуьчаш) ботта

солдат м салти; идти в ~ы- салти ваха

солдатик м 1) уменьш. от солдат; 2) (игрушка) салти; оловянные ~и - г1елин салти

солдатский, -ая, -ое салтичун; салтийн

солеваренный, -ая, -ое туьха доккху; ~ завод - туьха доккху завод

солевой, -ая, -ое туьхан; ~ раствор - туьхан берам, шовра

соление с (засолка) берамала диллар

солёный, -ая, -ое 1) дуьра; ~ый суп -дуьра (или туьха тесна) чорпа 2) (содержащий соль) дуьра, туьха долу; ~ое озеро - дуьра 1ам 3) (засоленный) берамала доьллина; ~ые огурцы - хи чу йоьхкина наьрсаш

соленья мн. (ед. ~е с) берамала йоьллина х1ума

солеразработки мн. туьхадоккхийла

солидаризироваться, солидаризоваться сов. и несов. дог лаза; дакъа кхача

солидарность ж дог лазар, дакъа кхачар;сделать что-л. из ~и -дог лазарна цхьаъ дан;~ь трудящихся- къинхьегамхой дакъа кхочуш хилар

солидарный, -ая, -ое дог лозу, дакъа кхочу; я с вами солидарен - со аш бохучунна [дечунна] дакъа кхочуш ву; ~ая ответственность - дакъа кхочуш жовьпалла

солидность ж 1) (прочность) тамалла 2) (серьёзность, степенность) тамалла, тамехь хилар

солидный, -ая, -ое 1) (прочный) таме; ~ое сооружение - таме г1ишло 2) (серьёзный) таме; ~ый учёный- таме 1илманхо 3) (представительный) таме [долу], тамехь долу 4) (значительный) разг. дикка; ~ая сумма- денег дуккха а ахча ; в ~ом возрасте - къеналле лесттинчу хенахь

солист м солист; илланча

солистка ж солист

солитёр м (глист) н1аьна (чуйрашца хуьлу)

солить несов., что 1) туьха таса, дурдан; ~ суп - чорпина туьха таса 2) (заготовлять впрок) хи чу долла, берамала долла; ~ огурцы - наьрсаш хи чу йохка

солка ж берамала доллар

солнечно в знач. безл. сказ. малх кхетта (или хила); было ~ - малх кхетта яра

солнечный, -ая, -ое 1) маьлхан, малх болу, малх баьлла, малх кхетта; ~ый луч - маьлхан з1енар; ~ое затмение - малх лацар; ~ая сторона - малх болу aгlo 2) (ясный) екхна; ~ый день -декхна де ; ~ый удар- малх хьахар; ~ое сплетение- анат. деган 1айг

солнце с [сон-] малх; ~е взошло - малх схьакхетта; сидеть на ~е- маьлхехь 1ан; ориентироваться по ~у- маьлхаца хьесап дан; встать до ~а - малх кхетале хьалаг1атта

солнцепёк м малх 1аткъе; сидеть на самом ~е - малх 1аткъехь хиъна 1ан

солнцестояние с малх ц1а кхачар; летнее ~ (21-22 июня) - аьхка малх ц1а кхачар; зимнее ~ (21-22 декабря)- 1ай малх ц1а кхачар

соло I. с нескл. соло (цхьаммо локхуйиш я хелхар) 2. нареч. ша; петь ~ - ша лакха

соловей м зарзар; поют ~вьи - зарзарш дека; ~вья баснями не кормят посл. - хабарех вузур вац

соловый, -ая, -ое (о масти лошади) чола

соловьиный, -ая, -ое зарзаран; ~ые трели - зарзаран эшарш

солод м ко; ячменный ~ - мекхан ко

солома ж ча; пшеничная ~ - к1ен ча; просяная ~ - магар

соломенный, -ая, -ое чен; ~ая крыша - чен тхов ; ~ая вдова - майра ц1ера ваьлла зуда

соломинка ж чамхалг ; утопающий и за ~у- хватается посл. - хе хьочо бецан хелигах а катуху олуш ду

соломорезка ж чаотург

солонец м см. солончак

солонина ж берамала доьллина жижиг

солонка ж туьхадухкург

солоно нареч., тж. в знач. сказ. дуьра ; ему ~ пришлось разг. - чам байнера цуьнан

солоноватый, -ая, -ое дуьро

солончак м к1айн латта

солончаковый, -ая, -ое к1айчу лаьттан; ~ая почва - к1айн латта

соль1 ж 1) (пищевая) туьха; поваренная ~ - туьха 2) хим. туьха; соль серной кислоты- саьнгалан мусталлин туьха 3) мед.: отложение солей - тача лацар 4) перен. разг. дух; вся ~ в этом - доллучун а дух и ду; ~ земли -дуьненан заза

соль2 с муз. соль

сольный, -ая, -ое цхьамма локху, цхьамма олу; ~ая песня - цхьаммо локху йиш

сольфеджио с нескл. муз. сольфеджио

солянка ж к1айчу лаьттан орамат

соляной, -ая, -ое туьхан, дуьра; ~й раствор- туьхан берам; ~ое озеро- дуьра 1ам; ~ые разработки- туьхадоккхийла

соляный, -ая, -ое: ~ая кислота хим. - туьхан мусталла

солярий м соляри

сом м яй

сомкнутый, -ая, -ое т1етт1атаь1на; ~ые ряды - т1етт1атаь1на маг1арш

сомкнуть сов., что 1) (приблизить друг к другу) т1етт1ата1о; ~ть ряды - маг1арш т1етт1ата1о 2) (закрыть) д1ахьабо; не ~в глаз - б1аьрг ца хьабош

сомкнуться сов. 1) (соединиться вплотную) т1етт1ата1а, т1етт1ахила 2) (о глазах) д1ахьаба

сомневаться несов., в ком-чём шекьхила, шеко хила; в нём никто не ~ется- цунах шеко йолуш цхьа а вац

сомнение с шеко, шекьхилар; взять под ~е - шекьхила; в этом не может быть никакого ~я - цунах цхьа а тайпа шеко хила йиш яц ; без ~я вводн. сл. - шеко йоццуш; вне всякого ~я -цхьана а тайпанара шеко йоцуш

сомнительно в знач. безл. сказ. шеко ю; ~, что... - ...шеко ю

сомнительный,-ая,-ое 1)(недостоверный) шеконан, шеко йолу;~ый успех -шеко йолу кхиам 2) (подозрительный) тешамаза; ~ая личность - тешамаза стаг 3) (двусмысленный) шеко йолу; ~ый комплимент- шеко йолу комплимент

сомножитель м мат. оьцург

сон м 1) (состояние) наб; меня клонит ко сну - суна наб йог1у; ворочаться всю ночь без сна — сахиллалц наб яйна керча; видеть что-л. во сне - цхьа х1ума г1енах ган 2) (сновидение) г1ан; видеть сон - г1ан ган ; приятного сна! буьйса декъала хуьлда!; помнить как во сне - г1енах санна дагадан; (мне] и во сне не снилось- [суна] г1енах а ца гина; уснуть вечным сном - сама ца волу наб кхета

соната ж муз. соната

сонливость ж наб яр

сонливый, -ая, -ое наб йoгly

сонный, -ая, -ое набаран, наб кхетта, [д1а]дижна, дижна долу; в ~ом состоянии - наб кхетта долуш; ~ый вид - набарх даьлча санна хилар ; ~ая артерия анат. - логан пхенаш; ~ая болезнь мед. -набаран цамгар; как ~ая муха - белла моза санна

сонорный: ~ звук лингв. сонорни аз

соня м и ж, разг. (о человеке) набарча

соображать несов. 1) см. сообразить; 2) (понимать) кхета; я устал и плохо ~ю - к1ад а велла, дика ца кхета со

соображение с 1) (способность соображать) кхетам 2) (мнение, суждение) ойла, кхетам; у меня есть свои ~я -сан сайн ойла ю 3) мн. ~я (расчёты, мысленные планы) хьесап; тактические ~я - тактикин хьесапаш

сообразительность ж кхетамалла

сообразительный, -ая, -ое кхетаме

сообразить сов., что и без доп. ойла ян, кхета; я сразу ~л в чём — дело - цу coxьта кхийтира со цу г1уллакхах

сообразно предлог с дат. п. или предлогом с с тв. п. хьаьжжина, дог1уш; поступать ~ обстоятельствам (или с обстоятельствами) хьоле (или хьелашка) хьаьжжина дан; да это ни с чем не ~- х1уммане а хьаьжна а дац иза-м (или цхьаьнца а дог1уш дац и )

сообразный, -ая, -ое дог1у; ни с чем не ~- цхьаьннца а ца дог1у

сообразовать сов. и несов., что с чем даийта

сообразоваться сов. и несов., с чем хьаьжжина дан, дог1уш дан; поступать, ~уясь с обстоятельствами- хьелашка хьаьжжина хила

сообща нареч. цхьаьна, цхьаьний; работать ~ - болх цхьаьний бан

сообщать несов. см. сообщить

сообщаться несов. 1) с чем (быть соединённым) вовшахкхеташ хила, д1акхеташ хила; Москва-река ~ется с Волгой - Москва-хи Волгих д1акхеташ ду 2) с кем (находиться в общении) вовшахкхеташ хила, з1е хила ; как уже ~лось - хаам ма-барра

сообщение с 1) (известие) хаам, хаа1 бар; по ~ям печати- зорбанан хаамашца 2) (связь) з1е, некъ, транспорт; пути ~ - некъаш; Министерство путей ~я — Некъийн министерство

сообщество с тж. биол. юкъарло ; в ~е с кем-л. - цхьаъ юкъахь а волуш

сообщить сов., что, о чём хаам бан; ~ о приезде — дарах лаьцна хаам бан; сообщить какие-л. сведения - цхьа хаамаш бан

сообщиться сов., кому дала; мне -~лась его тревога - цуьнан сингаттам суна белира

сообщник м, ~ца ж декъахо

сообщничество с декъахалла

соорудить сов., сооружать несов., что дан, дог1а, д1ах1отто

сооружение с 1. (действие) дар, дог1ар, д1ах1оттор 2. (строение) г1ишло

соответственно 1. нареч. (надлежащим образом) ма-догг1ура, хила ма-деззара 2. предлог с дат. п. или с предлогом с с тв. п. ма-дарра, хьаьжжина; действовать ~ приказу (или с приказом) омра ма-дарра дан (или омре хьаьжжина дан)

соответствие с дар, дог1уш хилар; привести в ~е друг с другом -цхьаьнадог1уш дан ; в ~и с чём-л.- цхьаьнга хьаьжжина

соответствовать несов., кому-чему (вовшашца) дог1уш хила; ~овать жизни - дахарца дог1уш хила; это не ~ует действительности - бакъ дац и; дахарца дог1уш дац и

соответствующий, -ая, -ее (подходящий, пригодный) дог1у, мегар долу, мега; ~им образом - дан ма-догг1у

соотечественниц к м, ~ца ж махкахо

соотнести сов., что с чем дуста

соотносительный, -ая, -ое дозу[ш долу]

соотносить несов. см. соотнести

соотноситься несов., с чем цхьаьнца дустадала

соотношение с дазар, дозуш хилар; ~ сил - ницкъийн базар

соперник м, ~ца ж 1) къийсархо 2) (в любви) эмгар

соперничать несов. 1) с кем в чём къуьйсуш хила, къийса, къовсадала; (в любви) йо1 къийса; они ~ют в знаниях- хааршкахь къийсало уьш 2) с чем, перен. гlepташ хила, кхочуш хила; немногие реки могут ~ть по длине с сибирскими - к1езиг ду дохалла сибирерчаьрга кхочуш хиш

соперничество с къийсар; вступить в ~ с кем-л. - къийса доладала

сопеть несов. мара ийза

сопка ж муц1ар

соплеменник м, ~ца ж уст. тайпанхо

сопли мн. (ед. сопля ж) прост. марш

сопливый, -ая, -ое прост. марш оьху

сопло с тех. сопло

соплодие с бот. шалхалг; ~ кукурузы - хьаьжк1ан шалхалг

сопляк м, ~чка ж прост., бран. мер1уьрг, маршмеда, маршокка

соподчинение с 1) карадерзор 2) грам. [цхьана]карара хилар, карадерзор

соподчинённый, -ая, -ое грам. цхьанакарара, карадерзийна; ~ые придаточные предложения - цхьанакарара т1етуху предложенеш

соподчинить сов., соподчинять несов. 1) кого-что кому-чему карадерзо 2) что чему грам. карадерзо, цхьанакарара хила

сопоставить сов., кого-что с кем-чем [дуьхь-)дуьхьалх1отто; ~ одно с другим - цхьаъ кхечунна дуьхьалх1отто; ~показания свидетелей - тешийн гайтамаш дуьхь-дуьхьалх1итто

сопоставление с дуьхь-дуьхьал х1оттор; в ~и с чём-л. - цхьанна дуьхь-дуьхьал х1оттийна

сопоставлять несов. см. сопоставить

сопрано с сопрано

сопредельный, -ая, -ое: ~ое государство - доза цхьаьнадог1у пачхьалкх

сопреть сов. матардола; ~вшая солома- матардоьлла ча

соприкасаться несов. 1) с кем-чем (взаимно касаться) вовшахъхьекхадала; концы проволоки ~ются - серан юьхигаш вовшахъхьекхало 2) с кем, перен. (общаться) г1уллакх дан

соприкосновение с 1) вовшахъхьакхадалар; точка ~я а) мат. вовшахъхьакаделла т1адам; б) перен. г1уллакх дар 2) воен.гергадахар; войти в ~е с противником - мостаг1чунна гергадаха

соприкоснуться сов. см. соприкасаться

сопричастность ж чему декъах хилар

сопричастный, -ая, -ое чему декъах долу; он сопричастен преступлению - зуламан декъах ву и

сопроводительный, -ая, -ое цхьаьнадохьуьйту; ~ое письмо - цхьаьнадохьуьйту кехат

сопроводить сов. 1) см. сопровождать; 2) что чем [цхьаьна] дахьийта; ~ заявление справкой -д1ахьедарца справка яхьийта

сопровождать несов. 1) кого-что цхьаьнадаьлла даха 2) кого-что, перен. (сопутствовать) [цхьаьна] хила; его повсюду ~ет успех- массанхьа а цуьнца кхиам бу 3) что чем (аккомпанировать) лакха; ~ть пение музыкой - эшарна т1аьхьа зурма лакха 4) см. сопроводить 2

сопровождаться несов., чем 1) дан, хила; дождь ~лся ветром -махаца дог1ура дог1а 2) (влечь за собой): болезнь ~лась осложнениями - ч1аг1луш йoгlypa цамгар

сопровождающий м, ~ая ж улло ваьлларг

сопровождение с I. (действие) 1) кого--чего цхьаьнадалар, [цхьаьна] дахар 2) (о документах и т. п.) [цхьаьна] дахьийтар 2. муз. т1аьхьара лакхар; петь в ~и рояля- рояль т1аьхьаялош йиш лакха

сопротивление с 1) дуьхьало, дуьхьало яр; оказать ~е кому-л. - цхьанна дуьхьало ян 2) физ., теория ~я материалов- материалийн дуьхьалонан теори; ~е воздуха - xlaваан дуьхьало ; идти по линии наименьшего ~я - дуьхьалонаш к1езиг йолчухьа те1а

сопротивляемость ж дуьхьало яялар; ~ организма заболеванию - лазарна организме дуьхьало яялар

сопротивляться несов., кому-чему дуьхьало ян

сопряжение с тех. дазар

сопряжённый, -ая, -ое 1) (связанный) дозу; это ~но с риском - боккхачу кхерамца дозуш ду и 2) тех. дозу; ~ённые детали - йозу деталаш

сопутствовать несов., кому-чему 1) (идти вместе) цхьаьна хила 2) перен. цхьаьнадан, хила; ему ~ует счастье - ирс ду цуьнан; мне ~овала удача - аьтто хилира сан

сопутствующей, -ая, -ее цхьаьна долу; ~ие обстоятельства- цхьаьна долу хьелаш; ~ие товары - цхьаьна хуьлу товараш

сор м нехаш ; выносить ~ из избы - нахаладаккха

соразмерить сов., что с чем дог1уш дан; хьаьжжина дан; ~ расходы с доходами - харжаш т1едог1учуьнца йог1уш ян

соразмерно предлог с дат. п. или с предлогом с с тв. п. хьаьжжина, дог1уш; расходовать деньги ~ смете (или со сметой) ахча смете хьаьжжина дайа

соразмерный, -ая, -ое чему или с чем хьаьжжина долу, дог1у; расходы ~ые заработку - алапица йог1у харжаш соразмерять несов. см. соразмерить

соратник м, ~ца ж б1ан накъост; (по общему делу) накъост

сорванец м разг. хьарцхьараниг

сорвать сов. 1) что схьадаккха; (ветром, бурей) д1адахьа; ~ цветок - зезаг схьадаккха; ветром сорвало крышу - махо ц1ийнан тхов д1абаьхьна 2) что на ком, перен. разг. (выместить) акха; ~ злобу на ком-л.- оьг1азло цхьанна т1ехь акха 3) что, перен. (расстроить, нарушить) юкъахдаккха, дохо; ~ занятия-занятеш йохо ; ~ голос- йиш хало

сорваться сов. 1) (с привязи - о животных) хецадала, схьадала; собака ~лась с цепи- ж1аьла хецаделла 2) (упасть) чудан; (скатиться) чухецадала, чукарча; он ~лся со скалы- берда тlepa чувеана и 3) перен. разг. (закончиться неудачей) доха; дело ~лось! г1уллакх дуьйхи! как сцепи ~лся- г1ирвоьлча санна; ~ться с места - вехачуьра воха; с языка ~лось- дош дуьйжи

сорвиголова м и ж разг. этмаь1иг, хьебаьхьнарг

сорганизовать сов., что I) (основать) дилла 2) (наладить) тадан, нисдан 3) (объединить) вовшахтоха

сорганизоваться сов. 1) (основаться) хила 2) (наладиться) нисдала, гадала 3) (объединиться) вовшахкхета

соревнование с яхь, яхьалла; вызвать на ~ - йохье кхайкха; вступить в ~ с кем-л.- цхьаьнца йохье дала; ~ на первенство страны спорт. - махкахь хьалхара меттиг яккха йохье дала

соревноваться несов., с кем-чем в чём йохье дала, къовса; ~ в беге - водуш къовса; ~ за досрочное выполнение плана - план хенал хьалха кхочушъян йохье вила

сориентироваться сов. 1) (на месте) меттиг йовза; (взять направление) некъ бовза (или хаа) 2) в чём, перен. (разобраться) хаа, кхета

соринка ж (частица сора) нех; (частица чего-л.) х1ума; в глаз попала ~ б1аьрга х1ума яхна

сорить несов., чем и без доп. нехаш яржо ; ~ деньгами - ахча д1акхийса

сорный, -ая, -ое асаран; ~ая трава - асаран буц

сорняк м асар; реже дотталг

сородич м 1) (родственник) гергарниг; он мой ~ - и сан гергара ву 2) (земляк) махкахо

сорок числ. шовзткъа; ~ тысяч - шовзткъа эзар; в ~а километрах от города -г1алина шовзткъа километр гена; ему под ~ - шовзткъа гергга ду цуьнан; ему уже за ~ - шовзткъа сов ду цуьнан

сорока ж къорза къиг; ч1ег1аг; она трещит как ~ -ч1ег1аг санна ека и

сорокаведёрный, -ая, -ое шовзткъа ведар доьду; ~ая бочка - шовзткъа ведар доьду черма

сорокалетие с шовзткъа шо кхачар

сорокалетний, -яя, -ее шовзткъа шо долу (или дуьзна, или кхаьчна) шовзткъа шерчуьра; ~ человек - шовзткъа шерчуьра стаг

сорокатысячный, -ая, -ое шовзткъа эзарлаг1а

сороковой, -ая, -ое числ. шовзткъалг1а

сороконожка ж зоол. шаролг

сорочка ж коч; ночная ~ - чухула юху коч ; родиться в ~е - вешшехь ирсан дакъа кхаьчна хила

сорт м 1) (категория товара) сорт, тайпа; высшего ~а - уггар лакхарчу сортан; этот табак первого ~а - xlapa тонка хьалхара сорт ду; разные ~а - тайп-тайпана сорташ 2) (разновидность растения) тайпа; ~ яблок - 1ежийн тайпа ; первый ~ (о чём-л. очень хорошем) хьалхара сорт

сортировальный, -ая, -ое сорташ къастаден (или къастадеш долу)

сортировка ж 1. (действие) сорташ къастор 2. с.-х. (машина) х1укъасторг, сорташ къасторг

сортировать несов., что сорташ къастадан, сорташ дан

сортировочный, -ая, -ое сорташ къастаден; ~ая машина - сорташ къастаден машина; ~ая станция ж.-д. - сорташ къастаден станци

сортировщик м, ~ца ж сорташкъасторг, сортировщик

сортность ж чего сорталла

сортный, -ая, -ое спец. (высокого сорта) сортан

сортовой, -ая, -ое сортаха, сортан; ~ое зерно - сортаха ялта

сосать несов., что дакха, ц1убдан; ребёнок ~ёт грудь - бер некхах декха; ~ать палец- п1елг ц1уббан ; под ложечкой ~ёт - дог къийзадо

сосватать сов., кого захало дийца; ~ девушку - йоь1аца захало дийца; йо1 еха

сосед м лулахо

соседить несов., с кем-л. лулахь [дехаш] хила

соседка женск. к сосед

соседний, -яя, -ее лулара (расположенный по соседству); лулахь деха (живущий по соседству); ~ие страны- лулара мехкаш

соседский, -ая, -ое лулахойн, лулахочун; ~ мальчик - лулахойн к1ант

соседство с лулахалла; жить по ~у - лулахь даха

сосиска ж йоьхь

соска ж т1арма1а; сосать ~у - т1арма1а ц1убъян

соскабливать несов. см. соскоблить

соскакивать несов. см. соскочить

соскальзывать несов. см. соскользнуть

соскоблить сов., что [хьаькхна] д1ац1андан; ~ ножом - урс хьаькхна д1ац1андан

соскользнуть сов. (опуститься вниз) чушарша, охьашарша; (упасть) шарша

соскочить сов. I) (спрыгнуть) охьаэкхха; ~ть с машины - машина т1ера охьаэккха; ~ть с лошади - говрара охьаэккха 2) (сорваться) д1адала; дверь ~ла с петель - не1 к1ажош т1ера д1аяьлла

соскребать несов., соскрести сов., что [хьаькхна] д1ац1андан

соскучиться сов. 1) сахьовза, сагатдала; ~ в одиночестве- ша 1аш са гатдала 2) по ком-чём, по кому-чему, о ком-чём (стосковаться) сагатдан, сахьовза; ~ по дому (или о доме) ц1енна сагатдан; ~ по родным - гергарчарна сахьийза

сослагательный, -ая, -ое: ~ое наклонение грам. - сослагательни саттам

сослать сов., кого дахийта, [д1а]дохо

сослаться сов. 1) на кого-что (в подтверждение) т1етовжа, т1ехьажо, т1еохьа; сошлись на меня- суна т1етовжа; ~ на чьи-л. слова - цхьаммо аьллачу дешнашна т1етовжа 2) на что (в оправдание) бехказло ян; ~ на головную боль- корта лазар бехказло ян

сослепа, сослепу нареч. разг. б1аьрзелла, б1аьрзе хиларна

сословие с ист. чкъор, тайпа; дворянское ~е - дворянийн тайпа

сословный, -ая, -ое тайпанийн; ~ые привилегии - тайпанийн озабезамаш

сослуживец м, ~ица ж белхан накъост, цхьаьна болх бийриг

сослужить сов.: ~ службу- г1уллакх дан

сосна ж зез; корабельные сосны - хикеманийн зез

сосновый, -ая, -ое зоьзан; ~ бор - зоьзан хьун

сосняк м 1) (лес) зоьзан хьун 2) собир. (брёвна) ханнаш

сосок м т1ар

сосочек м уменьш. от сосок зуьмалг, т1ар

сосредоточение с I. (по гл. сосредоточить) 1) [т1е]гулдар, [схьа]гулдар, [д1а]гулдар 2) ойла т1еяхийтар 2. (по гл. сосредоточиться) 1) [т1е]гулдалар, [схьа]гулдалар, [д1а]гулдалар 2) ойла т1еяхар

сосредоточенность ж гуламе хилар, гуламалла

сосредоточенный, -ая, -ое 1) (собранный) гуламе 2) (напряжённый) т1етаь11ина, ойла т1еяххийттина долу; ~о (нареч.) думать - т1етаь11ина ойла ян

сосредоточивать(ся) несов. см. сосредоточить(ся)

сосредоточить сов. 1) кого-что (сконцентрировать где-л.) [т1е]гулдан, [схьа]гулдан, [д1а]гулдан; ~ всё в одном месте - цхьана метта гулдан 2) что на чём ойла т1еяхийта; ~ внимание на чём-л.- цхьанна тидам т1ебахийта

сосредоточиться сов. 1) (сконцентрироваться в одном месте) [т1е]гулдала, [схьа]гулдала, [д1а]гулдала 2) на чём ойла т1еяха

состав м 1) чего [д1а]х1оттам, латтам; ~ воды- хин латтам; классовый ~ общества- юкъараллин классийн д1ах1оттам 2) (коллектив) х1оттам; преподавательский ~ - хьехархойн д1ах1оттам 3) ж.-д. ц1ерпошт; пассажирский ~ - пассажирийн ц1ерпошт; ~ преступления- зуламан х1оттам; в ~е кого- цхьаъ а волуш; группа в ~е пяти человек - пхеа стагах лаьтта тоба

составитель м, ~ница ж 1) х1оттийнарг 2) ж.-д.: ~ поездов — ц1ерпошт вовшахтухург

составить сов., что I) (поместить вместе, в один ряд) х1ртто, охьах1отто, охьадилла; ~ стулья в угол- г1анташ соне х1итто 2) (написать) xloттo; ~ список- магlам х1отто; ~ проект - проект xloттo 3) (создать, образовать) дан; ~ капитал- капитал ян 4) (собрать) гулдан; ~ библиотеку- библиотека гулъян 5) (выразиться в сумме) хила; расходы составят сто рублей - итт туьма харж хир ю ; ~ мнение о ком-л.- цхьаннах лаьцна... ойла хила; это не составит труда - и хало хир йолуш х1ума дац

составиться сов. 1) (образоваться при соединении) хила; ~лось общество - йукъаралла хилира 2) (скопиться) гулдала, хила; ~лось состояние - бахам хилира (или гулбелира) ; у меня о нём ~лось хорошее мнение - цунах лаьцна дика ойла хилира сан

составление с — хlоттор, дар; ~ списка - магlам х1оттор

составлять(ся) несов. см. составить(ся)

составной, -ая, -ое 1) (составленный из-частей) вовшахтосу[ш долу]; ~ая лестница- вовшахтосу лами 2) (сложный) х1оттаман; ~ое сказуемое грам. - х1оттаман сказуеми 3) (входящий в состав чего-л.) х1оттаман; ~ая часть - х1оттаман дакъа

состарить сов., кого къандан; горе ~ло его - балано къанвина иза

состариться сов. къандала, доккхахила

состояние с 1) хьал; ~е промышленности - промышленностан хьал; ~е здоровья - могушаллин хьал 2) (положение, самочувствие) хьал, де; больной в тяжёлом ~и - дархо халчу хьолехь ву 3) (имущество) хьал, бахам; у него большое ~е - дукха хьал долуш ву и ; быть в ~и что-л. сделать - цхьа х1ума далур долуш хила; я не в ~и работать - болх бан де дац сан

состоятельность ж 1) (обеспеченность) хьолалла 2) (обоснованность) шеко цахилар

состоятельный, -ая, -ое 1) (обеспеченный) хьоле, хьал долу[ш долу]; ~ человек - хьал долу стаг 2) (обоснованный) шеко йоцу

состоять несов. 1) из кого-чего латта, лаьтташ хила; комиссия ~ит из трёх человек- комисси кхаа стагах лаьтташ ю (или комиссехь кхо стаг ву) 2) кем, в чём (быть, находиться) хила; он ~ит в должности секретаря- секретаран г1уллакхехь ву и; ~ в партии - партехь хила 3) (заключаться в чём-л.) хила; твоя задача ~ит в том, чтобы поймать его - хьан декхар иза схьалацар ду

состояться сов. хила; собрание ~тся в клубе- гулам хир бу клубехь

сострадание с дог лазар, къахетар; из ~я - къахеташ

сострадательный, -ая, -ое дог лозу[ш долу], къахета[ш долу]

состригать несов. см. состричь

сострить сов., что (сказать остроту) ира дош ала

состричь сов., что д1аларга; ~ бороду - маж д1аларга

сострогать сов., что [хьаькхна] д1ац1андан

состроить сов., что: ~ гримасу (или рожу или мину) муц1ар сатто

сострочить сов., что шонк тоха

состряпать сов., что, разг. 1) (сготовить) [кеч]дан; ~ обед - делкъана юург кечъян 2) перен. кечдан; ~ ответ - жоп кечдан

состязание с къовсар; ~ в беге - хьалхадалар къовсар; вступить в ~ с кем-л.- цхьаьнца къовсаре вала

состязаться несов., с кем-чем, в чём къовсадала; ~ в плавании- нека деш къовсадала; ~ в остроумии- ира къамел дарехь къовсадала

сосуд м 1) (посуда) пхьег1а 2) биол., анат. пха; кровеносные ~ы - ц1ий лела пхенаш

сосудистый, -ая, -ое пхенийн; ~ые заболевания - пхенийн цамгарш

сосулька ж кхазарг, ша

сосун м декхарг; жеребёнок- ~ - екха бекъа

сосунок м уменьш. от сосун

сосуществование с цхьаьнатардалар, цхьаьнадахар; мирное ~ - машаре цхьаьнатардалар

сосуществовать несов. [цхьаьна]тардала, цхьаьна даха

сосцы мн. (ед. сосец м) т1арма1аш

сосчитать сов., кого-что лара, дагардан; надо ~ всех - массо а вагарван веза

сотворение с кхоллар; миф о ~и мира - дуьне кхолларх лаьцна дийцар

сотворить сов., кого-что кхолла

сотка ж (сотая часть гектара) соти, б1олг1аниг

соткать сов., что дан, дуца; ~ ткань - к1ади дан

сотня ж 1) (сто штук) б1е; ~я яиц - бIe xloa 2) (сто рублей) б1е сом, итт туьма; несколько сотен- масийтта б1е 3) чаще мн. ~и (множество) б1еннаш; ~и и тысячи людей - б1еннаш, эзарнаш нах

сотоварищ м накъост

сотовый, -ая, -ое улхан; ~ мёд - улхан моз

сотрудник м, ~ца ж 1) (товарищ по работе) белхан накъост 2) (работник учреждения) къинхьегамча, белхахо; ~к почты - поштан белхахо ; научный ~к - 1илманан белхахо

сотрудничать несов. I) с кем (работать совместно) юкъаметтиг д1акхехьа, цхьаьна къахьега; 2) в чём (быть сотрудником) дакъа лаца; ~ в газете - газетехь дакъа лаца

сотрудничество с 1) с кем (совместная деятельность) юкъаметтиг д1акхехьар, цхьаьна къахьегар; в ~е с кем-л.- цхьаьнца цхьаьна (или дакъа лаьцна) 2) в чём (работа где-л.) дакъа лацар

сотрясать несов., что (вызвать колебания) лестийта, лестадалийта, лесто; (вызвать дрожь) дегадайта, дего, дегадан, дегадалийта

сотрясаться несов. дега, дегаш хила

сотрясение с дегар, дегадар ; ~ мозга - хье лазор

сотрясти(сь) сов. см. сотрясать(ся); взрыв сотряс воздух - эккхаро дегийра xlaваъ

соты мн. алхаш; мёд в ~ах — алхашкахь моз

сотый, -ая, -ое 1. числ. порядк. б1олг1а; ~ый день- б1олг1а де; ~ая доля - б1олг1а дакъа; в ~ый раз- б1озлаг1а 2. в знач. сущ. ~ая ж б1олг1аниг; одна ~ая - цхьаъ б1олг1аниг

соумышленник м, ~ца ж книжн. [зуламан] декъахо

соус м берам ; ни под каким ~ом - цхьана а кепара а

соусник м берамбуттург

соучаствовать несов., в чём дакъа лаца, декъахь хила

соучастие с дакъа лацар, декъахь хилар

соучастник м, ~ца ж декъашхо, декъахо

софа ж диван

соха ж нох

сохнуть несов. 1) (становиться сухим) дакъадала, дакъалуш хила; (вянуть) тж. марг1алдола; бельё ~ет- бедарш якъалуш ю; хлеба ~ут - ялташ дакъалуш ду; трава ~ет - буц марг1алъюлуш ю (или якъалуш ю) 2) перен. разг. (чахнуть, худеть) г1еллуш хила, дакъалуш хила, дакъадала

сохранение с 1. (по гл. сохранить) 1) 1алашдар, лардар; ~е мира - машар 1алашбар 2) дитар 3) хилар 2. (по гл. сохраниться) дисар

сохранить сов. 1) кого-что (сберечь) 1алашдан, лардан; ~ здоровье - могушалла 1алашъян 2) что (оставить в силе) дита; ~ за собой право - бакъо шегахь йита 3) что, перен. (не нарушить) ца доха; хила; ~ спокойствие- собарх ца доха ; ~ в памяти - диц ца дан

сохраниться сов. 1) (уцелеть, сберечься) диса; запасы ~лись - т1аьхьалонаш йисна 2)(остаться в силе) диса; обычай ~лся- ламаст дисна 3) разг. (о человеке) схьадан, латта, диса; старик хорошо ~лся- воккха стаг дика лаьтта ; ~ться в памяти - дагахь диса

сохранность ж эшаза дисар, дийна дисар; быть в полной ~и - х1умма а эшаза хилар; в целости и ~и - эшна х1ума доцуш

сохранять несов. 1) см. сохранить; 2) (хранить в каком-л. месте) латто; ~ся несов. см. сохраниться

соцветие с бот. заза

соцдоговор м соцбарт

социал-демократ м социал-демократ (социал-демократехьарниг)

социал-демократия ж социал-демократи

социал-демократический, -ая, -ое социал-демократин, социал-демократически

социализация ж юкъара дар

социализировать сов. и несов., что юкъара дан

социализироваться сов. и несов. юкъара хила

социализм м социализм

социалист м социалист

социалистический, -ая, -ое социализман, социалистически; ~ая система - социализман система

социалистка женск. к социалист

социально-бытовой, -ая, -ое социально-дахаран; ~ые условия - социально-дахаран хьелаш

социально-политический, -ая, -ое социально-политически

социально-экономический, -ая, -ое социально-экономически; ~ие науки - социально-экономически 1илманаш

социальный,-ая, -ое социальни, юкъараллин; ~ое происхождение -социальни схьавалар; ~ое страхование - социальни страховани; ~ое обеспечение- социальни кхачо; ~ый прогресс - социальни прогресс; ~о (нареч.) опасный- юкъараллин кхераме; ~о (нареч.) чуждый - юкъараллица хийра

социолог м социолог

социологический, -ая, -ое социологин; ~ закон - социологин закон

социология ж социологи

соцстрах м (социальное страхование) соцстрах (социальни страховани)

сочетание с 1. (действие) цхьаьнадалор; ~ теории с практикой - теори практикица цхьаьнаялор 2. (соединение) цхьаьнадар; красивое ~ цветов - хаза цхьаьнадог1у беснаш; ~ слов - дешнийн цхьаьнакхетар

сочетать сов. и несов., что с чем цхьаьнадало; ~ учёбу с работой - дешар балхаца цхьаьнадало

сочетаться сов. и несов. цхьаьнадан; (гармонировать) [цхьаьна]тан; эти цвета не ~ются - и беснаш цхьаьна ца дог1у; ~ться браком - [бракаца] цхьаьнакхета

сочинение с 1. (действие) кхоллар; яккхар; ~ пьесы - пьеса кхоллар 2. (литературное произведение) сочинени 3. (школьное) сочинени 4. грам. цхьаьнакхетар

сочинительный, -ая, -ое: ~ союз грам.- цхьаьнакхетаран хуттург

сочинить сов., сочинять несов., что 1) (создать, написать) кхолла, даккха; ~ песню - йиш яккха 2) (выдумать) кхолла; ~ небылицу- доцург кхолла

сочиться несов. (капать) 1ийдадала, леша, ледан; (вытекать) эха; кровь ~тся из раны- чевнах ц1ий леда

сочленение с (действие) вовшахъхоттадалар, вовшахтасадалар

сочленить сов., сочленять несов., что вовшахъхотта, вовшахтаса

сочность ж I) мутталла 2) перен. (образность) иралла 3) (яркость) б1аьрлалла

сочный, -ая, -ое 1) (с соком) мутте, мутта долу; ~ое яблоко - мутта долу 1аж; ~ые корма- мутте докъар 2) перен. (образный, выразительный) ира; ~ый язык - ира мотт 3) перен. (яркий, свежий) б1аьрла; ~ые краски - б1аьрла басарш

сочувственный, -ая, -ое дог лозу[ш долу]; ~о (нареч.) отнестись к кому-л. - цхьаннах дог лозуш хила

сочувствие с 1) дог лазар; выразить ~е -дог лозий д1ахаийта; из ~я - дог лазарна 2)(одобрение) тар; его предложение встретило всеобщее ~е - цуьнан предложени массарна а тайра

сочувствовать несов., кому-чему дог лаза, дог лозуш хила; ~ чужому горю - нехан балийна дог лозуш хила

сочувствующий, -ая, -ее доглозург

сошка ж (для ружья) ког

сошник м (наконечник плуга) хьонхал

сощурить сов.: ~ глаза - б1аьргаш хьабо

сощуриться сов. [т1е]хьаббан

союз м 1) барт; заключить ~ - барт бан 2) (государственное объединение) союз 3) (общественная организация) союз; профессиональный ~ - корматаллин союз 4) грам. хуттург; сочинительный ~ - цхьаьнакхетаран хуттург

союзник м, ~ца ж бартхо

союзнический, -ая, -ое бартхойн

союзный, -ая, -ое 1) бартхойн, бертан, союзни; ~ые войска - бартхойн эскарш 2) грам. хуттургийн

соя ж кхоь

сп

спад м (убыль) лахдалар; (воды) тж. [чу]дожар; (болезни) лахдалар; (температуры) охьаялар; (жары) йожар

спадать несов. см. спасть

спазм м, спазма ж пха озор, т1ехабар; спазмы в кишечнике - чуьйрашкара т1ехебарш

спазматический, -ая, -ое: ~ие боли - пхенаш ийзоран лазарш

спаивать1 несов. см. спаять

спаивать2 несов. см. споить

спайка ж 1. (по гл. спаять) [лалийна] вовшахлатор 2. (по гл. спаяться) [лелииа] вовшахлатар 3. (место соединения) вовшахлатийна меттиг 4. мед. вовшахлатар, вовшахлатар 5. перен. (единство) барт хилар

спалить сов., что даго

спальный, -ая, -ое дуьжу; ~ вагон - вуьжу вагон; ~ мешок - вуьжу гали

спальня ж (комната) дуьйшу чоь

спаньё с разг. дижина 1иллар; место для ~я - вуьжийла

спаренный, -ая, -ое шишша [цхьаьна] долу; ~ая езда - шишша цхьаьна хахкар

спаривать(ся) несов. см. спарить(ся)

спарить сов. 1) кого-что (соединить в пари) шишша цхьаьна дан 2) кого, с.-х. (случить) оре лаца

спариться сов. 1) (соединиться в пару) шишша хила 2) с.-х. (случиться) оре дан

спартакиада ж — хьуьнараллада

спартанец м, ~ка ж спартахо

спартанский, -ая, -ое спартахойн ; ~ое воспитание - спартахошха кхиор

спарывать несов. см. спороть

спас м: ~у нет от кого-л. прост. - цхьаьнгахьара долийла яц

спасание с к1елхьардаккхар; ~ на водах - хих к1елхьарваккхар

спасательный, -ая,-ое к1елхьардоккху[ш долу]; ~ая лодка - к1елхьарвоккху кема; ~ый пояс - к1елхьарвоккху доьхка; ~ый круг - к1елхьарвоккху го

спасать несов. см. спасти

спасаться несов. см. спастись; ~йся кто может! валалург к1елхьарвала!

спасение с 1. (по гл. спасти) к1елхьардаккхар 2. (по гл. спастись) к1елхьардалар; в этом было его ~е - иза яра цуьнан к1елхьарвблийла; искать ~я где-л.- цхьанхьа к1елхьардолийла лаха

спасённый, -ая, -ое 1. к1елхьардаьккхина 2. в знач. сущ. к1елхьардаьккхинарг

спасибо 1. частица баркалла; ~ за внимание -ладог1арна баркалла; 2. в знач. сказ., кому баркалла ду; большое вам ~! - доккха баркалла ду шуна!; ~ тебе, что... - баркалла хьуна... 3. в знач. сущ. с баркалла; [он] и ~ не сказал - [цо] баркалла а ца элира ; ~ и на том - оццунна а баркалла; делать что-л. за ~ - цхьаъ диканна дан

спаситель м, ~ница ж к1елхьардаьккхинарг

спасительный, -ая, -ое к1елхьардоккху[ш долу]; ~ое средство - к1елхьардоккху г1ирс

спасовать сов. 1) карт. юкъаравала 2) перед кем-чем юхадала

спасти сов., кого-что к1елхьардаккха; ~ человека -стаг к1елхьарваккха; ~ кому--либо жизнь - цхьаъ лечура к1елхьарваккха ; спасите! -орца дала!; ~ положение - хьолах к1елхьарвала

спастись сов. к1елхьардала; ~ бегством - ведда к1елхьарвала; он едва спасся - халла к1елхьарваьлла и

спасть сов. 1) (упасть с чего-л.) охьадала; одежда ~ла с плеч - белшаш тlepa бедар охьаяьлла; одеяло ~ло на пол- юрг1а лаьтта охьадаьлла 2) (пойти на убыль) лахдала; (уменьшиться в уровне) тж. [чу]дожа; (о температуре) охьадала; вода в реке ~ла - хи чудоьжна; к вечеру жара ~дёт - суьйранна йовхо южур ю

спать несов. 1) наб ян, дижина хила; крепко ~ - ч1ог1а наб ян; я плохо сплю - ас наб вон йо; он спит и видит...- ...г1енаха го цунна 2) перен.: не спи (шевелись, работай) вижна а ца 1уьллуш (меттахъхье, болх бе)

спаться несов. безл., кому: мне не спится - суна наб ца кхета (или суна наб ца йог1у); под утро хорошо спится- сахуьлуш дика кхета наб

спаянность ж бертахь хилар; ~ коллектива - коллектив бертахь хилар

спаянный, -ая, -ое 1) (соединённый паянием) вовшахлатийна 2) перен. бертахь [долу], барт болу; ~ коллектив- бертахь коллектив

спаять сов. 1) что (соединить паянием) [лалийна] вовшахлато 2) кого-что, перен. барт бан

спаяться сов. 1) (соединиться в результате паяния) [лелина] вовшахлата 2) перен. барт хила

спеваться несов. см. спеться

спевка ж йиш шаръяр

спекаться несов. см. спечься2

спектакль м спектакль; принять участие в ~ле - спектаклехь дакъа лаца; поставить ~ль- спектакль х1отто

спектр м спектр

спектральный, -ая, -ое спектран; ~ анализ - спектран анализ

спекулировать несов. 1) чем, на чём и без доп. (заниматься спекуляцией) йокх-эцар лело, спекуляци лело; (мясом) хаспаш лело 2) на чём, перен. моттарг1анаш лело; ~ на трудностях- халонашха моттарг1анаш лело; ~ на болезни- лазарца моттарг1анаш лело

спекулянт м, ~ка ж йохк-эцархо, спекулянт; (перепродающий мясо) хаспхо

спекулятивный, -ая, -ое йохк-эцаран; продавать по ~ым ценам- йохк-эцаран [лаккхарчу] мехах йохка

спекуляция ж 1) (операция) йохк-эцар, спекуляци; (мясом) хаспаш лелор 2) перен. моттарг1анаш

спеленать сов., кого д1ахьарчо

спелеолог м спелеолог

спелеология ж спелеологи

спелость ж [хилла] хилар

спелый, -ая, -ое хилла [долу]; ~ арбуз - хилла хорбаз

сперва нареч. разг. хьалха

спереди нареч. хьалха, хьалхара; вид ~ - хьалхара гар

спереть сов., что, прост. (украсть) лачкъо ; у него дыханье спёрло - са лаьцна цуьнан

сперма ж физиол. сперма, оралла

сперматозоид м физиол. сперматозоид

спёртый, -ая, -ое разг. бурконе; ~ воздух - бурконе xlo

спесивый, -ая, -ое кура, ца веша

спесь ж куралла, цавашар; сбить ~ с кого-л. - цхьаьннан куралла йохо

спеть1 (З л буд. споёт) сов., что (песню) лакха; (былину) ала

спеть2 (3 л. наст. спеет) несов. (созревать) [хуьлуш] хила

спеться сов. 1) (в хоре) тан 2) с кем перен. разг. тан; они ~лись между собой - уьш цхьаьна тайна

спех м разг. сихалла, сихо; это [мне) не к ~у - сихо яцара цуьнан-м

спец= «леррина» маь1на лун чолхечу дешнийн хьалхара дакъа, мас.: спецодежда - спецбедар

специализация ж 1. (по гл. специализировать) 1) говзалла 1амор 2) говзалле дерзор 2. (по гл. специализироваться) говзалла 1амар (или караерзар), говзалле дерзар

специализированный, -ая, -ое говзалле дерзийна

специализировать сов. и несов. I) кого-(обучить какой-л. специальности) говзалла 1амо (или хьеха) 2) что (предназначать для работы в какой-л. специальной области) говзалле дерзо; ~ сельское хозяйство на производстве пшеницы - юьртан бахам к1алелоран говзалле берзо

специализироваться сов. и несов., в чём, на чём, по чему говзалла 1ама (или караерза), говзалле дерза

специалист м, ~ка ж специалист, говзанча

специальность ж специальность, говзалла; работать по ~и - говзаллица болх бан

специальный, -ая, -ое 1) леррина; дуьххьал; ~ый выпуск газеты- леррина арахецна газета; ~ая одежда для работы- белхан леррина бедар; заниматься чём-л. ~о (нареч.)- леррина цхьаъ лело; я пришёл ~о (нареч.), чтобы увидеть тебя- леррина хьо ган (или гаран духьа) веана со 2) (отраслевой) говзаллин; ~ое образование - леррина корматалла

специи мн. (ед. ~я ж) чамбийрг

специфика ж башхалла

спецификация ж башхалла билгалъяр

специфический, -ая, -ое, специфичный, -ая, -ое ша-тайпа; ~ запах лекарства - молханийн ша-тайпа хьожа

спецкор (специальный корреспондент) м спецкор (леррина корреспондент)

спецовка ж разг. спецовка, спецбедар

спецодежда ж спецбедар

спечь сов., что датта; спеки пирог - чуда яттахьа

спечься1 сов. даттадала; пирог спёкся - чуда яттаелла

спечься2 сов. 1): губы спеклись- балдаш вовшахлетта 2) тех.: уголь спёкся - к1ора вовшахлетта

спешивать(ся) несов. см. спешить(ся)

спешить несов. 1) (торопиться) сихдала, сихо ян; сиха хила; не ~а делать что-л.- сих а ца луш цхьаъ дан 2) (о часах) хьалха лела, хьалхадала; часы ~ат на пять минут - сахьт пхи минот хьалхадолу (или хьалха лелаш ду)

спешить сов., кого г1ашдаккха, говрара воссо

спешиться сов. г1ашдала, говрара восса

спешка ж разг. сихдалар, сихалла; забыть что-л. в ~е - сихделла цхьа х1ума дицдан

спешно нареч. сиха

спешный, -ая, -ое сиха; ~ая работа - сиха болх; ~ая почта - сиха пошт

спиваться несов. см. спиться

спидометр м спидометр; ~ показывает... - спидометро гойту...

спиливать несов., спилить сов., что [херхаца] хадо, херх хьакха

спина ж букъ, ги; взвалить мешок на спину- гали ги долла; упасть на спину - аркъалвожа; лежать на ~е - аркъал1илла; перетащить на ~е - гихь д1адахьа; выпрямить ~у - букъ нисбан; ходить, заложив руки за спину- букъа т1ехьа куьйгаш а дехкина лела; гнуть ~у перед кем-л. - цхьанна валах1оьттина къахьега; делать что-л. за ~ой у кого-л. - цхьаннах лачкъийна цхьа х1ума лело; показать ~у - букъ гайта

спинка ж 1) уменьш. от спина букъ; ~ рыбы - ч1еран букъ 2) (мебели и т. п.) букъ; ~ стула - г1антан букъ

спиннинг м (снасть) спиннинг, ч1ерийлоьцург

спинной, -ая, -ое букъан; ~ мозг - букъан т1ум; ~ хребет - букъан арц

спинномозговой, -ая, -ое букъан т1амаран

спираль ж спираль; по ~и - спиралаха

спиральный, -ая, -ое спиралаха, спиралан кепара; ~ая линия - спиралаха сиз

спирея ж (куст) маек

спиритизм м спиритизм

спиритический, -ая, -ое спиритизман

спирометр м спирометр

спирт м спирт; приготовить лекарство на ~у - спирта т1ехь молха кечдан; растворить что-л. в ~е - цхьаъ спирта чохь дашо

спиртной, -ая, -ое 1. (содержащий спирт) спиртан, спирт долу; ~ые напитки - спиртан маларш 2. в знач. сущ. ~ое с къаьркъа; он ~ого не употребляет - къаьркъанах х1ума молуш вац и

спиртовка ж спиртдагорг

спиртовой, -ая, -ое 1) спиртан; ~ой лак - спиртан лак 2) (действующий на спирту) спирт дагаден; ~ая горелка - спирт дагаден чиркх 3) (изготовляющий спирт) спирт ден (или доккху); ~ой завод - спирт доккху завод

списать сов. 1) что (переписать) схьаяздан; спиши с доски - доски т1ера схьаязде 2) кого-что с кого-чего (срисовать) даккха; ~ копию с картины - суьрта т1ера копи яккха 3) что, фин. (со счёта) чоьтера д1адаккха 4) кого, мор. (уволить) д1адаккха; ~ на берег- кеманна т1ера д1аваккха ; ~ в расход - харже даккха; ~устарёвшую технику- тишъелла техника т1ераяккха

списаться сов. 1) с кем-чем (установить связь) яздан, кехат дахьийта 2) мор. (уволиться) д1адала; ~ с корабля- хикеман т1ера д1авала

список м — магlам; ~ избирателей - харжамхойн магlам; ~ нужных книг - оьшучу книшкийн магlам; составить ~- магlам хlотто

списывать(ся) несов. см. списать(ся)

спитой, -ая, -ое разг.: ~ чай - коча чай

спиться сов. маларга дерза, маларна т1аьхьадала; он сопьётся - маларе вер ву и

спихивать несов., спихнуть сов. кого-что 1) (сдвинуть с места) д1атеттина меттахдаккха; (сбросить) чутатта, чукхосса 2) кого перен. разг. (избавиться) д1адаккха; спихнуть с рук прост. - карара д1адаккха

спица ж 1) (для вязания) ч1у; реже маха 2) (колеса) ч1у (железная); церг (деревянная)

спичечный, -ая, -ое сирникийн, сирникан; ~ая коробка - сирникийн ботт; ~ая фабрика - сирникийн фабрика

спичка ж сирник; коробок спичек - сирникийн ботт ; худой как ~ - сирник санна оза

сплав1 м (металлов) лалам; ~ меди с золотом - ц1естанний, дешиннийн лалам

сплав2 (леса) хе (или хица) охьадахьийтар; ~ леса по реке - хьун хица охьаяхийтар

сплавить1 сов., что, тех. вовшахлало

сплавить2 сов. 1) что (лес) хе (или хица) охьадахьийта 2) кого-что, перен.,прост. (избавиться) [карара] д1адаккха

сплавиться сов. тех. лелина вовшахлата

сплавлять1,2 несов. см. сплавить1 2

сплавляться несов. см. сплавиться

сплавной, -ая, -ое хе охьадохьуьйту; ~ лес- хе охьайохьуьйту хьун

сплавщик м, ~ца ж сплавщик

спланировать1 сов., что (составить план) план х1отто

спланировать2 сов. ав. мотт лаьцна охьахоо

сплачивать(ся) несов. см. сплотить(ся)

сплёвывать несов. см. сплюнуть

сплести сов., что 1) (изготовить плетением) дан, дуца; (кружева) дага; ~ корзину - тускар дуца 2) (соединить) вовшахдуца 3) перен. (напр. пальцы рук) чуччадаха ; ~ небылицу - доцург кхолла

сплестись сов. вовшахъхьерча;ветви ~лись - генаш вовшахъхьаьрчина

сплетать(ся) несов. см. сплести(сь)

сплетение с 1.(действие) вовшахъхьерчор, вовшахъхьерчар 2. (место) вовшахъхьерчийла ; солнечное ~ анат. - деган 1айг

сплетник м, ~ца ж эладитанча

сплетничать несов. эладита[наш] лело

сплетня ж эладита; распускать ~и - эладитанаш доло

сплеча нареч. 1) (наотмашь) ластийна 2) перен. (без раздумий) ойла ца еш; рубить ~ - ойла ца еш дан

сплотить сов. 1. что (скрепить) вовшахтаса; ~ доски - аннаш вовшахтаса 2) кого, перен. (объединить) бертадало, барт бан; ~ народные массы - халкъан барт бан

сплотиться сов. (объединиться) барт хила, бертадан

сплоховать сов. разг. ледарло ялийта

сплочение с I. (по гл. сплотить) барт бар 2. (по гл. сплотиться) барт хилар

сплочённость ж (единодушие) бертахь хилар

сплочённый, -ая, -ое 1) (сомкнутый) бертахь; ~ые ряды - бертахь маг1анаш 2) (дружный) барт болу, бертахь [долу]; ~ый коллектив - бертахь коллектив

сплошной, -ая, -ое 1) цхьатерра [долу]; гобаьккхина [долу], массанхьа а долу; ~ой лес - гобаьккхина хьун; ~ой лёд- цхьабосса болу ша; ~ая скала- цхьатерра болу берд 2) (всеобщий) массанхьа а (или цхьабосса или цхьатерра) долу; ~ая электрификация - массанхьа а электрификаци; ~ая грамотность - цхьатерра дешна хилар ; ~ой обман - деккъа ц1ена левар ду- кх

сплошь нареч. разг. (всё подряд) цхьабосса, цхьатерра ; ~ и (или да) рядом - ког мел баьккхинчохь

сплутовать сов. разг. х1илла дан

сплыть сов. разг. (уплыть по течению) охьадаха ; было да сплыло - хилларг д1адаьлла

сплюнуть сов., что и без доп. туй [д1а]кхосса

сплющенный,-ая,-ое веддина; ~ болт - ведйина болт;~ череп - ведйина туьта

сплющивать(ся) несов. см. сплющить

сплющить сов., что веддан, ч1апдан

сплющиться сов. веддала, ч1апдала

сплясать сов., что и без доп., разг. хелхадала, хелхар дан

сподвижник м, ~ца ж накъост

сподручный, -ая, -ое б1ег1ийла долу; ~ое дело - б1ег1ийла долу г1уллакх

спозаранку, спозаранок нареч. разг. сатоссуш

споить сов., кого, разг. мало

спокойно I. нареч. (не спеша) пapг1ат; говорить ~ - парг1ат дийца 2. в знач. сказ. безл. (об обстановке) тийна; всё ~ - дерриг а тийна ду 3. в знач. сказ. безл. синтеме; на душе у меня ~ - синтеме ву со

спокойный, -ая, -ое I) (небурный) тийна; ~ое море - тийна х1орд 2) (лишённый тревог) тийна, парг1ате, синтеме; ~ая жизнь - тийна (или парг1ате) дахар 3) (сдержанный, уравновешенный) эсала, тийна, парг1ат; ~ый характер- эсала амал; говорить ~ым голосом - парг1атчу озаца дийца; ~ый сосед- эсала лулахо 4) (удобный) парг1ат [долу] ;~ая обувь- парг1ат мача ; будьте ~ - са ма гатде ахьа; ~ой ночи! - буьйса декъала хуьлда!

спокойствие с 1) (покой) синтем; (тишина) тийна хилар 2) (отсутствие забот, тревог) сапарг1ат (или синтеме) хилар, синтем 3) (уравновешенность) эсала хилар, тийна хилар, собаре хилар; сохранять ~ - собарах ца доха

спокон: ~ веку (или века, или веков) разг. - азаллехь дуьйна

споласкивать несов. см. сполоснуть

сползать(ся) несов. см. сползти(сь)

сползти сов. 1) (ползком спуститься) охьатакха 2) (сдвинуться) охьадала; платок сполз с головы - йовлакх коьртара охьадаьлла

сползтись coв. т1етакха

сполна нареч. (целиком) дийнна, дуьззина, дерриг а; получить деньги ~ - дерриг а ахча схьаэца

сполоснуть сов., что хи кхарза

спор м къовсам; затеять ~ - къовсам баккха; вести ~ы - къийса ; ~у нет - шеко яц

спора ж биол. зирх

спорить несов., с кем къийса, къовсадала; (заключать пари) къовсадала, къовса; не ~ю, это так- къовсам бац, и иштта ду ; о вкусах не ~ят - хазачул хазделларг тоьлу аьлла

спориться несов. разг. кадала; работа ~тся - балха т1ехь кадолу

спорный, -ая, -ое къовсаме; (сомнительный) шеконан; ~ вопрос - шеконан х1ума, къовсаме хаттар

споровый, -ая, -ое: ~ые растения- зирхан ораматаш

спорок м дот1ана

спороть сов., что схьадаккха; д1адаста; ~ пуговицы - нодарчий схьаяха; схьадаста; ~ карманы- кисанаш схьадаста

спорт м — хьуьнаралла; заниматься ~ом - хьуьнаралла лело; горнолыжный ~ - лам-когсалазийн хьуьнаралла

спорт= «хьуьнараллан» маь1на долу чолхечу дешнийн хьалхара дакъа: хьуьнар - хьуьнар ал - ла

спортивный, -ая, -ое — хьуьнараллан

спортсмен м, ~ка ж — хьуьнараллахо

спорхнуть сов. [пур-р-аьлла] д1адаха

спорщик м, ~ца ж разг. къийсалург

спорный, -ая, -ое разг. каде; ~ая работа - каде болх

спорынья ж бот. шиш

способ м кеп, барам; ~ производства - производствон кеп; ~ употребления лекарства- молханех пайда эцаран кеп; следующим ~ом - кху барамехь (или кепехь); всеми ~ами - массо а кепахь

способность ж 1) (возможность производить какие-л. действия) хьуьнар [хилар], йиш; масдар непереходного гл., основа глагола наст. + суф. =ийла; ~ть двигаться - лелавалар; ~ть веществ вступать в реакцию- х1умаллин реакце ялаялар 2) обычно мн. ~ти (одарённость) пох1ма; ~ти к математике - математике пох1ма 3) (свойство) йиш хилар; покупательная ~ть- оьцийла (или эца йиш хилар); пропускная ~ть- чакхдаккхаран таро; ~ть к размножению- даржадаларан таро; ~ть мыслить - ойла яялар

способный, -ая, -ое 1) (могущий что-л. делать) хьуьнаре, доьналла долу; он способен работать всю ночь- сахиллалц болх бан доьналла долуш ву и 2) (одарённый) пох1ма йолу[ш], хьуьнаре; ~ый ученик- пох1ма йолу[ш] дешархо, хьуьнаре дешархо

способствовать несов. 1) чему г1о дан, аьтто бан; ~ успеху- кхиамна аьтто бан; ~ росту- кхиарна аьтто бан 2) кому в чём аьтто бан

споткнуться сов., спотыкаться несов. 1) (обо что) ког тасабала; ~ о порог - не1caгlex ког тасабала 2) перен. разг. (запнуться) тасадала; ~ на трудном слове - халачу даша т1ехь тасавала 3) перен. разг. (допустить ошибку в жизни) тасадала

спохватиться сов., спохватываться несов. разг. дагадан

справа нареч. (откуда-л.) аьтту aгlopхьара, аьтту aгlop; (где-л.) аьтту aгlop; ~ налево - аьтту аг1орхьара аьрру aгlop; ~ от дороги - некъана аьтту aгlop; стать ~ - аьтту aгlop х1отта

справедливо 1. нареч. нийса; ~ рассудить- нийса кхел ян 2. в знач. сказ. нийса ду; это совершенно ~ -иза 1аламат нийса ду

справедливость ж нийсо; поступить по ~ти - нийсо ян ; надо отдать ему ~ть... -бакъдерг ала деза...

справедливый, -ая, -ое нийса, бакъ, нийсо лелаен; ~ый судья- нийса суьдхо; ~ое требование- нийса лехам; ~ые войны - нийсонан т1емаш

справить сов., что, разг. 1) (отпраздновать) даздан; ~ день рождения - вина де даздан 2) прост. (приобрести, купить) нисдан; ~ пальто - пальто нисъян

справиться сов. 1) с чем (смочь сделать) ларадала; ~ с поручением - т1едиллинчуьнца ларо 2) с кем-чем (одолеть в борьбе) ларо 3) о ком-чём хатта; ~ о чьём-л. здоровье - цхьаьннан могушалла муха ю хатта

справка ж — нисвохаам, 1) (сведения) хаам; получить ~у - хаам кхача; навести ~у- цхьа х1ума хатта 2) (документ) нисвохаам

справлять несов. см. справить

справляться несов. см. справиться

справочник м справочник; телефонный ~ -телефонан справочник

справочный, -ая, -ое справкаш лун, хотту[ш долу], хаттараллин; ~ое бюро - хаттараллин бюро; ~ая литература - хаттараллин литература

спрашивать несов. см. спросить; тебя ~ют - хьоьга хоьтту

спрашиваться несов. см. спроситься; ~ется... безл. - х1унда аьлча...

спрессовать сов., что кепа тоха; ~ сено - йол кепа тоха

спрессоваться сов. кепа кхета

спрессовывать(ся) несов. см. спрессовать(ся)

спринт м спорт. спринт

спринтер м спорт. спринтхо

спринцевание с спринц яр

спринцевать несов., что спринц ян

спринцеваться несов. спринц хила

спринцовка ж I. (действие) спринц яр 2. (приспособление) спринцовка

спровадить сов., спроваживать несов., кого, прост. д1ахьажо

спровоцировать сов., что или кого на что питана таса; ~ нападение - т1елата питана таса; ~ кого-л. на выступление- цхьанна юкъавалийта питана таса

спроектировать сов., что проект xloттo

спрос м хьашт хилар; большой ~ на книги - книшкаш хьашт хилар дукха ду ; без ~а (или ~у) ца хоттуш (или хаттаза); с тебя какой ~ - хьоьга х1ун жоп доьхур дара; с тебя и ~у нет - хьоьга деха жоп а дац

спросить сов., кого, что, или чего, в разн. знач. хатта; ~ у кого-л. фамилию- цхьаьнга фамили хатта; ~ урок - урок хатта; ~ ученика - дешархочуьнга хатта; ~ у кого-л. совета - цхьаьнга хьехам хатта; ~ хозяина - ц1ийндега хатта; ~ с кого-л. деньги - цхьаьнгара ахча схьадеха; с тебя за всё спросят - хьоьгара доллучух а жоп доьхур ду

спроситься сов., кого, у кого, разг. (попросить разрешения) хатта, пурба деха ; с тебя спросится, как и с других- кхечаьргара санна хьоьгара а жоп доьхур ду

спросонок нареч. набарах валале

спрут м зоол. спрут, барх1когберг

спрыгивать несов., спрыгнуть сов. с кого-чего охьакхоссадала, охьаэккха; ~ с дерева - дитта т1ера охьаэккха; ~ на землю - лаьтта охьакхоссавала

спрыскивать несов., спрыснуть сов., что, разг. цинцаш тоха; ~ бельё перёд глаженьем - иту хьакхале бедарна (хин) цинцаш тоха ; спрыснуть покупку - эцначу х1уман тlepa мала

спрягать несов., что, грам. хийца

спрягаться несов. грам. хийцадала

спряжение с грам. 1. (по гл. спрягать) хийцар 2. (по гл. спрягаться) хийцадалар 3. (группа глаголов) хийцадалар, спряжени; глаголы первого ~я - хьалхарчу спряженин хандешнаш

спрямить сов., спрямлять несов., что нисдан; ~ путь - некъ нисбан

спрятать сов., кого-что д1алачкъо, къайладаккха, д1адилла

спрятаться сов. д1алачкъа, къайладала

спугивать несов., спугнуть сов., кого-что (человека) кГерб; (лошадь и т. п.) къахко

спуд м: держать что-л. под ~ом а) цхьа х1ума къайленгахь латто; б) перен. (без применения) хье ца деш латто; вытащить из-под ~а а) (из скрытого места) д1адиллинчуьра схьадаккха; б) перен. (из состояния бездействия) 1уьллучуьра меттахдаккха; положить что-л. под ~ а) (спрятать) къайладаккха, къайленга дахьа; б) перен. (оставить без применения) хье ца деш латто

спуск м 1. (по гл. спустить) 1) (движение вниз) охьадахийтар; ~ флага - байракх охьаяхийтар 2) (на воду) хецар; ~ корабля на воду - хикема хи т1е хецар 3) (жидкости, газа) д1ахецар, охьадахийтар, охьахецар; ~ пруда - 1ам д1ахецар 4) (освобождение от чего-л.) д1ахецар 2. (по гл. спуститься) охьадоссар, охьадахар 3. (склон) басе 4. (в огнестрельном оружии) лаг ; не давать (или не дать) кому-л. ~а (или ~у) - цхьанна динарг ца дита

спускать несов. см. спустить ; не ~я глаз - т1ера б1аьрг д1а ца боккхуш

спускаться несов. 1) см. спуститься; 2) (располагаться сверху вниз) охьадан; дорога ~ется к морю - некъ х1орда т1е охьабог1у; тропинка ~ется в ущелье - г1ашлойн некъ ч1ожа чу охьабог1у 3) (свисать) охкадала; ветви ~ются до самой земли (или воды) - лаьтта (или хи т1е) кхаччалц охьаохкаделла генаш; борода ~ется на грудь- маж некха т1е охьайог1уш ю

спускной, -ая, -ое охьахоьцу, охьахоьцуш долу; ~ое отверстие - охьахоьцу 1уьрг

спусковой, -ая, -ое йолуьйту; ~ крючок (в оружии) - топ [тапча] йолуьйту лаг

спустить сов. 1) кого-что (опустить) охьадахийта; ~ флаг - байракх охьаяхийта; ~ кого-л. в шахту - цхьаъ шахти чу охьавахийта; ~ плот по течению - бурам хица охьабахийта 2) что (на воду) хеца; ~ шлюпку [на воду] - шлюпка [хи т1е] хеца 3) что (дать вытечь) д1ахеца, охьадахиита, охьахеца; ~ воду - хи охьахеца; ~ пруд - 1ам д1ахеца 4) кого (с привязи) д1ахеца; ~ собаку [с цепи]- ж1аьла д1ахеца 5) что, разг. (переслать нижестоящим организациям) дахьийта, охьадахийта 6) что, разг. (растратить) д1адаккха 7) что и без доп. (выпустить воздух) д1ахеца, д1ахецадала, дассадала; камера спустила - камера яссаелла 8) что, разг. (потерять в весе) эша; ~ пять кило - пхи кийла эша 9) что, чего, кому-чему, разг. (простить) дита; я ему этого не спущу - аса иза дуьтур дац цунна ; ~ курок - лаг оза; ~ кого-нибудь с лестницы а) (помочь сойти) лами т1ера цхьаъ охьадало; б) перен. разг. (выгнать) цхьаъ чутоха, чукхосса; ~ шкуру с кого-л. - цхьанна т1ера ц1ока яккха; работать cnycтя рукава - дог ца дог1уш болх бан

спуститься сов. 1) (вниз) охьадаха, охьадосса 2) (сесть - о птицах, самолёте) охьахаа 3) перен. (появиться) дола; ~л туман - дохк доьлла

спустя предлог с вин. п. т1аьхьа, даьлча ; ~ год -цхьа шо даьлча

спутать сов. 1) что (нитки и т. п.) [вовшах]хьарчо 2) кого-что с кем-чем тардала; что с чем харцхьа даккха; ~ имен- ц1ерш харцхьа яха 3) кого (лошадь nymами) баргол тоха 4) кого, разг. (сбить с толку) тило

спутаться сов. I) (о нитках и т. п) [вовшах]хьарча 2) (о мыслях и т. п.) доха, тила; мысли мои ~лись - со ойланах тилира 3) разг. (запнуться) тасадала

спутник м 1) некъахо, некъан накъост 2) астр. спутник; искусственный ~ Земли - Лаьттан искусственни спутник

спутница женск. к спутник 1

спутывать(ся) несов. см. спутать(ся)

спьяна, спьяну нареч. разг. дехначохь, дехна долуш, дехна дела

спячка ж (у животных) д1адижар

спящий, -ая, -ее 1. дижна[долу], наб кхетта [долу]; ~ий ребёнок - дижна бер; притвориться ~им - вижна моттийта 2. знач. сущ. ~ий м дижнарг, наб кхеттарг ; ~их не будите! - бийшинарш сама ма баха!

ср

срабатывать несов. см. сработать

срабатывать(ся)1 2 несов. см. сработать(ся)1, 2

сработанность1 ж (согласованность в работе) барт хилар

сработанность2 ж (изношенность) дааделла хилар, даадалар

сработанный, -ая, -ое (изношенный) дааделла

сработать сов. 1) что, разг. (сделать) дан 2) (начать действовать) доладала; механизм ~л - механизм йолаели; механизм не ~л - механизм йола ца ели

сработаться1 сов. с кем и без доп. (достигнуть согласованности в работе) барт хила; мы с вами не ~емся- вайшиннан бapт хир бац; вайшиъ тарлур вац

сработаться2 сов. (износиться — о механизмах) даадала

сравнение с дустар ; степени ~я грам. - дустаран даржаш; по ~ю (или в ~и) с кем-чем-л.- цхьаьнца дуьстича; ~я нет (или не может быть) с кем-чем-л.- цхьаьнца вуьйцийла а яц

сравнивать1 несов. см. сравнить

сравнивать2 несов. см. сравнять

сравнивать3 несов. см. сровнять

сравнимый, -ая, -ое дусталун; ~ые величины - юсталун йоккхаллаш

сравнительно нареч. (более или менее) к1езиг-мезиг, жим-т1ам; г1ехьа; в ~ небольшой срок - г1ехьа хенахь; ~ с чём-л. - цхьаьнца дуьстича; ~ с прошлым годом - д1адаханчу шарца дуьстича

сравнительно-исторический, -ая,- ое дустаран-исторически

сравнительный, -ая, -ое 1) дустаран; ~ый метод исследования - талламан дустаран некъ 2) грам. дустаран; ~ые союзы - дустаран хуттургаш; ~ая степень- дустаран дарж; ~ый падеж - дустург дожар

сравнить сов., кого-что с кем-чем I) дуста; ~ по длине- дохалла дуста 2) (приравнять) нисдан, кхача, дилла; его с тобой ~ нельзя - хьоьца нисван мегар вац иза

сравниться сов., с кем-чем в чём нисдала; ничто не может с этим ~ - цуьнга кхочуш х1ума дац

сравнять сов., кого-что с кем-чем (сделать равным) нисдан; ~ расходы с доходами- харжаш т1едог1учуьнца нисъян

сравняться сов., с кем-чем нисдала; с ним трудно ~ в знаниях- хааршца цуьнца нисвала хала ду

сражать несов. см. сразить

сражаться несов. 1) с кем-чем (вести бой) лета, т1ом бан; ~ с врагом - мостаг1чух лета 2) с кем-чем, перен. разг. (вести спор, борьбу) къовса, къовсаме дала 3) с кем (азартно играть) чуваржа

сражение с воен. т1ом, латар; дать ~ - т1ом бан (или лата); выиграть ~ - т1амехь тола

сразить сов., кого 1) (убить) ден 2) перен. (крайне поразить) цецдаккха; я сражу тебя своим сообщением - сайн хаамца аса цецвоккхур ву хьо

сразиться сов. см. сражаться

сразу нареч. 1) (немедленно) цу сохьта, цу сохьтехь; он ~ вспомнил - цу сохьта дагадеара цунна; ~ же - цу сохьта 2) (одновременно) цхьаьний, цхьабосса, цхьатерра; они ~ вошли в комнату- цхьаьний ц1а чу бевлира уьш; не ~ он разобрался - хенахь ца кхийтира иза

срам м разг. (позор) эхь, юьхь1аьржо; ~ какой! - ма эхь ду!; стыд и ~! - эьхь а, бехк а!

срамить несов., кого, разг. (стыдить, позорить) сий дана, эхь дан, эхь т1едаийта, юьхь1аьржа х1итто

срамиться несов. разг. эхь хила, сий дайа, эхь т1едан, эхьала даха, юьхь1аьржо хила; не ~сь!- сий ма дайа хьайн!

срастание с вовшаххоттадалар; ~ костей после перелома — кегъеллачул т1аьхьа даь1ахкаш вовшаххоттаялар

срастаться несов., срастись сов. вовшаххоттадала; перелом сросся - кагделларг вовшаххоттаделла

срастить сов., что вовшаххотта

сращение с I. см. срастание; 2. (соединение) вовшаххотталойла

сращивание с вовшаххоттар

сращивать несов. см. срастить

среда1 ж 1) (пространство) го, гонахе; воздушная ~а- х1аваан гонахе; окружающая ~а - го, гонахе 2) (природные условия) хьал, гонахе; географическая ~а- географически хьал (или гонахе) 3) (социальные условия) юкъ, тайпа; (часто передаётся сравн. падежом): он из рабочей ~ы - иза белхалошха ву; в нашей ~е - вайна юкъахь; нельзя во всём винить ~у - доллучунна а гонахарнаш бехкебан мегар дац 4) хим. гонахе; разные среды - тайп-тайпанара гонахеш; кислая ~а - муьста гонахе

среда2 ж (день недели) кхаара, кхаарин де; в среду- кхаарин дийнахь; в прошлую среду- д1адаханчу кхаарин дийнахь; по средам - кхаарин деношкахь; назначить на среду - кхаарин де дилла

среди предлог с род. п. 1) (в середине) юккъехь; ~ площади - майдана кжкъехь; ~ ночи- буьйсана юккъехь 2) (в окружении) юкъахь; быть ~ друзей - доттаг1ашна юкъахь хила

средне нареч. разг. юккъера

средне= чолхечу дешнийн хьалхара дакъа: 1) юккъехь хиларан маь1на, мас.: средне-волжский - Волгина юккъера 2) историн юккъера хан боху маь1на, мас.: средне-латинский - латинин юккъерчу шерийн 3) юккъера барам, мас.: среднемесячный - беттан юккъерчу барамера

среднеарифметический, -ая, -ое арифметически-юккъера

средневековый, -ая, -ое юккъерчу б1ешерийн, юккъерчу оьмаран.

средневековье с юккъера оьмар

среднегодовой, -ая, -ое шера-юккъера; ~ая температура- шера-юккъера температура; ~ой сбор зерна - шера-юккъера ялта гулдар

среднемесячный, -ая, -ое беттан юккъера; ~ заработок - беттан юккъера алапа

среднесуточный, -ая, -ое де-буьйсанан юккъера

средний, -яя, -ее 1) юккъера; ~ий палец - юккъера п1елг; человек ~его роста- юккъерчу дег1ахь стаг; ~ий сын- юккъера к1ант; ~ий заработок - юккъера алапа; ~яя температура - юккъера температура 2)(посредственный) юккъерчу барамехь [долу]; ~ий ученик - юккъерчу барамера дешархо ; ~ие века - юккъера б1ешерш; ~яя школа - юккъера школа; ~ее образование - юккъера образовани; ~ий род грам. - юккъера род

средоточие с (место) меттамотт

средство с 1) (приём, способ действия) кеп, куц; сделать любыми ~ами - муьлххачу а кепахь дина а дан 2) (совокупность приспособлений для чего-л.) г1ирс; ~а производства- производствон г1ирсаш; ~а передвижения- д1асалеларан г1ирсаш 3) (лекарство) дарба, молха 4) мн. ~а (деньги, материальные ценности) ахча, хьал; выделить ~а - ахча схьахеца; ~а к существованию - 1ap-дахаран рицкъ; жить не по ~ам - алапех ца даха

средь предлог см. среди; ~ бела дня - дийнан делккъехь

срез м (место) хадор

срезать сов., несов. 1) что [д1а]хадо; ~ сухие ветки - декъа генаш д1ахедо 2) кого-что (сбить, сбивать пулей, снарядом) дожо 3) кого (резко оборвать чью-л. речь) сацо 4) кого, разг. к1елдитта; срезать на экзамене- экзаменехь к1елвита

срезаться сов., срезаться несов. разг. (на экзамене) к1елдиса

срисовать сов., срисовывать несов., кого--что т1ера дилла, схьадилла

срифмовать сов., что, разг. рифма ян

сровнять сов., что д1анисдан; ~ с землёй- лаьттаца д1анисдан

сровняться сов., с чем д1анисдала

сродни нареч. и в знач. сказ., кому, разг. гергара; он мне ~ - иза сан гергара ву

сроднить сов., кого-что с кем-чем гергара дан, гергара хилийта

сродниться сов., с кем-чем (породниться) гергара хила; (свыкнуться) дола

сродство с (общность) гергарло, гергара хилар

сроду нареч. прост. цкъа а (или форма гл. данне а, а тж. инфинитив + а); ~ такого не видал- и саннарг суна ганне а ца гина; я ~ этого не слыхал - суна ган а цагина

срок м 1) (промежуток времени) хан; реже токху (или йиллина) хан, зама; к ~у - йиллинчу хенахь; в ~ - шен хеннахь; ~ом до трёх дней - кхаа дийне кхаччалц хан 2) (предельный момент) хан; вам два дня ~у для обдумывания- ши де хан ю шуна ойла ян ; без ~у (~а) - хан тохаза; дайте ~! - хан лойша!

срочность ж сихалла

срочный, -ая, -ое 1) (спешный) сиха, чехка [долу]; ~ая телеграмма - чехка телеграмма; ~о (нареч.) приехать куда-л.- сихонца схьакхача 2) (производимый в определённый срок) хан йиллина (или тоьхна); ~ая ссуда - хан йиллина ссуда

сруб м I. (действие); хадор; отвести лес на ~ - хьакха хьун къасто 2. (место) хадор 3. (постройка) ханнийн ц1а

срубать несов. см. срубить 1

срубить сов., что 1) (дерево) хадо 2) (построить из брёвен) ханнех дан; ~ избу - ханнех ц1а дан

срыв м 1.(по гл. сорвать) 1) (резьбы) дохор, хадор 2)(плана) кхочушцаяр 2. (по гл. сорваться) 1) (о резьбе) дохар, хадар 2) (о планах и т. п.) кхочушцахилар, д1ацаялаялар, к1елдисар

срывать1 несов. см. сорвать

срывать2 несов. см. срыть

срываться несов. см. сорваться

срыгивать несов., срыгнуть сов. и без доп., разг. д1а1етто, схьа1еттадан

срыть сов., что [аьхкина] д1ашардан, [аьхкина] д1анисдан

сряду нареч. разг. могг1ара, т1аьхьа-хьалха

сс

ссадина ж кховра даьлла меттиг

ссадить1 сов., кого охьадаккха, охьадоссо; ~ с коня - говрара охьавоссо

ссадить2 сов., что кховра даккха; ~ ногу - кога т1ера кховра даккха

ссаживать1 несов. см. ссадить1, 2

ссора ж дов, эг1ар; быть в ~е - ийг1ина хила; мы с ним в ~е - тхойшиъ ийг1ина ву; у нас с ним произошла ~а- тхойшиннан дов даьлла

ссорить несов., кого, кого с кем эг1о, эг1адан; дов даккха

ссориться несов., с кем и без доп. эг1а, ийг1ина хила, дов дала; ~ с соседом - лулахочуьнца дов дала; не ссорьтесь!- эг1а ма эг1а!

ссохнуться сов. 1) (пересохнув покоробиться) дакъаделла сетта 2) перен. (о человеке) вакъавала 3) (образовать комок) дакъадала

ссуда ж ссуда (духалург делла ахча, х1ума); долгосрочная ~ -дуккха а ханна ссуда

ссудить сов., кого чем, кому что ссуда дала, духалург дала; я ссужу тебя деньгами - аса духалург ахча лур ду хьоьга

ссудный, -ая, -ое ссудин; ~ые операции -ссудин операцеш

ссужать несов. см. ссудить

ссутулить сов.: ~ спину - букъ букара бан

ссутулиться сов. букардаха, букардола

ссучить сов., что (нитки) да1а

ссылать(ся) несов. см. сослать(ся)

ссылка1 ж — хьажориг, ссылка сюда ~ хьажориг кхузе, (изгнание) махках даккхар; бежать из ~и - махках ваьккхинчуьра вада; жить в ~е - махках ваьккхина ваха

ссылка2 ж (указание источника) хьост; ~ на статью - яззаман хьост

ссыльный, -ая, -ое 1. махках даьккхина 2. в знач. сущ. ~ый м, ~ая ж махках. яьккхинарг

ссыпать сов., несов., что д1адохка, чудохка; ~ зерно в мешки - ялта галеш чу дохка

ссыпка ж I. (действие) чудохкар 2. (место) д1адухкийла, чудухкийла

ссыпной, -ая, -ое д1адухку, чудухку; ~ пункт - д1адухку пункт

ссыхаться несов. см. ссохнуться

ст

стабилизатор м тех. стабилизатор

стабилизация ж 1.(по гл. стабилизировать) ч1аг1дар; ~ цен - мехаш ч1аг1бар 2. (по гл. стабилизоваться) ч1аг1далар

стабилизировать(ся) сов. и несов. см. стабилизовать(ся)

стабилизовать сов. и несов., что ч1аг1дан

стабилизоваться сов. и несов. ч1аг1дала

стабильность ж ч1ог1а хилар

стабильный, -ая, -ое ч1аг1делла; ~ые цены - ч1аг1делла мехаш

ставень м см. ставни

ставить несов. 1) кого-что х1отто; ~ кого-л. в ряд - мoгlape х1отто; ~ на ноги - когаш т1е х1отто; ~ цветы в вазу- зезагаш вази чу х1итто 2) что, на кого-что дог1а, дан; ~ банки больному - цомгушчунна банканаш йoгla; ~ компресс - компресс ян 3) что х1отто; ~ новую пьесу- керла пьеса х1отто 4) что (делать ставку- в азартных играх) дилла; ~ на лошадь - говр йилла 5) что (выдвигать) xloттo, дилла; ~ вопрос - хаттар х1отто; ~ на голосование - харжаме дилла 6) кого-что, чем, за что, во что (считать, полагать) лара; ~ за правило - бакъо лара (или хета); ~ целью - 1алашо лара 7) что (устраивать, организовать) дан, х1отто; ~ опыты - зераш х1итто 8) что (устанавливать, сооружать) дан, х1отто, дало; ~ памятник - чурт xloттo; ~ телефон - телефон х1отто 9) кого-что, перен. х1отто, даккха; ~ в неловкое положение - аьтто боцчу даккха; ~ в смешное положение - беламе даккха 10) что (давать) х1отто; ~ кому-л. стул - цхьанна г1ант xloттo 11) что (писать) х1отто; дилла; ~ знаки препинания- сацаран хьаьркаш х1итто (или дахка); ~ диагноз - диагноз х1отто; ~ голос - аз нисдан (или йиш таян); ~ слово в дательном падеже - дош лург дожаре xloттo; ~ рекорд - рекорд xloттo; ~ самовар - самар х1отто; ~ тесто- бод болла; ~ что-л. кому-л. в вину - цхьаъ бехке лара цхьанна; ~ кого-л. в известность - цхьаьнга д1ахаийта (или хаам бан); ~ кого-л. в пример - цхьаъ масална вало; ~ что-л. на вид - д1ахьедан, д1ахаийта; ~ кого-л. на (своё) место- цхьаъ шен метте xloттo; ни во что не ~ кого-л. - цхьаъ-м х1умма а йоцург хета; ~ на одну доску кого-л. или кого-л. с кем-л.- цхьаьнца нисдан

ставка1 ж 1) (в азартных играх) бал, болара ахча 2) (размер зарплаты и т. п.) алапа ; очная ~а - дуьхь-дуьхьалх1оттор; делать ~у на кого-что-л. - цхьаннах тешна хила; цхьаннах б1обулуш хила

ставка2 ж воен. четар, ставка, штаб

ставленник м, ~ца ж х1оттийнарг

ставни мн. (ед. ставень м, ставня ж) коран не1арш

стадион м стадион

стадия ж мур; последняя ~ - т1аьххьара мур

стадный, -ая, -ое бежан, арданган, реманан; ~ое чувство - реманан синхаам; ~ый инстинкт - реманан инстинкт

стадо с 1) бажа; ~ овец - жа; ~ коров - бажа; в горах пасутся стада - лаьмнашкахь бажа бежа 2) неодобр. (о людях) гlepa

стаж м стаж, хан; трудовой ~ - белхан стаж; партийный ~ - партин стаж

стажёр м, ~ка ж билхболорхо

стажировать несов., стажироваться несов. говзаллих дола, говзалла караерзо, стажировка ян

стажировка ж стажировка, говзаллих долар

стаивать несов. см. стаять

стайер м спорт. стайер

стайка ж тоба, арданг, жут; ~ ребятишек - берийн тоба; ~ воробьев - хьозарчийн жут

стакан м стака; ~ воды - хин стака; выпить два ~а - ши стака мала

сталагмит м мин. сталагмит

сталактит м мин. сталактит

сталевар м болатлалорхо

сталеварение с болатдаккхар

сталелитейный, -ая, -ое болат лаладен, болат дутту

сталеплавильный, -ая, -ое болат лаладен

сталепрокатный, -ая, -ое болат кепа туху; ~ цех - болат кепа туху цех

сталкивать(ся) несов. см. столкнуть(ся)

сталь ж болат; нержавеющая ~ - мекха ца дулу болат; булатная ~ - болат

стальной, -ая, -ое 1) болатан; ~ой нож - болатан урс 2) (о цвете) болатан басахь 3) перен. болатан; ~ая воля- болатан лаам

стамеска ж сто

стан1 м (туловище человека) г1ад

стан2 м 1) (лагерь) меттамотт; в ~е врага - мостаг1ийн меттаметтахь; полевой ~ - аренгара меттамотт 2) (воюющая сторона) гlepa

стан3 м 1) стан (эчиг кепа туху чарх) 2) (подставка) бух; на ~у - буха т1ехь

стандарт м стандарт, кеп, барам; изготовлять по ~у- стандартаца дан

стандартизация ж стандарте дерзор, стандартизаци

стандартизировать, стандартизовать сов. и несов., что стандарте дерзо, стандартизаци ян

стандартность ж стандарталла, стандартен хилар

стандартный, -ая, -ое стандартан

станина ж бух

станица ж станица

станичник м, ~ца ж станицахо

станичный, -ая, -ое станицера, станицан; ~ житель - станицера вахархо

станковый, -ая, -ое 1) станокан 2) воен. станкови; ~ пулемёт - станкови пулемёт

станкостроение с станокаш яр

станкостроительный, -ая, -ое станокаш ен; ~ завод - станокаш ен завод

становиться несов. см. стать1 1, 2, 4, 5; становится холодно - шеллуш лаьтта; становится темно - 1аржлуш лаьтта

становище с меттамотт

становление с кхолладалар, кхиар; ~ государства - пачхьалкх кхоллаялар; ~ характера - амал кхиар

станок м I) станок, чарх; токарный ~ок- ц1охар; стать к ~ку- станока т1е д1ах1отта; он прямо от ~ка - станока т1ера схьавеана ву и; ткацкий ~ок- к1ади ден чарх 2) (для ковки лошадей) станок 3) воен. (основание орудия, пулемёта) станок, бух

станок-качалка ж (нефтяной насос) станок-кховсалг

станочник м, ~ца ж цloxapxo

станочный, -ая, -ое станокан; ~ парк завода - заводан станокийн парк

станцевать сов., что хелхадала

станционный, -ая, -ое станцин, станцера

станция ж 1) ж.-д. станци 2) (учреждение, предприятие) станци; телефонная ~ - телефонийн станци; полярная ~- полюсан станци; электрическая ~ - электростанци; метеорологическая ~ - метеорологин станци

стапель м стапель; судно сошло со ~ей - кема стапель т1ера охьадели

стаптывать(ся) несов. см. стоптать(ся)

старание с гlopтap; приложить ~ - гlopтa

старатель м дешидаккхархо

старательность ж гlepтap

старательный, -ая, -ое доггаха (или г1ерташ, реже хьожуш) долу в сочет. с инфинитивом; ~ый ученик- деша г1ерташ волу дешархо; ~о (нарен.) работать - доггаха болх бан

стараться несов., с неопр. гlepтa, хьажа; закончить - чекхдаккха хьажа (или гlepтa)

старее сравн. ст. от старый къенаха, шираха, тишаха

старейшина м ист. къано ; Совет старейшин - Къанойн Совет

старение с — къандалар

стареть несов. къандала; (о вещах) тишдала

старец м высок. — воккха стаг

стареющий, -ая, -ее къанлун

старик м воккха стаг

старикан м разг. шутл. воккха стаг

старикашка м разг. пренебр. воккха стаг

стариковский, -ая, -ое воккхачу стеган

старина ж 1) шира зама (или хан); в ~у - ширачу заман[ахь] чохь 2) (старинный предмет) шира х1ума; собир. (старинные вещи) шира х1уманаш 3) разг. (обращение) воккха стаг ; тряхнуть ~ой - къоналла дагалаца

старинка ж: по ~е - хьалха (или ширачу хенахь) санна

старинный, -ая, -ое 1) (древний) ширачу заманан (или хенан); ~ая вещь - шира х1ума 2) (давний) шира; ~ый приятель- шира доттаг1а

старить несов., кого къандан, къена хетийта; этот костюм тебя ~т - кху костюмо хьо къена хоьтуьйту

стариться несов. къандала

старица ж (старое русло) тиша харш

старичок м уменьш.-ласк. от старик- воккха стаг

старо= «шира» маь1на долу чолхечу дешнийн хьалхара дакъа, мас.: старожил - шира вахархо

старовер м, ~ка ж старовер

стародавний, -яя, -ее шира

старожил м, ~ка ж шира вахархо

старомодный, -ая, -ое ширачу модера (или модин)

старообразный, -ая, -ое къена; ~ вид - къена куц

старообрядец м, ~ка ж шира 1адатхо

старообрядство с шира 1адаталла

старопахотный, -ая, -ое мацах аьхна

старославянский, -ая, -ое лингв. славянийн шира; ~ язык - славянийн шира мотт

староста м староста, тхьамда; ~ класса - классан староста; сельский ~ - юьртан тхьамда

старость ж къеналла

старт м спорт. старт ; на ~! - старте!; дать ~ - старт яла

стартёр м стартер

стартовать сов. и несов. старт яла

стартовый, -ая, -ое спорт. стартан; ~ый сигнал - стартан хаам; ~ый пистолет - стартан тапча; ~ая площадка - стартан майда

старуха ж йоккха стаг

старушечий, -ья, -ье йоккхачу стеган

старушка ж уменьш.-ласк. от старуха йоккха стаг

старушонка ж разг. пренебр. йоккха стаг

старческий, -ая, -ое къеналлин

старше сравн. ст. от старый 1) (по возрасту): он меня ~ - иза сол воккха ву 2) (по положению) лакхара

старшеклассник м, ~ца ж лакхарчу классерниг

старшекурсник м, ~ца ж лакхарчу курсерниг

старший, -ая, -ее 1. 1) (по возрасту) доккхаха [долу]; ~ий брат — воккхаха волу ваша 2) (по положению, по званию) лакхара ;~ий лейтенант- лакхара лейтенант 2. знач. сущ. чаще мн. ~ие - баккхийнаш, баккхий нах

старшина м воен., мор. старшина

старшинство с доккхалла; по ~у - доккхалле хьаьжжина

старый, -ая, -ое I. 1) (немолодой) къена; ~ый человек - къена стаг 2) (не новый, ветхий) тиша; ~ый дом - тиша ц1а; ~ая книга - тиша книга 3) (предшествующий): вернуться на ~ое место- ширачу метта юхадан 2. в знач. сущ. ~ое с д1адаьлларг, д1адахнарг; он опять принялся за ~ое - юха а д1адахнарг дийца волавелла; иза (или юха а ша дитинчу х1уманна т1аьхьаваьлла иза)

старьё с собир. т1елхиг[аш], тиша xlума[наш]

старьёвщик м, ~ца ж т1елхигаш оьцург

стаскивать несов. см. стащить 1, 2 — йахьар

стасовать сов., что эдан, кего, кегадан

статика ж статика

статист м театр. статист

статистик м статистикахо

статистика ж статистика

статистический, -ая, -ое статистикин

статистка женск. к статист

статический, -ая, -ое статикин

статный, -ая, -ое хат1 долу, тайна [долу]; ~ая фигура - тайна дег1

статус м статус

статут м (устав) статут, устав; юридический ~ - юристикин статут

статуэтка ж жима статуя

статуя ж статуя (дина сурт) ; как ~ - т1улг хилча санна

стать1 сов. 1) (встать) ирах1отта, хьалаг1атта; ~ть на ноги - кога х1отта 2) (ступить на что-л.) xloттa, т1едала; ~ть на доску- уьн т1е дала (или х1отта) 3) (поместиться) х1оттадала, хоа; шкаф не ~ет в этот угол- шкаф кху соне ца хоьу 4) (остановиться) саца; машина ~ла - машина сецна; 5) (замёрзнуть) гlopo, ша бан; река ~ла - хина ша бина 6) разг. (обойтись в какую-л. сумму) деза хила, даздала; это дорого ~нет - иза деза хир ду

стать2 сов. 1) с кем-чем, разг. (совершиться, сделаться) хила; что с ним ~ло?- цунна х1ун хилла? 2) безл., кого-чего с отриц. (перестать быть) д1адала; отца не ~ло- да д1авели; не ~ло сил- ницкъ д1абели 3) кем-чем и безл. хила, xloттa; он ~л учителем - цунах хьехархо хили; ~ло тихо - тийна хили 4) с неопр. (начать) доладала; он ~л читать- иза деша волавелла 5) с неопр. в буд. употребляется чаще в знач. *быть*: не ~ну читать- ас д1адоьшур дац; не ~ну тебе мешать - аса новкъарло йийр яц хьуна (или со новкъа г1ертар вац хьуна); во что бы то ни ~ло - х1уъа а дина а

стать3 ж (телосложение) кеп ; под ~ь кому-чему-л. - цхьаьнца дог1уш; с какой ~и? - х1унда?, стенна?

статься сов. разг. хила; что с ним ~лось?- цунна х1ун хилла?; ничего с ним не ~нется - х1умма а хир дац цунна; может ~ться - хила тарло

статья ж — яззам, в разн. знач. главная статья; - коьрта яззам; ~ договора - барт барна яззам; это особая ~ - иза ша-тайпа яззам бу

стационар м стационар

стационарный, -ая, -ое 1) (не передвижной) стационаран; ~ кинотеатр- стационаран кинотеатр 2) (лечебное учреждение) стационаран; ~ больной - стационаран дархо

стачать сов., что вовшахтега

стачечник м стачечник, стачкахо

стачечный, -ая, -ое стачкин; ~ комитет- стачкин комитет

стачивать1 несов. см. стачать

стачивать2 несов. см. сточить — йаайар

стачиваться несов. см. сточиться — йаалуш

стачка ж стачка, болх охьатасар (йа сацор)

стащить сов. 1) кого-что (переместить волоком) д1атакхо, такхийна дахьа, текхош д1адахьа; (к говорящему) схьатакхо; (от говорящего) д1атакхо; (вниз) охьатакхо; (вовнутрь) чутакхо 2) кого-что (собрать в одно место) т1етт1атакхо, т1етакхо 3) что, разг. (снять - одежду, обувь) д1адаккха 4) что, разг. (украсть) д1адахьа

стая ж: ~ воробьев - хьозарчийн ж1уга; ~ волков - берзалойн арданг; держаться стаей (или ~ми)- ордангаш йина лела; рыбы ходят стаей (или ~ми) - ч1ерий ж1уганаш йина лела

стаять сов. даша; снег ~л - ло дешна

ствол м 1) г1ад; ~ дерева - диттан г1ад 2) (огнестрельного оружия) ч1ижарг1а; ~ружья - тоьпан ч1ижарг1а 3): ~ шахты - шахтин г1у 4): нервный ~ - синпхенийн г1ад

створка ж: ~а раковины- этмаь1иган чкъуйриг; ~и двери - не1аран ах; ~и окон - коран не1арш

створожиться сов. к1алд хила

створчатый, -ая, -ое ши ах йолу; ~ые двери - ши ах йолу не1

стеарин м стеарин

стеариновый, -ая,-ое стеаринан

стебель м г1одам, лардаш; (подсолнечника и т.п.) г1ад; (ползучий) хутал

стёганка ж аьхна х1ума, фуфайка

стёганый, -ая,-ое аьхна; ~ое одеяло - аьхна юрг1а

стегать1 несов., кого детта; ~ кнутом — шед етта

стегать2 несов., что аха; ~ одеяло - юрг1а аха

стегнуть однокр. тоха

стежок м маха; шить мелкими ~ками - кегийра мехий дохуш тега

стекать(ся) несов. см. стечь(ся)

стекленеть несов. ангали хила

стеклить несов., что ангали тоха, б1аьрг тоха

стекло с 1) ангали; ламповое ~ - лампин шиша; стёкла для очков - куьзганийн ангалеш (или б1аьргаш); оконное ~ - коран ангали; вставить стёкла - ангали тоха; бить стёкла - ангалеш кегдан; цветное ~ - бос болу ангали 2) собир. (стеклянные изделия) ангали;выставка стекла - ангалин гайтам ;увеличительное ~ - доккхаден ангали

стекловидный, -ая, -ое ангалих тера

стекловолокно с ангали-хьаса

стеклодув м ангалин пхьар

стеклозавод м ангалин завод

стекломасса ж ангали-х1умалла

стеклоочиститель м ангалиц1андийриг

стеклопластик м ангали-пластик

стеклорежущий, -ая, -ее ангали хададен, ангали хедаден; ~ инструмент - ангали хададен г1ирс

стеклорез м (инструмент) ангалихадорг

стёклышко с уменьш. от стекло ангалин б1аьрг, ангалин цуьрг ; как ~ - шиша санна

стеклянный, -ая, -ое ангалин; ~ая ваза - ангалин ваза

стеклярус м ангалин туьтеш

стекляшка ж разг. ангалин цуьрг

стекольный, -ая, -ое ангали ден; ~ завод - ангали ден завод

стекольщик м ангалитохархо

стела ж чурт

стелить(ся) несов. см. стлать(ся)

стеллаж м стеллаж

стелька ж утаркх

стельная: ~ корова - пхора етт

стемнеть сов. безл.: ~ло - 1аржъелла, садайна

стена ж 1) пен; ~а дома - ц1ийнан пен; развесить картины по ~ам - пенаш т1е суьрташ хьалаохка; приставить что-л. к ~е - цхьа х1ума пена юхе х1отто 2) (ограда) пен, керт; Кремлёвские ~ы - Кремлан пенаш 3) перен. керт; ~а деревьев - диттийн керт ; прижать (или припереть) кого-л. к ~е - цхьаъ вала меттиг ца юьтуш хьовзо; сидеть в четырёх ~ах - беа пена юккъе а хиъна 1ан; как об стену горох- мерах а ца хьакха; в ~ах школы - школехь; лезть на стену - хьераваьлча санна чуг1ерта

стенгазета ж (стенная газета) пенагазета

стенд м стенд, у

стендовый, -ая, -ое стендан; ~ая стрельба спорт. - стендана тоьпаш кхийсар

стенка ж 1) (перегородка) пен 2) (сосуда и т. п.) аг1о 3) спорт. пен 4) (мебель) пен

стенной, -ая, -ое пенан; ~ шкаф - пенан шкаф

стенобитный, -ая, -oe уст. пенаш до хаден; ~ое орудие, ~ая машина - пенаш дохаден машина

стенограмма ж стенограмма

стенографирование с стенографица д1аяздар

стенографировать сов. и несов., что стенографица яздан

стенографист м, ~ка ж стенографист, стенографихо

стенографический, -ая, -ое стенографин

стенография ж стенографи

стенопись ж пенайоза

степенный, -ая, -ое таме, бакъхьара

степень ж I) (мера чего-л.) барам; ~нь подготовки - кечам баран барам 2) (звание) дарж; учёная ~нь- 1илманан дарж; ~нь доктора - докторан дарж 3) мат. дарж, степень; показатель ~ни - дарж гойтург; возвести в ~нь - дарже даккха 4) (разряд, ступень) дарж; орден Отечественной войны первой ~ни - Даймехкан т1еман хьалхарчу даржан орден; диплом первой (второй) ~ни- хьалхарчу (шолг1ачу) даржан диплом 5) грам. дарж; ~ни сравнения - дустаран даржаш ; в высшей ~ни - уггар лакхара; в какой-то ~ни это верно - цхьадолчунна иза нийса а ду; до некоторой ~ни- цхьадолчунна

степной, -ая, -ое (расположенный в степи) аренан; тж. аренца долу; (живущий, растущий в степи) тж. аренца хуьлу, аренгахь деха; ~ая ночь - аренан буьйса; ~ая дорога -аренан некъ; ~ое животное - аренан дийнат

степь ж аре; бескрайние ~и - йист йоцу аре; в ~и - аренгахь

стервенеть несов. дардала, чуьрадала

стервятник м зоол. г1ирг1а

стереозвук м стереоаз

стереокино с нескл. (стереоскопическое кино) стереокино (стереоскопин кино)

стереометрический, -ая, -ое стереометрин, стереометрически

стереометрия ж мат. стереометри

стереоскоп м стереоскоп

стереоскопический, -ая, -ое стереоскопически

стереотип м полигр. стереотип

стереотипия ж полигр. стереотипи, стереотип яккхар

стереотипный, -ая, -ое 1) стepeoтипан 2) перен. (повторяющийся, шаблонный) стереотипни

стереофильм м (стереоскопический фильм) стереофильм (стереоскопин фильм)

стереофонический, -ая, -ое стереофонан; ~ звук - стереофонан аз

стереть сов., что 1) д1адайа, д1адаккха; ~ пыль - чан д1аяккха; сотри с доски - уьн т1ера д1адайа 2) (резинкой) д1адайа; ~ слово - дош д1адайа 3)(измельчить) [хьакхийна] ата; 4) (повредить кожу) дао, да1 дан; он стёр себе ногу- цо ког баийна шен ; ~ с лица земли - дуьнен т1ера д1адайа; ~ кого-л. в порошок - дамар-дарц дина цхьаъ ата

стереться сов. даадала, д1адан; всё сотрётся - дерриг а д1адовр ду

стеречь несов., кого-что, разг. 1) (охранять) лардан 2) (подкарауливать) к1елхаа, лардан; ~ медведя - чанна к1елхаа

стержень м 1) тех. ч1у; (ось) сема 2) (для авторучки) ч1у 3) перен. (основа) бух

стержневой, -ая, -ое 1) (серединный) юккъера 2) перен. (главный, основной) коьрттера, коьрта; ~ вопрос - коьрта хаттар

стерилизатор м стерилизатор

стерилизационный, -ая, -ое стерилици ен

стерилизация ж 1) стерилизаци 2) мед, вет. (обеспложивание) да1ар

стерилизованный, -ая, -ое 1) стерилизаци йина 2) мед., вет. даь1на; ~ бычок - яь1на старг1а

стерилизовать сов. и несов. 1) что стерилизаци ян 2) кого, мед., вет. (обесплодить) да1а

стерильность ж 1) стерилизаци йина хилар 2) биол. (бесплодность) даь1на хилар, да1ар

стерильный, -ая, -ое 1) (обеззараженный) стерилизаци йина [долу] 2) биол. (бесплодный) даь1на [долу]

стерлядь ж стерлядь

стернь ж, стерня ж с.-х. 1) (сжатое noле) хьаькхна кха 2) собир. (остатки стеблей) баххаш

стерпеть сов., что лан, сатоха; ~ обиду -хала хетийтар лан

стёртый, -ая, -ое (повреждённый от mрения) даийна, да1 дина

стесать сов., что д1ахьакха

стеснение с 1. (ограничение) озадалар; 2. (застенчивость) эхь хетар, эхь хеташ хилар, ийзадалар

стеснённость ж (затруднение) готта хилар

стеснённый, -ая, -ое: ~ое дыхание - хала саде1ар; в ~ых обстоятельствах - халачу хьелашкахь

стеснительность ж (застенчивость) эхь хетар, эхь хеташ хилар

стеснительный, -ая, -ое 1) (застенчивый) эхь хета[ш долу] 2) (затруднённый, неудобный) готта, хала; ~ые условия- хала хьелаш

стеснить сов. 1) кого (сдавить) тleтalo 2) кого в чём (ограничить) юхаоза, къийдан; ~ в средствах - г1ирсаш къийбан 3) кого (заставить потесниться) гатдан ; ~ дыхание - са дукъа

стесниться сов. 1) (столпиться) т1етт1ата1а, т1етт1ахила, гатдала 2) разг. (ограничить себя) юхаозадала, къийдан 3) (стать затруднённым) дукъдала; дыхание ~лось - са дукъделлалла

стеснять несов. 1) см. стеснить; 2) (лишать непринуждённости) ийзадалийта; меня ~ет его присутствие - и хиларо ийзаволуьйту со

стесняться несов., кого-чего эхь хета; он ~ется [при] посторонних - хийранаш болуш эхь хета; не ~ться в выражениях - бага леян эхь ца хета

стёсывать несов. см. стесать

стетоскоп м стетоскоп

стечение с гулдалар, вовшахкхетар; ~е народа на площади - майданехь нах (или адамаш) гулбалар ; ~ обстоятельств - хьелаш нисдалар; по ~ю обстоятельств - хьелаш нисделла

стечь сов. охьадаха; вода стекла - хи охьадахна

стечься сов. 1) (соединиться) вовшахкхета, цхьаьнакхета (хих лаьцна) 2) перен. (скопиться) гулдала, вовшахкхета; все стеклись на площадь - массо а майдане гулбелла

стилизация ж — хат1дерзор

стилизованный, -ая, -ое стиле дерзийна

стилизовать сов. и несов., что стиле дерзо

стилистика ж стилистика

стилистический, -ая, -ое стилистикин, стилистически; ~ая ошибка - стилистикин г1алат

стиль 1 м стиль; (характерный вид) тж. хат1; (метод) тж. некъ; русский национальный ~ в искусстве- оьрсийн халкъан исбаьхьаллера стиль; архитектурный ~ - архитектурин стиль; в стиле чего-л. - цхьаьннан хот1ехь; публицистский ~ - публицистикин стиль

стиль 2 м стиль, оьмар; по новому ~ю - керлачу оьмарехь

стильный, -ая, -ое стилехь [долу], хот1ехь; ~ое здание - стилехь г1ишло

стиляга м и ж разг. — хат1хо

стимул м дог даийтар, дог дог1у aгlo; послужить ~ом к чему-л. - дог доуьйту aгlo хила

стимулирование с дог даийтар; принцип морального и материального ~я - там бина а, х1ума елла а дог даийтаран принцип

стимулировать сов. и несов., кого-что дог даийта

стимулятор м 1) хим. стимулятор 2) перен. дог дог1у aгlo, дог доуьйту aгlo

стипендиат м, ~ка ж стипендиат

стипендия ж стипенди; получать ~ю - стипенди эца

стиральный, -ая, -ое [х1уманаш] юьтту[ш долу]; ~ая машина - х1уманаш юьтту машина; ~ый порошок - х1уманаш юьтту порошок

стираный, -ая, -ое I) (чистый) диттина [долу] 2) (не новый) диттина; ~ая сорочка - йиттина коч

стирать1 несов., что (бельё) дитта, йиттар

стирать2 несов. см. стереть

стираться1 несов. дитталуш хила, диттадала; этот материал хорошо ~ется - и к1ади дика йитталуш ю

стираться2 несов. см. стереться

стирка ж диттар, диттадалар; отдать в ~у - дитта д1адала

стискивать несов., стиснуть сов., кого-что (в объятиях) маракъовла; (сжать) т1екъовла, т1етт1акъовла; что [т1е]1овда; ~ зубы -цергаш т1е1овда

стиснуться сов. разг. т1екъовладала, т1етт1акъовладала, т1е1овдадала

стих м стих, байт; читать ~и - байташ еша

стихать несов. см.. стихнуть — тийна

стихийность ж ша-шаха хилар

стихийный, -ая, -ое 1) (природный) 1аламан; ~ые бедствия - 1аламан бохамаш; ~ые силы природы- 1аламан ницкъаш 2) (неорганизованный) ша-шаха; ~ое движение - ша-шаха болам; ~ое восстание - ша-шаха г1овттар

стихия ж в разн. знач. лаамазалла, ницкъ; ~я природы - 1аламан ницкъ; быть в своей ~и - шен хьолехь хила

стихнуть сов. [д1а]тен, саца; ветер стих - мох д1атийна

стихоплёт м разг. байташюцархо

стихосложение с байт (или стих) х1оттор

стихотворение с стихотворени, — байт

стихотворец м уст. — байташхо

стихотворный, -ая, -ое байтийн; в ~ой форме - байтийн кепехь

стлать несов., что 1) [к1ел]дилла, [к1ел] таса, к1елдаржо; стели постель- мотт билла; ~ ковёр - куз к1елтаса 2) (настилать) тоха, дилла; ~ паркет - паркет йилла

стлаться сов. д1асадаржа; ~ по земле - лаьттахула д1асадаржа; стелется туман - дохк д1асадаьржаш ду

сто числ. б1е; считать до ста - б1енна т1е кхаччалц дагардан; умножить на ~ - б1озза эца; ~ тысяч - б1е эзар; около ста рублей - итт туьма гергга; несколько сот человек- масех б1е стаг; во ~ (или в ~) раз больше - б1озза дукха; за ~ лет - б1е шо сов; за сто рублей - итт туьманах; по ~ рублей на человека - xlop стагана итт-итт туьма; со ста рублями в кармане - итт туьма кисанахь а долуш

стог м хола; ~ сена - элан хола ; искать иголку в ~е сена - уьшала боьжна маха лехар санна х1ума

стоговать несов., что, с.-х. холанаш дан; ~ сено - элах холанаш дан

стоимость ж мах; ~ товара - товаран мах; прибавочная ~ эк. - т1екхета мах

стоить несов. 1) (о цене) мах хила, деха, даккха; сколько это ~т?- кхунах х1ун доьху? 2) чего (заслуживать) дан, эша, оьшуш хила; это не ~т сожаления- дагахьбаллам хила оьшуш бац цунна 3) безл., с неопр. (надо, следует) деза, мага, мегар хила; эту книгу ~т прочитать- и книшка еша мегар ю; не ~т а) (нет смысла делать) дан хьакъ ца хила; б) (не надо благодарить) доккха х1ума дац и-м ; ничего не ~т сделать - цул атта х1ума дац; ему ничего не ~т прийти сюда - кхуза ван а эхь хетар долуш вац и

стоицизм м — стоицизм

стойбище с — меттамотт

стойка1 ж 1) (брус) — б1ог1ам 2) (прилавок) г1опаста 3) (воротник) кач

стойка2 ж тж. спорт. xloттap; ~а на руках - куьйгаш т1е х1оттар; сделать ~у- д1ах1отта ; стоять по ~е смирно - вулавелла латта

стойкий, -ая, -ое 1) (крепкий, прочный) ч1ог1а, дукха лаьтта; ~ая краска - ч1ог1а сир; ~ий запах - дукха лаьтта хьожа 2) перен.(непоколебимый) ч1ог1а, доьналлин; ~ий человек - ч1огla стаг; ~о (нареч.) переносить невзгоды - доьналлица халонаш лан

стойкость ж 1) ч1ог1алла 2) перен. ч1ог1алла, доьналла

стойло с ога, — лаьттийла

стойловый, -ая, -ое: ~ период - божалахь латтаден мур

сток м 1. (действие) охьадоьдийла 2. (канава) харш; (жёлоб) апари

• стол м 1) стол; накрыть на ~ - шун (или кхача) х1отто; убрать со ~а - шуне т1ера х1уманаш д1аяха; пригласить к ~у- пхьоре кхайкха; сидеть за ~ом -шуне хьалха 1ан; сесть за ~ - шуне хьалха хаа 2) (еда) стол, юург.

• столб м б1ог1ам; опорный ~ - аьрда б1ог1ам ; позвоночный ~- букъсурт; стоять ~ом - б1ог1ам санна латта

столбенеть несов. — дог1адала, дог1аделла диса

столбец м б1ог1амалг; печатать в два ~ца - шина б1ог1амалгехь зорба тоха

столбик м б1ог1амалг; ~ ртути (в термометре) - гинсунан б1ог1амалг; написать ~ом - б1ог1амалгехь яздан

столбняк м 1) мед. лаьттан ун 2) разг. (состояние оцепенения) дог1адалар; он был в каком-то ~е - цхьа тамашийна вог1а а велла вара и

столбовой, -ая, -ое: ~ая дорога уст. и перен. - з1енан некъ

столетие с I) (период) б1е шо; раз в ~ - б1е шарахь цкъа 2) (годовщина) б1e шо далар, б1е шо кхачар

столетний, -яя, -ее 1) (о сроке) б1е шеран 2) (о возрасте) б1е шо долу (или даьлла)

столетник м бот. (алоэ) алоэ

столитровый, -ая, -ое б1е литр йоьду, б1е литран

столица ж — нана-г1ала, столица

столичный, -ая, -ое нана-г1алин, столицера; ~ город - нана-г1ала; ~ житель - нана-г1алара вахархо

столкновение с 1. (действие) 1) т1етт1акхетар, дуьхь-дуьхьалкхетар 2) перен. раз. [дуьхьал]1оттадалар 2. (стычка, бой) вовшахтасадалар, [вовшах]латар; вооружённое ~ - герзашца вовшахтасадалар 3. (paзногласие) галдалар, цхьаьнацадар

столкнуть сов., кого-что 1) (сдвинуть с места) меттахдаккха; (сбросить) чутатта 2) (друг с другом) т1етт1ататта; (заставить удариться) вовшахтоха 3) перен. разг. дуьхьалкхета

столкнуться сов., с кем 1) (удариться) т1етт1акхета, дуьхь-дуьхьалкхета 2) перен разг. (встретиться) дуьхь-дуьхьалкхета, [дуьхьал]1оттадала; ~ться с трудностями- халонаш 1иттаяла 3) перен. разг. (вступить в противоречие) галдала, цхьаьна ца дан ; их интересы ~лись - церан хьаштонаш галъевлла

столковаться сов., с кем и без доп., разг. (договориться) барт хила, реза хила; (понять друг друга) кхета; с ним не ~уешься - цуьнца барт хир бац; мы не ~уемся с тобой - вайша вовшех кхетар вац

столоваться несов. х1ума яа

столовая ж столови; рабочая ~ - белхалойн столови

столовый, -ая, -ое 1) стоьлан 2) (употребляемый во время еды): ~ая ложка - аьчка 1айг; ~ая посуда - кхачанан пхьег1а 3) (идущий в пищу) дуу; ~ая тыква - юу г1абакх

столочь сов., что, разг. ата; ~ соль - туьха ата

столп м: каменный ~ - т1улган кур; ~ы науки перен. - 1илманан дай

столпиться сов. [схьа]гулдала, [т1е]гулдала, тоба ян

столпотворение с — къаьхьа къурс

столь нареч. разг. иштта, оццул, сел; это не ~ трудно - иштта хала а дац и

столько 1. нареч. 1) (в сочет. со сколько) перев. причастной формой с суф. =чул; сколько взял, ~ и отдал- схьаэцначул д1а а делла 2) (так много) мел; он ~ пережил! - мел бала хьийги цо! 2. мест. указ. (такое количество) оццул, х1оккхул; отлей вот ~ - оццул д1адотта; стольких-то он знал- оццул-м цунна бевзара

столяр м — дечка пхьар

столярничать несов. разг. дечка пхьола дан

столярный, -ая, -ое дечка [пхьоланан]; ~ое дело - дечка пхьола; ~ый клей - дечка хьаьхьамч; ~ая мастерская, ~ая (сущ.) - дечка пхьалг1а

стоматолог м цергийн лор, стоматолог

стоматологический, -ая, -ое стоматологин; ~ий кабинет- стоматологин кабинет; ~ая поликлиника- стоматологин поликлиника

стоматология ж цергидарбне

стометровка ж спорт. б1е метр; бежать ~у - б1е метр вада

стометровый, -ая, -ое б1е метр йолу

стон м узар

стонать несов. узарш дан; больной стонет - цомгушчо узарш до

стоп межд. саца!, са-ца!

стопа1 ж (мн. ~ы) (часть ноги) ког ; идти по чьим-л. ~ам - цхьаьннан лорах ваха

стопа2 ж (мн. стопы) лит. байт

стопа3 ж (мн. стопы) чего барз; целая ~ книг - книшкийн дийнна барз

стопка1 ж барз; сложить ~ой - барз беш охьаяхка

стопка2 ж (стаканчик) стопка

стоп-кран м стоп-кран

стопор м тех. стопор, д1асацорг

стопорить несов., что 1) (останавливать) сецо 2) перен. разг. (замедлять) лаг1дан

стопориться несов. разг. (замедляться) лаг1дала

стопорный, -ая, -ое тех. стопоран, д1асацаден; ~ винт - стопоран винт

стопроцентный, -ая, -ое 1) б1е процент йолу 2) перен. (охватывающий полностью) дуьззина

стоп-сигнал м — сацо хаам

стоптанный, -ая, -ое к1ажаръяхийтина; ~ые каблуки - к1ажарбахийтина к1ажош

стоптать сов., что — к1ажардахийта

стоптаться сов. (об обуви) — к1ажардаха

сторговаться сов., с кем и без доп. 1) (в цене) мах хила 2) разг. см. столковаться

сторицею нареч.: отблагодарить ~ - б1озза дика дан

сторож м хехо; эта собака - хороший ~ - и ж1аьла дика хехо ву

сторожевик м (сторожевое судно) ханан хикема

сторожевой, -ая, -ое ха ден; ~ая вышка - ханан чардакх

сторожить несов., кого-что ха дан, лардан

сторожка ж хехочун (или ха ден) ц1а

сторона ж 1) в разн. знач. aгlo; в сторону леса - хьун йолчу aгlop; со всех сторон- массо a aгlop; по обеим ~ам дороги- некъан шина a aгlop; отойти в сторону а) нацкъардала; б) (уклониться) юкъарадала, юьстахдала; лицевая ~а материи - к1адина бакъ йолу aгlo; положительная ~а -дикаха йолу aгlo; обе договаривающиеся стороны - барт буьйцу ший a aгlo; стороны треугольника - кхосаберган аг1онаш 2) (страна, местность) мокх; родная ~а - дина мокх ; в ~е от кого-чего-л. - цхьанна юьстахдаьлла; со ~ы виднее - хьожуш дикаха го; отдать работу на сторону- болх кхечухьа д1абала; моё дело - ~а - сан г1уллакх - юкъа ца г1ертар; с моей ~ы - суна йолчу aгlop;с одной ~ы- цхьана aгlop; с другой ~ы - кхечу aгlop; родственники со ~ы матери - ненан аг1орхьара гергарнаш; шутки в сторону!- забарш д1аяха !; оборотная ~а медали - г1уллакхан шолг1а aгlo; встать на чью-л. сторону, принять чью-л. сторону - цхьаьнгахьа вала; убирайся на все четыре ~ы- хьайн хьашт долчу яхийта; хьайн да вахханчу г1о

сторониться несов. 1) (отходить в сторону) д1а[са]хила; нацкъардала 2) кого-чего, перен. (избегать) пе бетта; он сторонится людей - нахана пе бетта цо

сторонник м, ~ца ж аг1онча; ~ки мира - машаран аг1ончий

стороной нареч. пе тоьхна; пройти ~ - пе тоьхна т1ехвала ; узнать что-л. ~ - цхьаъ кхечуьнгахьара хаа

сторублёвка ж разг. итт туьманан кехат, б1е соьман кехат

сторублёвый, -ая, -ое итт туьманан, б1е соьман

стосвечовый, -ая, -ое б1е ч1ураман; ~ая лампа - б1е ч1ураман лампа

стосильный, -ая, -ое тех. б1енуьцкъалла; ~ трактор - б1е нуьцкъалла трактор

стосковаться сов., о ком-чём, по кому-чему, по ком-чём сагатдан, сахьийза; ~ по дому (или о доме) - ц1енна сагатдан

сточить сов., что д1ахьакха, дао

сточиться сов. д1ахьакхадала, даадала

сточный, -ая, -ое 1) (служащий для стока) 1овраш д1айохуьйту; ~ая канава- 1овраш д1айохуьйту харш 2) (стекающий) д1аоьху; ~ые воды - д1аоьху хиш

стошнить сов., безл., кого дог керча

стоя нареч. — ирахь

стояк м — б1ог1ам

стоялый, -ая, -ое 1) (о лошади) латтийна 2) (долго стоявший, испорченный) лаьттина

стоянка ж д1ах1уттийла, д1ах1оттайойла;~ [для] автомобилей - машинаш д1ах1иттайойла

стоять несов. 1) латта, ирахь (или лаьтташ) хила; стой прямо!- нийсса латта!; ~ять на коленях- гор латта 2) (находиться) латта, лаьтташ хила; стол ~ит у окна - стол кора хьалха лаьтташ ю; ~ять у станка- станока хьалха латта; ~ять на посту- г1аролехь (или хехь) латта; дом ~ит на берегу - ц1а берда иистехь лаьтта 3) перен. (защищать) лардан; ~ять за мир - машар ларбан 4) (быть) хила, латта; солнце ~ит высоко- малх лакхахь бу; ~ят холода- шелонаш лаьтта; лето ~ит жаркое - аьхке йовха лаьтта 5) (бездействовать) латта, лелаш ца хила, лаьтташ хила; часы ~ят - сахьт лелаш дац; работа ~ит- болх сецна лаьтта; время не ~ит - хан сецна лаьтташ яц; машина ~яла два часа - машина шина сохь техь лаьттира; поезд ~ит на станции две минуты- поезд станцехь шина минотехь лаьтта 6) (квартировать) хила; лаьтташ хила, латта; отряд ~ял в деревне - отряд юьртахь лаьтташ яра ; ~ять на своём -ша бохучу т1ехь хила; ~ять на чьём-л. пути - цхьанна новкъахь (или дуьхьал) хила; ~ять над душой - са т1ехь латта (или са даа); ~й! а) саца!, латта!; б) (подожди) собар де!; ~йте! а)совца!; б) собар дейша!; ~ять на правильном пути- нийсачу новкъахь хила; ~ять у власти - 1едалан коьртехь хила; перед нами ~ит задача... - вайн декхар ду; на повестке дня ~ит вопрос о...- ...лаьцна хаттар ду дийцаре дуьллуш

стоячий, -ая, -ее 1) (стоящий) [ирахь] лаьтта, [ирахь] лаьтташ долу; ~ий воротник - ирахь лаьтта кач; в ~ем положении - ирахь лаьтташ 2) (непроточный) лаьтта, лаьтташ долу; ~ая вода -лаьтта хи

стоящий, -ая, -ее разг. (заслуживающий внимания) мегар долу; мехала; это дело ~ее - мегар долу г1уллакх

страда ж: в [самую] ~у - уггар сихделлачохь

страдалец м, ~ица ж бала хьегнарг (или лайнарг), балехь даьллинарг

страдальческий, -ая, -ое — бале

страдание с — бала хьегар

страдательный, -ая, -ое грам. 1аткъаран; ~ое причастие - 1аткъаран причасти

страдать несов., от чего, за что, чем и без доп. дан, хьега; ~ от холода - шелонна бала хьега; ~ за правду - энашна бала хьега; посевы страдают от засухи - йокъоно зен до ялташна

страдный, -ая, -ое: ~ая пора - ялта чуоьцу мур

страж м — г1арол

стража ж г1аролаш ; взять под ~у- лаца; находиться под ~ей- лаьцна хила; бежать из-под ~и -лаьцначуьра вада; стоять на ~е - г1аролехь латта; на ~е мира - машаран г1аролехь

стражник м — г1аролхо

страна ж мохк; страны народной демократии - халкъан демократин мехкаш ; страны света - дуьненан мехкаш

страница ж aгlo; по ~ам газет - газетийн аг1онгашкахула; ~ы истории - историн аг1онаш

странник м, ~ца ж — хьажа х1отархо, зератхо

странно 1. нареч. тамашена; он очень ~ говорит- ч1ог1а тамашена до цо къамел 2. в знач. сказ. тамашена хила; ~, что вы этого не знаете - тамашена ду шуна иза цахаар

странность ж тамашалла; он человек со ~ями - тамашаллаш йолуш ву иза

странный, -ая, -ое тамашена ; ~ое дело! - тамашена г1уллакх ду!

страноведение с — мохк бовзаралла

страноведческий, -ая, -ое мохк бовзараллин; ~ая литература - мохк бовзараллин литература

странствие с, странствование с даьлла лелар, кхерстар

странствовать несов. даьлла лела, кхерста; ~овать по всему свету - доллучу дуьнен т1ехула даьлла лела; ~ующий актёр - ваьлла лела актёр

страстность ж — чудаьржжина хилар

страстный, -ая, -ое 1) (проникнутый сильным чувством) даггара, чудаьржжина (долу]; ~ая речь -даггара къамел; ~о (нареч.) любить что-л.- цхьа х1ума даггара деза 2) (увлекающийся) чудаьржжина [долу]; ~ый охотник- чуваьржжина таллархо 3) (влюблённый) чудаьржжина, т1евирззина; ~ый взгляд - т1евирззина хьажар

страсть1 ж 1) (сильное чувство, увлечённость) даггара хилар; со ~ю взяться за дело -даггара цхьа г1уллакх д1адоло 2) (любовь) даггара дезадалар, чуваьржжина дезадалар

страсть2 ж разг. (страх) 1аламат

стратег м — отратегихо

стратегический, -ая, -ое отратегийн, стратегически; ~ план - отратегийн кхоллам

стратегия — отратеги, дош кхолла делла массех эзар шо хьалха, шир хенахь хиллачу тlемашкахь, дош дожарехь кхолделла; отратеги - lотра - протыкать, тlе - в них, ги - узнал, увидел, дословный перевод с чеченского; втыкать в них увидел, смысловой перевод; узнал как втыкать в них.

стратонавт м стратонавт, стратосферахо

стратоплан м стратоплан

стратостат м стратостат

стратосфера ж стратосфера

стратосферный, -ая, -ое стратосферин, стратосферера

страус м страус

страусовый, -ая, -ое страусан

страх м кхерам, кхерар; держать кого-л. в ~е - цхьаъ кхерамехь латто; со ~а, со ~у - кхеравелла; без ~а- ца кхоьрруш ; на ~ врагам - мостаг1ашна кхерамна; у ~а глаза велики погов.- б1аьрг - стешха, куьг - майра; на свой ~ и риск - шена кхерам боккхуш; под ~ом чего- кхерам тесна; под ~ом смерти - вен кхерам тесна

страхование с страхована, зенна юкъара хилар (или юкъара дар), зен т1елацийтар; ~ имущества- бахамна страховани яр

страховать несов. I) кого-что (произвести страхование) страховка (или страховани) ян 2) кого, перен.: ~ себя- лардала 3) кого, спорт. лардан, т1ехьах1отта

страховаться несов. 1) (произвести страхование своей жизни) страховка ян 2) перен. лардала (кхерамах)

страховка ж 1. (действие) страховка яр 2. (страховое вознаграждение) страховка

страховой, -ая, -ое страховкин; ~ взнос - страховкина лург; ~ агент - страховкин агент

страховщик м страховщик, юкъархо

страшилище с — б1оба

страшить несов., кого кГерб, кхерам тийса

страшиться несов., чего кхера[дала]; ~ одного вида - гуш а кхерадала

страшно 1. нареч. разг. (очень, сильно) 1аламат; я ~ устал - со 1аламат к1адвелла 2. в знач. сказ. безл. кхера; кхераме хила, кхоьруш хила; мне ~ - со кхоьру; об этом подумать ~ - иза дагадаийта а кхоьру со (или кхераме ду); это не ~ - и-м кхераме дацара

страшный, -ая, -ое 1) (вызывающий страх) инзаре, ирча; ~ый рассказ - ирча дийцар; не так страшен чёрт, как его малюют посл. - ма-дуьйццура къаьхьа де иза-м; мороз нам не страшен - шелонах тхуна кхерам бац 2) (очень сильный) разг. буьрса, 1аламат ч1ог1а; ~ый шум - 1аламат ч1ог1а г1овг1анаш ; сделать ~ые глаза - б1аьргаш ирча т1едаха

стрекач м: дать (или задать) ~а разг. - йорт яхьийта, юм яйта

стрекоза ж шайт1анан дин; порхают стрекозы - шайт1анан дой хьийза

стрекот м, стрекотание с ч1а-ч1а (напр. сороки); ц1ар-ц1ар (напр. кузнечика); гlyp (мотора)

стрекотать несов. ч1а-ч1а дан (о птицах); ц1ар-ц1ар дан (о насекомых); гlyp дан (о моторе)

стрела ж 1) пха; пустить ~у - пха кхосса; метать стрелы - пхерчий кхийса 2) тех. цхьамза ; летит как ~а (или ~ой) 1одара баьлла пха санна доьду

стрелец м 1) ист. иччархо-салти 2) астр. Стрелец - Стрелец (седа)

стрелка ж 1) цамза, г1арол; часовая ~ - сахьтан цамза; магнитная ~ - къилбанан цамза 2) ж.-д. стрелка 3) (указатель) цамза

стрелковый, -ая, -ое кхийсархойн; ~ батальон - кхийсархойн батальон; ~ спорт - кхийсархойн спорт

стреловидный, -ая, -ое цамзанах (или г1аролах) тера

стрелок м кхоссархо; ~ первого взвода - хьалхарчу взводера кхоссархо; ~ из лука спорт. - секха1ад кхоссархо

стрелочник м ж.-д. стрелочник

стрельба ж кхийсар; ~ из лука спорт. секха1ад кхоссар; учебные стрельбы - 1емаш кхийсарш

стрельбище с — герз кхуьйсийла

стрельнуть сов. — кхосса

стрельчатый, -ая, -ое муц1ара; ~ые окна - муц1ара кораш

стреляный, -ая, -ое 1)(убитый выстрелом)[топ тоьхна] дийна 2)(бывший в боях) т1амах доьлла 3) (использованный) кхоьсеина; ~ые гильзы - кхийсинчу патармийн чкъоьргаш ; ~ый воробей - дуьне теллина борз

стрелять несов. 1. кхийса, детта; ~ть из ружья - топ кхийса; ~ть из лука - секха1ад кхийса 2) безл. разг. (о боли) 1итта, детта; у меня ~ет в ухе - лерга чу ов детта суна; ~ глазами - б1аьргаш къерзо

стреляться несов. 1) с кем, уст. (на дуэли) вовшашна тоха (или кхосса) 2) разг. (стрелять в себя) ша-шена тоха; топ тоьхна дала

стремглав нареч. хьаьдда; он ~ выбежал из комнаты - хьаьдда чуьра араиккхира иза

стремительность ж — д1аг1ертаран, масалла

стремительный, -ая, -ое маса; ~ое движение - маса болам (или маса лелар); ~ый поток - маса доьду хи; ~о (нареч.) развивающийся - маса кхуьу

стремиться несов. к чему и с неопр. гlepтa; ~ к знаниям - хааршка гlepтa; я к этому не стремлюсь - со цу т1е ца гlepтa

стремление с г1ертар; ~ учиться - деша г1ертар; ~ к победе - толам баккха гlepтар

стремнина ж 1) (реки) хин юкъ 2) (обрыв) берд

стремя с (мн. стремена) луьйта: вдеть ногу в ~ - ког луьйтана болла

стремянка ж — лами

стреноживать несов., стреножить сов., кого баргол тоха

стресс м стресс

стригаль м ларгархо (тот, кто стрижёт овец)

стригальный, -ая, -ое: ~ые ножницы (для овец) - ч1ода

стригун м бекъа (шо кхаьчна)

стригущий, -ая, -ее лоргу; ~ лишай - чераш

стриж м зоол. мерцхалдиг; (белобрюхий) дургали; (горный) лечкъардиг

стриженый, -ая, -ое лергина; ~ая голова - лергина корта

стрижка ж I. (действие) ларгар (волос); д1ахедор (ногтей) 2. (форма причёски) месаш д1ахедор; короткая ~ - йоцца месаш д1ахедор

стричь несов., кого-что ларга (волосы); д1ахедо (ногти) ; он стрижёт всех под одну гребёнку- цхьа а бен-башха ца во цо

стричься несов. [ша-шен] ларга; (у кого-л.) ларгийта; я стригусь в парикмахерской - аса парикмахерскехь лоргуьйту

строгальный, -ая, -ое хьокху, таден; ~ станок для досок - аннаш хьоькху (или таден) чарх

строгать несов., что хьекха; ~ доску - у хьекха

строгий, -ая, -ое 1) (требовательный) къовламе; ~ий учитель - къовламе хьехархо; он строг со мной- иза соьца къовламе ву; она строга, но справедлива - иза къовламе ю, амма бакъ ю 2) (серьёзный, суровый) ч1ог1а; ~ая дисциплина- ч1ог1а низам; ~ий выговор - ч1ог1а выговор 3) (точный) ч1ог1а; ~ий учёт - чloгla учёт; ~о (нареч.) научный - ч1ог1а 1илманан 4) (скромный) оьзда; ~ий костюм - оьзда костюм; ~о одеваться- оьзда бе дар лело ; ~о-настрого (нареч.) - ч1ог1а ч1аг1дина

строгость ж къовлам; держать кого-л. в ~и - цхьаъ къовламечу низамехь латто; поступать с кем-л. по всей ~и закона - цхьаьнца законехь ма-дарра къовламе хила

строевик м (военнослужащий) мог1архо

строевой1, -ая, -ое воен. мог1архойн; ~ устав - мог1архойн устав

строевой2, -ая, -ое (о лесе) г1ишлош ен

строение с 1) (структура) х1оттам; ~ организма - организман х1оттам 2) (здание, постройка) г1ишло

строже сравн. ст. от строгий и строго ч1ог1о

строитель м 1)г1ишлошъярхо;инженёр-строитель - инженер-г1ишлошъярхо 2)перен.(созидатель, творец) кхоллархо

строительный, -ая, -ое г1ишлойн, г1ишлош яран, г1ишлош ен; ~ые работы- г1ишлош яран белхаш; ~ая техника- г1ишлош ен техника

строительство с 1. (действие) дар, г1ишлош яр; ~ школ - школаш яр 2. (сооружение) г1ишло; (место) г1ишлош йойла

строить несов. 1) что (производить постройку) дан, деш хила, дилла; ~ школу- школа ян 2) что (создавать) кхолла, дилла 3) что, мат. дан, дилла; ~ треугольник - кхосаберг йилла 4) что (мысленно создавать) х1отто; ~ планы - планаш х1итто 5) что (формулировать, выражать) xloттo; ~ предложение - предложени х1отто 6) кого (ставить в строй) x1oтто; ~ рожи - хичаш ян; ~ из себя дурака - ша 1овдал ву моттийта

строиться несов. 1) (строить себе что-л.) деш хила 2) (становиться в строй) [д1а-] х1отта

строй м 1) д1ах1оттам; государственный ~й - пачхьалкхан д1ах1оттам 2) воен., спорт. мог1а; стоять в ~ю - мог1арехь латта; стать в ~й - мог1аре д1ах1отта; идти ~ем- мог1арехь даха 3) [д1а]х1оттам; грамматический ~й языка - меттан грамматикин х1оттам; ввести в ~й а) (использовать) пайда эца; б) (пустить в ход) д1адоло; вывести из ~я (сделать негодным) дохо; выйти из ~я (стать негодным) доха; машина вышла из ~я - машина йоьхна

стройка ж I. (действие) дар, г1ишлош яр 2. (здание) г1ишло, ц1а 3. (место) г1ишлош йойла; работать на ~е - г1ишлош ечохь болх бан

стройматериалы мн. (строительные материалы) г1ишлойн материалаш

стройность ж 1) (статность) куц хилар 2) перен. (чёткость) тайна хилар; ~ теории - теорин тайна хилар

стройный, -ая, -ое 1) (статный) куц долу 2) (ровный) нийса; ~ые ряды - нийса мог1арш 3) (о звучании) тайна; ~ое пение - тайна йиш лакхар

строка ж мог1а; писать с красной ~й - керлачу мог1арера яздан ; читать между строк - яздинчун дагара деша

стронуть сов., кого-что, разг. меттахдаккха; ~ телегу с места- ворда меттахъяккха

стронуться сов. разг. меттахдала

строп м вай

стропило с стр. варкхал

строптивость ж аьрхалла, аьрха хилар

строптивый, -ая, -ое аьрха; ~ ребёнок - аьрха бер

строфа ж лит. строфа; строфы стихотворения - байтан строфаш

строчить несов., 1) что и без доп. (шить) шонк бетта; ~ на машинке- чорхаца шонк бетта 2) что и без доп., перен. разг. (писать) т1ета1а; ~ письмо - кехатна т1ета1а 3) перен. разг.(стрелять) т1еюста; ~ из автомата - автомат т1еюста

строчка1 ж 1. (действие) шонк беттар 2. (шов) эвна

строчка2 ж (строка) — мог1а

строчной, -ая, -ое: ~ая буква- жима элп; писать со ~ой [буквы] жимачу элпаца яздан

строящийся, -аяся, -ееся ден, деш долу; ~ дом - деш долу ц1а

стружка ж шолх, левшик, луьйчиг, ч1еш; собир. сирхат

струиться несов. — к1еж етта

струйка ж к1еж; ~ крови - ц1ийн к1еж

структура ж [д1а]х1оттам; ~ государственного аппарата - пачхьалкхан аппаратан д1ах1оттам

структурный, -ая, -ое [д1а]х1оттаман

струна ж мерз; натянуть струны - мерзаш дула ; слабая ~ - мела меттиг (или aгlo)

струнка ж: вытянуться в ~у - мерз санна вулавала; ходить по ~е - ког байн лела; чувствительная ~а-1аткъаме меттиг

струнный, -ая, -ое мерзан; ~ оркестр - мерзпондарийн оркестр

струп м к1омар; весь в ~ьях - верриг а к1омарша вуьзна; покрытый ~ьями - к1омарша дуьзна

струсить сов. стешхадала, кхерадала, озадала; я не струшу - со кхералур вац

струсить сов., что с чего д1адего

струхнуть сов. разг. см. струсить

стручковый, -ая, -ое чкъоьргахь; ~ый перец - чкъоьргахь бурч; ~ая фасоль - чкъоьргахь кхоьш

стручок м чкъоьрг; стручки (или стручья) фасоли - кхоьн чкъоьргаш

струшивать несов. см. струсить

струя ж — к1еж; ~я крови - ц1ийн к1еж; струи воды - хин к1ежаш; бьёт ~ёй - к1еж етта (туора (бу) — струя)

стряпать несов., что и без доп. 1) [бод] хьакхо, дан; ~ кушанье - юург ян 2) перен. (выдумывать) кхолла

стряпня ж разг. 1. (действие) юург хьакхор 2. (кушанье) юург 3. перен. кхоьллинарг

стрястись сов. разг. дан, дожа; с ним ~лась беда - бала беана цуьнга

стряхивать несов., стряхнуть сов., что д1адего, охьадего; ~ снег с шапки - куйна т1ера ло охьадего

студенеть несов. ятарш хила

студент м, ~ка ж студент

студенческий, -ая, -ое студентан, студентийн; ~ое общежитие - студентийн общежити

студенчество с 1) собир. студенташ 2) (время) студенталла; в годы ~а - студент волчу шерашкахь

студёный, -ая, -ое [шал] шийла; ~ая вода - шал шийла хи

студень м ятар; рыбный ~ - ч1ерийн ятар

студить несов., что шелдан

студия ж в разн. знач. студи; (мастерская скульптора или художника) тж. пхьалг1а

стужа ж разг. (мороз) шело; зимняя ~а - 1аьнан шело; в [самую] ~у- уггар шийлачу хена

стук м т1ак, тата; ~ [бьющегося] сердца - детталучу деган т1ак; ~ колёс - чкъургийн т1ак; раздался ~ в дверь - не1 тоьхиа тата делира

стукать несов. см. стукнуть 1

стукаться несов. см. стукнуться

стукнуть сов. 1) кого-что, чем (ударить) тоха; ~ть палкой- г1аж тоха 2) во что, по чему, чем и без доп. (постучать) тоха; кто-то ~л в дверь - цхьаммо не1 туьйхи 3) безл., кому, разг. (исполниться) дала, кхача; ему ~ло сорок лет- шовзткъа шо кхаьчна цуьнан

стукнуться сов., обо что [д1а]кхета; дуьхь-дуьхьалкхета (друг о друга); ~ головой о дверь - корта не1арх д1атоха

стул м 1) г1ант; мягкие стулья - к1еда г1анташ 2) только ед., мед. (испражнения) арадахар

стульчак м арахуу г1ант

ступа ж мохк; толочь воду в ~е - цецахь хи кхехьа

ступать несов. [д1а]даха; тяжело ~ть - дезачу боларца даха ; ~й! - д1авало!; ~йте! - д1адуьло!

ступенчатый, -ая, -ое т1ег1анаш долу, т1ег1анех тера, т1ег1анан

ступень ж 1) (лестницы) т1ег1а; перепрыгивать через несколько ~ей- масийтта т1ег1анна т1ех кхоссавала 2) перен. (стадия) т1ег1а; несколько ~ей развития - кхиаман масийтта т1ег1а 3) муз. (звук) лаг1а

ступенька ж т1ег1а; со ~и на ~у- т1ег1ан т1ера, т1ег1ан т1е; сидеть на ~ах- т1ег1анаш т1ехь 1ан

ступить сов. дала; ~ на землю - лаьтта т1е дала; ~ через порог - не1саг1и т1ехула дала ; я [и] шагу не ступлю! - ког боккхур бац ас!

ступка ж — мохк

ступня ж 1) (стопа) ког 2) (часть стопы) коган к1ело

стучать несов., во что, по чему, чем и без доп. детта; ~ в окно- кор детта; ~ молотком - ж1ов етта ; ~ зубами - цергаш етта; сердце громко стучит - дог ч1ог1а деттало

стучаться несов., во что детта; ~ в дверь а) (обращаться куда-л.) деха, баха;б) перен. (наступать, приближаться) т1екхача, гергаг1орта; зима стучится в дверь - 1а т1екхаьчна

стушеваться сов. разг. 1) уст. (исчезнуть) къайладала 2) (оробеть) озадала

стушить сов., что, кул. [1аьнарехь] ц1ийдала

стыд м эхь [хетар]; к моему ~у - эхье делахь а; сайн эхьана; сгореть со ~а - эхь хетта юьхьах ц1е яла; ~ и срам- эхь а, бехк а

стыдить несов., кого (укорять) бехк баккха, бехкаш даха

стыдиться несов., кого-чего эхь хета; ~ людей - нахах эхь хета; я не стыжусь этого - цунах суна эхь ца хета

стыдливость ж эхь хетар, эхьалла

стыдливый, -ая, -ое эхье, эхь хета[ш долу]

стыдно в знач. сказ., кому и с неопр. эхь хета; мне ~ - суна эхь хета; мне стало ~ - суна эхь хийтира; ~ в глаза смотреть кому-л. - цхьанна б1аьрахьажа эхь хета; как тебе не ~?! - эхь ца хета хьуна?!

стыдный, -ая, -ое эхье

стык м 1) (соединение, скрепление) вовшаххоттар, вовшахтасар 2) (место) вовшаххуттийла, хоьттина меттиг ; на ~е двух веков - ши оьмар къаьсташ

стыковать несов., что вовшахтаса

стыковаться сов. вовшахтасадала

стыковка ж 1. (по гл. стыковать) вовшахтасар 2. (по гл. стыковаться) вовшахтасадалар

стынуть, стыть несов. шеллуш хила, шелдала; чай стынет - чай шелло; стыть на ветру - махехь шелдала; руки стынут - куьйгаш шелло

стычка ж 1) (бой) вовшахтасадалар 2) (ссора) лер-алар; (столкновение) буй-т1ара

стюардесса ж стюардесса

стяг м поэт. байракх

стягивать несов. см. стянуть 1 - 4

стягиваться несов. см. стянуться

стяжатель м даккхархо

стяжательство с даккхаралла

стянуть сов. 1) кого-что (туго перевязать) т1еоза, т1екъовла 2) что (плотно соединить) т1еоза, т1екъовла 3) кого-что (куда) т1еоза; схьагулдан 4) что (снять) схьадаккха, д1адаккха; ~ одеяло со спящего- вижинчунна т1ера юрг1а схьадаккха 5) что, разг. (украсть) д1адахьа

стянуться сов. (собраться в одно место) т1етаттадала, т1еозадала, схьагулдала

су

субальпийский, -ая, -ое: ~ие луга - лаьмнийн цанаш

суббота ж шот[де]; в ~у - шотдийнахь; по ~ам- шотденошкахь; в прошлую ~у - д1адаханчу шотдийнахь; в будущую ~у - т1едог1учу шотдийнахь; каждую ~у - xlop шотдийнахь; по ~ам - шотденошкахь

субботний, -яя, -ее шотан; ~ие дни - шот денош

субботник м субботник, белхий [бар]

сублимация ж хим. сублимаци

сублимировать сов. и несов., что, хим. сублимаци ян

субординация ж субординаци

субсидировать сов. и несов., кого-что г1о дан, гlo лаца

субсидия ж гlo; денежная ~ - ахчанца гlo

субстантивация ж лингв. субстантиваци, ц1ердешнашка дерзар; ~ прилагательных- билгалдешнаш ц1ердешнашка дерзар, билгалдешнех субстантиваци хилар

субстантивироваться сов. и несов. лингв. ц1ердаше дерза, ц1ердош (или субстантиваци) хила

субстанция ж филос. субстанци

субтропики мн. геогр. субтропикаш

субтропический, -ая, -ое субтропикин

субъект м I. грам. (подлежащее) подлежащи, субъект 2. филос. субъект, адам

субъективизм м филос. субъективизм

субъективный, -ая, -ое субъектах долу, адамах шех доллу, (цхьаьннан) лаамца долу; ~ая сторона преступления- зуламан субъектах йолу aгlo; моё ~ое мнение - суна-сайнна хетарг

сувенир м сувенир, совг1ат

суверенитет м суверенитет, шен лаамехь хилар; ~ государства - пачхьалкхан суверенитет

суверенный, -ая, -ое шен лаамехь; ~ые государства - шайн лаамехь пачхьалкхаш

суворовец м суворовхо

суворовский, -ая, -ое: ~ое училище - суворовхойн доьшийла

суглинистый, -ая, -ое сацкъар-г1амаран; ~ая почва - сацкъар-г1ум

суглинок м сацкъар-г1ум

сугроб м оьла; ~ы снега - лайн оьланаш

сугубо нареч. къаьсттина; ~ секретный - къасттина къайлаха [долу]

сугубый, -ая, -ое (исключительный) къассттина [долу]; обратить ~ое внимание - къаьсттина тидам т1ебахийта

суд м суд; народные ~ы - халкъан суьдаш; решение ~а - суьдан садам; отдать кого-л. под ~, предать кого-л. ~у- цхьаъ суьде вала; привлечь кого-л. к ~у - цхьаъ суьде озо; предстать перед ~ом- суьде даха

судак м судак

судачить несов., о ком-чём, разг. лен

судебный, -ая, -ое суьдан; ~ый приговор- суьдан кхел; ~ое дело - суьдан г1уллакх

судейский, -ая, -ое 1): суьдхойн; ~ая коллегия - суьдхойн коллеги 2) спорт. кхелахочун

судимость ж юр. лаьцна хилар; снять ~ - лаьцна хилар д1адайа (или т1ера д1адаккха)

судить несов. 1) кого-что суд ян 2) о ком-чём ойла ян, дийца; судя по всему - доллучун (или доллучух а) ойла йича; я сужу по себе - сайн хьелашца дусту аса 3) что и без доп., спорт. кхелахо хила, кхел ян ; нам не суждено было встретиться - вовшахкхета яздина ца хиллера тхан

судиться несов. 1) с кем-чем (обращаться в суд) суьде дала; я с ним сужусь - со цуьнца суьде ваьлла 2) (быть под судом) суьдехь (или суьде делла) хила

судно1 с (мн. суда) кема

судно2 с (мн. судна) (подкладное) тас

судоверфь ж хикеманийн верфь

судовладелец м хикеманан да, хикема дерг

судовождение с хикеманашлелор

судовой, -ая, -ое [хи]кеманан; ~ая команда - хикеманан команда

судок м судок

судомойка ж пхьег1аш юьлург

судопроизводство с дов лелор

судоремонтный, -ая, -ое хикеманаш таден

судорога ж пхенаш озор; зийзар

судорожный, -ая, -ое пхенаш озоран; ~ые движения - пхенаш озоран болам; ~о (нареч.) плакать - к1ажваххана велха

судостроение с хикеманаш дар

судостроитель м хикеманашдархо

судостроительной, -ая, -ое хикеманаш ден;~ая верфь- хикеманаш ден верфь

судоустройство с юр. суд лелор

судоходный, -ая, -ое хикеманаш лела; ~ая река - хикеманаш лела хи

судоходство с хикеманаш лелар

судьба ж кхел, йоза, кхоллам; у них разные судьбы- кхолламаш тайп-тайпана бу церан; ~ы народа - халкъан кхоллам; какими ~ами? (приехал)- х1ун хилла кхечи хьо кхуза?; бросить на произвол ~ы - шена луъург хилахьара аьлла д1атаса; волею судеб - кхоллам хиларна

судья м в разн. знач. суьдхо, кхелахо; народные судьи- халкъан кхелахой (или суьдхой); он вам не ~- хьуна х1ума олийла йолуш вац и

суеверие с доьг1начух тешар

суеверный, -ая, -ое доьг1начух теша; ~ человек- доьг1начух теша стаг

суета ж д1асаидар, сихалла

суетиться несов. д1асаида, сиха лела

суетливость ж сихалла, сих а лелар

суетливый, -ая, -ое сиха лела

сужать(ся) несов. см. сузить(ся)

суждение с хетарг

суженая ж уст. (невеста) т1ехьийзарг

сужение с 1. (по гл. сузить) гатдар 2. (по гл. сузиться) гатдалар 3. (место) гатдина (или гатделла) меттиг

суженый м уст. (жених) т1ехьийза к1ант

суживать(ся) несов. см. сузить(ся)

сузить сов., что I) (сделать уже) гатдан 2) перен. жимдан, духаоза

сузиться сов. I) гатдала 2) перен. (сократиться) жимдала, духаозадала

сук м 1) (боковой отросток) га 2) (в бревне, доске) шад

сука ж зуд

сукно м исхар, маша; обтянуть ~ом - т1е исхар тоха; дорогие сукна - деза исхарш ;положить под ~о - д1а а диллина дита

суковатый, -ая, -ое шеддаш долу; ~ая палка - шеддаш долу г1аж

суконка ж исхаран цуьрг

суконный, -ая, -ое машин, исхаран;: ~ые брюки - машин хеча ; ~ый язык - шога мотт

сукровица ж соьла, ц1андар

сулема ж сулема

сулить несов., что кому, разг. дала хьахо, лур ду ала

султан1 м (титул) хонкар

султан2 м (украшение) хонкар

султанат м хонкаран 1едал

сума ж уст. т1оьрмиг; ходить с ~ой - т1оьрмигца лела

сумасброд м, ~ка ж телхинарг

сумасбродный, -ая, -ое телхина

сумасбродство с телхина хилар

сумасшедший, -ая, -ее 1. тилла,хьерадаьлла;~ая скорость - хьераваьлча санна сиха; ~ий дом - хьерабевллачеран ц1а 2. в знач. сущ. ~ий м, ~ая ж хьерадаьлларг

сумасшествие с хьерадалар, тилар; это ~, то что ты делаешь- ахь динриг хьераваьллачо а дийр дац

суматоха ж кегари; в ~е - кегари хиллачохь

сумбур м г1урт; у него [полный] ~ в голове - ц1ена г1урт бу цуьнан коьрта чохь

сумбурный, -ая, -ое гlypтe; ~ые представления о чём-л. - г1урте кхетам

сумеречный, -ая, -ое маьрк1ажа, бодане; ~ая пора - маьрк1ажа хан; ~ый свет - бодане серло

сумерки мн. бода; (вечерние) маьркъаже; боданаш; наступили ~и - маьрк1ажа хан хилла; в ~ах - бодашкахь

суметь сов., с неопр. хаа; (смочь) кархдала; ~ сделать - дан хаа; он не сумел найти - цунна каро ца хии

сумка ж т1оьрмиг ; пастушья ~ бот. - к1аьнзиг, потак

сумма ж 1) мат. жам1, дерриг а 2) (количество денег) ахча; значительная ~а - дикка ахча; крупные ~ы - дуккха а ахча; небольшая ~а - г1ехь ахча 3) перен. дерриг; в ~е - дерриг а

суммарный, -ая, -ое жам1ан; ~ые сведения - жам1ан хаамаш

суммировать несов., что жам1 дан

сумочка ж т1оьрмиг

сумрак м бода

сумрачный, -ая, -ое 1) бодане [долу]; ~ое утро - бодане 1уьйре 2) перен. (угрюмый) бодане; ~ое лицо - бодане юьхь

сумчатый, -ая, -ое зоол. 1. гай-т1оьрмиге; ~ые животные - гай-т1оьрмиге дийнаташ 2. в знач. сущ. ~ые мн. гай-т1оьрмигенаш

сумятица ж разг. г1урт; у него ~ в голове - коьртехь г1урт бу цуьнан

сундук м т1орказ

сунна ж сунна

суннизм м суннаталла

суннит м, ~ка ж суннатхо

сунуть сов. 1) что loттa, долла 2) кому, перен., прост. (дать взятку) дала, кховдо

сунуться сов. 1) куда [д1а]г1орта; (полезть) эккха, лелха 2) (вмешаться) юкъаэккха; куда ни сунься - мичча иккхича а

суп м чорпа; мясные ~ы - жижган чорпеш

суперобложка ж супермужалт

суперфосфат м хим. суперфосфат

супесок м г1ум-латта

супесчаный, -ая, -ое г1ум-лаьттан; ~ая почва - г1ум-латта

суповой, -ая, -ое чорпин, чорпа молу; ~ая ложка - [чорпа молу] чада

супонь ж (ремень для хомута) ч1ичкъа

супорос[н]ая: ~ свинья - жарг1а хьакха

супруг м майра

супруга ж сесаг, зуда

супруги мн. мар-зуда

супружеский, -ая, -ое мар-зудчун; ~ие отношения - мар-зудчун юкъаметтигаш

супружество с мар-зуда хилар

сургуч м сургуч, балоз

сургучный, -ая, -ое сургучан, балозан

сурепка ж бот. к1елхьардиг, чхьовг

суровость ж буьрсалла, луьралла

суровый, -ая, -ое 1) буьрса, луьра; ~ая зима - буьрса 1а; ~ый человек- буьрса стаг; он суров со мной - иза соьца буьрса ву; ~о (нареч.) обойтись с кем- цхьаьнца буьрса хила 2) (угрюмый) луьра 3) (о материале) морса; ~ое полотно - морса гата

сурок м д1ам

суррогат м суррогат

сурьма ж сурьма

сусальный, -ая, -ое: ~ое золото - хи дуьллу деши

суслик м оьпа

сусло с совсалла

сустав м гола, хоттар

суставной, -ая, -ое голийн, хоттарийн; ~ ревматизм мед. - голийн энаш

суставчатый, -ая, -ое голаш йолу, хотторш долу

сутки мн. де-буьйса; круглые ~ - дуьззина де-буьйса; двое суток - ши де-буьйса; два раза в ~ - дийнахь-бусий цкъа

сутолока ж кегари; в ~е - кегарехь

суточный, -ая, -ое 1. де-буьйсанан, де-буьйса даьлла 2. в знач. сущ. ~ые мн. суточни

сутулить несов., что: ~ спину - букъ букара бан

сутулиться несов. букардаха, букардола

сутуловатый, -ая, -ое, сутулый, -ая, -ое букар[доьлла], букардахна

суть ж дух; ~ дела- г1уллакхан дух; войти в ~ дела - г1уллакхан духе кхиа; по сути дела- ма-дарра аьлча г1уллакхан духе кхиъча

сутяга м и ж разг. суьдехула леларг

сутяжничать несов. суьдехула лела

суфлёр м театр. суфлёр

суфлёрский, -ая, -ое суфлёран; ~ая будка - суфлёран будка

суфлировать несов., что, кому суфлёралла дан, д1аала

суффикс м грам. суффикс

суффиксальный, -ая, -ое грам. суффиксийн, суффиксальни; ~ способ образования новых слов - керлачу дешнийн кхолладаларан суффиксийн кеп

суффиксация ж грам. суффиксаци

сухарь м сухар

сухо 1. нареч. (сдержанно, холодно) декъа, шийла; (нелюбезно, нехотя) дог ца дог1уш; он принял нас слишком ~- дукха шийла т1еийцира цо тхо 2. в знач. сказ. дакъадала; у меня в горле ~ - сан легаш дакъаделла; на дворе ~ - арахь якъаелла

суховей м бекъа мох, бовха мох

сухогруз м (судно) [декъчу киранан] хикема

суходол м aтaгle

сухожилие с анат. хьорзам, к1оз йохург ; ахиллесово ~ анат. - к1ажнн пха

сухой, -ая, -ое 1) (не мокрый, не влажный, просохший) дакъаделла; декъа; ~ой климат - екъа климат; ~ая ветка- декъа га; ~ое полотенце - декъа гата; ~ой воздух - декъа х1аваъ; ~ая местность - екъа меттиг;~ое помещение - екъа чоь; ~ие цветы - дакъаделла зезагаш; ~ая рука- дакъаделла куьг; ~ое русло - декъа харш; ~ая дорога- бекъа некъ; ~ая почва - декъа латта; ~ой хлеб- декъа бепиг; ~ие фрукты- бакъийна стоьмаш;~ое молоко - якъийна шура 2) (сухощавый) декъана; (о животных) оза 3) перен. декъа, шийла; ~ой приём- шийла т1еэцар; он сух со всеми- массаьрца а шийла ву и; ~ой кашель- екъа йовхарш; выйти ~им из воды - хьовзам боцуш к1елхьарвала; ~ой счёт (в игре)- екъа чот; ~ой закон - бекъа бехкам

сухолом м декъа дечиг

сухолюбивый, -ая, -ое йокъо еза

сухомятка ж разг.: сидеть на ~е - бекъачу кхачи т1ехь 1ан

сухопарый, -ая, -ое разг. декъана

сухопутный, -ая, -ое лаьттахулара; ~ые дороги - лаьттахулара некъаш; ~ые войска - г1аш эскарш

сухостой м собир. дакъаделла дитташ

сухость ж 1)йокъо 2) (климата и т. п.) йокъалла 3) перен. векъа хилар

сухофрукты мн. бакъийна стоьмаш, якъоргаш

сухощавый, -ая, -ое декъана, хесара

сучёный, -ая, -ое: ~ые нитки - даь1на тай

сучить несов. I) что (нитки) да1а 2) чем лесто; ребёнок ~т ножками - беро когаш лестабо

сучковатый, -ая, -ое шеддаш долу

сучок м 1) зуьгалг, га (ветка) 2) шад (остаток сучка в доске) ; без ~ка без задоринки - ала х1ума доцуш

суша ж латта; на ~е и на море - лаьтта т1ехь а, х1урда т1ехь а

сушёный, -ая, -ое дакъийна; ~ые яблоки - 1ежийн гаьргаш

сушилка ж дакъорг

сушильный, -ая, -ое дакъаден; ~ый шкаф- дакъаден шкаф; ~ая печь- дакъаден пеш

сушить несов. что 1) дакъо [шхила]; дакъадан; ~ бельё - бедарш якъо 2) (впрок)~ фрукты- стоьмаш бакъо

сушиться несов. дакъалуш хила, дакъадала

сушка ж 1.(по гл. сушить) дакъадар, дакъор 2. (по гл. сушиться) дакъадалар 3. (баранка) чкъург

сушь ж разг. (о погоде) йокъо

существенный, -ая, -ое ладам боллуш (действительный, реальный) баккъалле а, баккъалле а долу; это весьма ~о- иза ладам боллуш ду

существительное с, тж. имя ~ грам. - ц1ердош

существо1 с (сущность) дух; ~о дела- г1уллкхан дух; говорить по ~у - дийца дезарг дийца

существо2 с (живой организм) са долу (или чуьра) х1ума, дийна х1ума

существование с 1) (жизнь) дахар; средства к ~ю - 1ap-дахаран рицкъ 2) (наличие кого-чего-л.) хилар; я не знал о ~и этого документа - и документ хилар ца хаьара суна

существовать несов. 1) (жить) даха 2) (иметь, быть) хила

существующей, -ая, -ее I. долу 2. в знач. сущ. ~ее с долуш дерг; всё ~ее - дерриг а долуш дерг

сущий, -ая, -ее: это ~ая правда - иза ц1ена бакъдерг ду; это ~ие пустяки - иза х1умма а доцург ду

сущность ж дух ; в ~и [говоря] в знач. вводн. сл. - ма-дарра (или духхера) аьлча

суягная ж (об овце) пхора, дехкар (или laxapx) долу; (о козе) пхора, ехкар йолу

сф

сфабриковать сов., что кхолла

сфальцевать сов., что фальц ян

сфальшивить сов. харц хила

сфера ж 1) (предел действия чего-л.) кхоче; ~а боя - т1ом кхоче; ~а действия артиллерии - яккхий тоьпаш кхоче 2) мат. (шар) горгалла; (поверхность) т1ехуле 3) перен. (среда) сфера, го, юкъ; в нашей ~е - вайна юкъахь; чувствовать себя в своей ~е - шена бевза-безачарна юкъахь санна хила; шен гонехь хета; ~а влияния- 1аткъам кхоче

сферический, -ая, -ое горга

сфинкс м сфинкс

сформировать сов., что (организовать) кхио, дан, вовшахтоха; ~ коллектив- коллектив кхио (или ян); ~ характер- амалш кхио; ~ правительство - правительство вовшахтоха

сформированться сов. кхиа, хила, вовшахкхета; ~лся хороший коллектив - дика коллектив кхиъна; его характер ещё не ~лся - цуьнан амал х1инца а кхиъна яц

сформовать сов., что кепа тоха

сформулировать сов., что формулировка ян, х1отто; ~ программу - программа х1отто

сфотографировать сов., кого-что сурт даккха

сфотографироваться сов. [шен] сурт даккха

сх

схалтурить сов. разг. г1уч1а бан, цхьа бахьана дан

схватить сов. I) кого-что катоха, [катоьхна] схьалаца; ~ за руку - катоьхна куьг схьалаца 2) что, разг. (болезнь) кхета; ~ простуду- шелонан цамгар кхета 3) что, перен., разг. (понять, усвоить) схьалаца, кхета

схватиться сов. 1) за кого-что катоха; ~ за ружьё -тоьпах катоха 2) с кем (вступить в борьбу) чуг1орта, тасадала; ~ с врагом- мостаг1чух тасавала; ~ друг с другом - вовшахтасадала ; ~ за голову - коьртах каетта

схватка ж I) (стычка) вовшахтасадалар 2) чаще мн. ~и (боли) лазар дар; родовые ~и - бер деш лазар дар 3) (спор) къовсадалар, къовсар

схватывать(ся) несов. см. схватить(ся)

схема ж схема, план, сурт

схематический, -ая, -ое 1) схемин кепехь; ~ое изображение радиоприёмника- радиоприёмник схемин кепехь гайтар 2) (в общих чертах) схемин кепара; ~ий показ жизни - схемин кепара дахар гайтар

схематичность ж схемин кепахь хилар

схематичный, -ая, -ое схематични долу, схемин кепехь

схитрить сов. х1илла дан

схлынугь сов. охьахьада; вода ~ла - хи охьахьаьдира

сход м 1) (спуск) охьане 2) (собрание) гулам

сходить1 сов. даха[на дан]; ~ за водой - хи дан даха

сходить2 несов. см. сойти; не ~я с места - меттах ца долуш

сходиться несов. 1) см. сойтись; 2) (быть похожими) цхьатера хила; мы сходимся во взглядах- ойланашкахь вай цхьатерра ду

сходка ж уст. гулдалар, гулам; студенческая ~ - студентийн гулам

сходни мн. охьаг1ойла

сходный, -ая, -ое 1) (похожий) тера 2) разг. (подходящий): ~ая цена - г1ехьа мах

сходство с [цхьа]тералла; ~ во взглядах - ойланашкахь цхьатералла

схоластика ж схоластика

схоластический, -ая, -ое схоластикин

схоронить сов., кого-что, прям. и перен. д1адолла; ~ старца - воккха стаг д1аволла

сц

сцапать сов., кого-что, разг. (схватить) катоха

сцедить сов., сцеживать несов., что (напр. вино) литта

сцементировать сов., что цемент тоха

сцена ж 1) (театральные подмостки, театр) сцена; пойти на ~у- артист ваха 2) (часть действия) сурт, сцена; вторая ~а третьего действия - кхозлаг1чу даран шолг1а сурт 3) перен. разг. (ссора) кеп, сурт; она устроила мне страшную ~у - ч1ог1а кеп х1оттийра цо суна ; сойти со ~ы- юкъарадала

сценарий м сценари

сценарист м сценарист, сценарихо

сценический, -ая, -ое сценарин

сценичный, -ая, -ое сценаллин

сцепить сов., что вовшахтаса; ~ вагоны - вагонаш вовшахтаса

сцепиться сов. 1) вовшахтасадала 2) с кем, разг. (поссориться) вовшахтасадала

сцепка ж I. (действие) вовшахтасар 2. (приспособление) вовшахтосург

сцепление с 1. (по гл. сцепить) вовшахтасар 2. (по гл. сцепиться) вовшахтасадалар

сцеплять(ся) несов. см. сцепить(ся)

сцепщик м, ~ца ж ж.-д. вовшахтасархо

сч

счастливец м, ~ица ж ирсениг, ирс дерг; ты ~ - хьо ирсе [стаг] ву

счастливо нареч. ирсе; ~ жить- ирсе даха ; счастливо оставаться! - марша 1ойла!

счастливчик м ирсениг, ирс дерг

счастливый, -ая, -ое ирсе, ирс долу; я счастлив - со ирсе ву; ~ый случай - ирс хилла; ~ого пути! - некъ дика хуьлда хьан!

счастье с ирс ; попытать ~я - ирсе кхача г1орта; к ~ю, по ~ю - ирсана; на моё ~е - сан ирсана

счесть сов. 1) кого-что и без доп. (сосчитать) лара; сочти деньги - ахча лара 2) кого-что кем-чем или за кого-что, с союзом «что» лара; я сочту эго своим долгом - сайн декхарехь лорур ду аса и

счесться сов. лара; свои люди — сочтёмся погов. - вай-м цхьаъ дара, д1адекхалур вайн

счёт м 1. (действие) ларар, ларадалар; вести ~ деньгам - ахчанан чот лело 2. (результат) ларам, чот; матч закончился со ~ом 3 : 2 (три : два)- чот 3 : 2 (кхоъ : шиъ) йолуш чекхъелира матч 3. (документ) счёт; лицевой ~ -шен ц1арах счёт; текущий ~ - карара счёт; подписать счета - счёташ т1е куьг та1о; открыть ~ -счёт схьаелла; закрыть ~ - счёт д1акъовла; без ~у - чот йоцуш; потерять ~ чему-л.- чотах тила; в конечном ~е - т1аьххьарчу хьесапехь; не в ~ - лоруш дац; работать в ~ будущего года - т1едог1учу шеран чоьтах болх бан; за ~ чего-л.- цхьаьннан чоьтах; отнести за ~ кого-л. (или на чей-л. ~) - цхьаьннан чоьтехь лара; иметь на [своём] ~у - счёта т1ехь хила; сбросить (или скинуть) со ~а (или со счетов) - чоьтера д1адаккха; это не в ~ - и лоруш дац; это сказано на твой ~ - хьох лаьцна аьлла иза; принять на свой ~ - шена т1елаца; за чей-л. ~ - цхьаьннан чотах; быть у кого-л. на хорошем ~у- цхьанна дика хеташ (или дика лоруш) хила

счётно-решающий, -ая, -ее чот-хьесапан; ~ая машина - чот-хьесапан машина

счётный, -ая, -ое лору, лоруш долу; ~ая машина - лоруш йолу машина; ~ая линейка - лору сизхьокхург счетовод м счетовод, хьесаплелорхо

счетоводство с хьесаплелор

счётчик м I) (лицо) ларархо 2) (прибор) лорург; электрический ~ - электричество лорург

счётчица женск. к счётчик 1

счёты мн. счёташ; считать на ~ах - счёташца лара

счисление с мат. ларар; десятичная система ~я - иттаннашца лараран система

счистить сов., что (сделать чистым) д1ац1андан; (снять слой, кожуру и т. п.) тж. [д1а]даккха; ~ кожуру с апельсина - апельсина т1ера чкъор д1адаккха

счиститься сов. д1ац1андала

считанный, -ая, -ое лерина, к1еззиг; остались ~ые дни - к1еззиг денош дисна

считать несов. 1) кого-что и без доп. лара, дагардан; ~ть до ста- б1енна т1е кхаччалц дагардан; ~ деньги - ахча лара 2) с чего (вести начало) лара; ~я с сегодняшнего дня - тахана дуьйна лара 3) кого-что кем-чем или за кого-что, с союзом «что» лара; я ~ю его хорошим специалистом - аса дика говзанча лору иза

считаться несов. 1) с кем-чем лара, лоруш хила; ~ться с чьим-л. мнением- цхьанна хетарг лоруш хила 2) кем-чем (слыть) лара, лоруш хила; он ~ется лучшим пловцом- дикаха волу неканча лоруш ву иза 3) (приниматься в расчёт) лара, лоруш хила; это не ~ется - и лоруш дан; не ~ться ни с чем - х1уьа а хиллехь а

сш

сшибать несов.,сшибить сов.,кого-что, разг. (ударом) [тоьхна] дожо; (толчком) [д1атеттина]дожо,[д1атеттина] охьатоха

сшивать несов. см. сшить 2

сшитый, -ая, -ое тегна; хорошо ~ костюм - дика тегна костюм

сшить сов., что 1) тега;(у портного и т. п.) тегийта; платье я сошью сама -коч ас айса тоьгур ю; ~ костюм в ателье - ательехь костюм тегийта 2) (вместе) вовшахтега; ~ два куска материи - к1адин ши кийсиг вовшахтега съедать несов. см. съесть

съ

съедение с: отдать кого-л. на ~ кому-л. - цхьаъ цхьанна важа д1авала

съедобный, -ая, -ое даа мега[ш долу]; ~ая трава - яа мега буц

съёживаться несов., съёжиться сов. хаба

съезд м 1. (прибытие) схьагулдалар, схьадахкар; ~ гостей - хьеший схьагулбалар 2. (собрание) съезд, гулам; партийный ~ - партин съезд 3. (спуск) охьане, охьаг1ойла

съездить сов. даха; (туда и обратно) дахна дан; ~ в город на машине - машинахь г1ала вахна ван

съездовский, -ая,-ое съездан

съезжать(ся) несов. см. съехать(ся)

съёмка ж 1) фото, кино сурт даккхар; (киносъёмка) тж. кино яккхар; замедленная ~ - меллаша деш сурт даккхар 2) (плана и т. п.) план яккхар

съёмный, -ая, -ое т1ера [доккхуш] долу, схьадоккхуш долу

съёмочный, -ая, -ое кино йоккху; ~ая площадка - кино йоккху майда

съёмщик м, ~ца ж петархо; ответственный ~ - жоьпаллин петархо

съестной, -ая, -ое 1. юучун, юу[ш долу]; ~ые припасы - лахьанан т1аьхьалонаш 2. в знач. сущ. ~ое с юург

съесть сов., что даа; я съем весь хлеб - доллу бепиг дуур ду аса; съешь всё - дерриг а даахьа ; он на этом деле собаку съел - и г1уллакх карадирзина ву иза

съехать сов. 1) (сверху) охьадаха, чухахкадала; я съеду с горы на лыжах - лам т1ера когсалазаш т1ехь охьаг1ур ву со 2) разг. (в сторону) аг1ордала; галстук ~л набок - галстук аг1оръяьлла 3) разг. (уехать) д1адаха; они ~ли с квартиры - уып петарера д1абахна

съехаться сов. [схьа]гулдала, вовшахкхета; делегаты съедутся на съезд - делегаташ съезде схьагуллур бу съехидничать сов. разг. 1иттарш ян

съязвить сов. 1оттар ян

сы

сыворотка ж 1) (молочная) морза 2) биол., мед. сыворотка (молха)

сыграть сов. 1) что ловзо; ~ роль роль ловзо; 2) что, во что ловза.бал баккха; ~ в волейбол - волейболах ловза; ~ партию в шахматы - шахматех бал баккха 3) что, на чём лакха; ~ на скрипке - 1ад хьокху пондар лакха ; ~ свадьбу- ловзар дан; ~ шутку с кем-л. - цхьаьнца бегаш бан

сызнова нареч. разг. юха а

сын м (мн. ~овья и высок. ~ы) к1ант, во1; мои ~овья - сан к1ентий; старший ~ - воккхаха волу к1ант; ~ своего народа - шен халкъан во1; ~ы отечества - даймехкан к1ентий

сынишка м ласк. к1анталг

сыновний, -яя, -ее к1ентан; ~ долг - к1ентан декхар

сынок м ласк. и обращ. к1ант

сыпать несов., что дохка; (сверху) хьарса; ~ остротами — ира дешнаш т1екхохка; сыплет дождик - дог1а т1екхоьхкина

сыпаться несов. 1ена, охьаэха, чуэха; из дырки сыплется мука - 1уьргара дама охьаоьху

сыпной, -ая, -ое: ~ тиф - долу ун

сыпняк м разг. долу ун

сыпучий, -ая, -ее сорса; ~ие тела - сорса х1уманаш

сыпь ж кхарта; покрыться ~ю - кхартанаша дуза

сыр м нехча; плавленые ~ы - к1еда нехча; круглые овечьи ~ы - горга жен нехча; он как ~ в масле катается- махьарла дахна жаннаш санна токхе ву и

сыр-бор м: из-за чего ~ загорелся? - и стенна т1ехула хилла?

сыреть несов. т1унлуш хила, т1ундала

сырец м: хлопок-~ - бамба-аьргалла; кирпич-~ - буьйда кибарчиг

сырники мн. (ед. ~к м) кул. к1алд-долманаш

сырный, -ая, -ое нехчин; ~ запах - нехчин хьожа

сыро в знач. сказ. безл.: на улице ~ - арахь т1уьна ю

сыровар м нехчаяккхархо

сыроварение с нехча яккхар

сыроваренный, -ая, -ое нехча йоккху; ~ завод - нехча йоккху завод

сыроварня ж нехча йоккхийла

сыроватый, -ая, -ое т1уьно

сыроежка ж (гриб) буьйдалг

сырой, -ая, -ое 1) (влажный) т1уьна; ~ые простыни - т1уьна лоччарш; ~ая погода - т1уьна де; ~ая местность - т1уьна меттиг; ~ое помещение - т1уьна чоь; ~ой климат - т1уьна климат 2)(неварёный, недоваренный, непропёкшийся) буьйда; ~ое молоко- буьйда шура; ~ые овощи - буьйда хасстоьмаш; ~ой хлеб - буьйда бепиг 3) тж. перен. (необработанный, недоработанный) аьрга; ~ой материал - аьрга сурсат; рассказ ещё ~ой - дийцар х1инца а аьрго ду

сырок м к1алд

сыромятный, -ая, -ое: ~ая кожа - хьийна не1

сырость ж т1уналла сырьё с аьргалла

сырьевой, -ая, -ое аьргаллин; ~ая база - аьргаллин база

сыскать сов., кого-что, разг. лаха, каро; я тебя и под землёй сыщу- лаьтта бухахь а карор ву суна хьо

сытно нареч. токхе; ~ пообедать - токхе юург яа

сытный, -ая, -ое токхе; ~ая еда - токхе юург

сытость ж токхалла

сытый, -ая, -ое 1) дуьзна; я сыт - со вуьзна ву 2) разг. (упитанный) дерстина; ~ скот- дерстина даьхний

сыч м бух1а ; ~ом глядеть (или смотреть, сидеть) гуьйренан де санна, кхоьлина хила

сычуг м 1) (отдел желудка жвачных) шоьшла 2) (кушанье) кхарзарш

сычужина ж шо

сыщик м лахарча

сэ

сэкономить сов., что, на чём кхоо, кхоадан

сю

сюда нареч. кхуза

сюжет м. лит. сюжет (чулацам); ~ рассказа - дийцаран сюжет

сюита ж муз. сюита

сюрприз м сюрприз; (подарок) тж. совг1ат; (неожиданность) тж. хазахетийтар

сюртук м сюртук

сюсюканье с ц1аст дар

сюсюкать несов. ц1аст дан

ся

сяк: [и] так и сяк - ишта а, вуьшта а; то так, то сяк - цкъа ишта, юха вуьшта; ни так ни сяк - я ишта а я вуьшта а

сям: [и] там и сям - цигахь а, кхузахь а; то там, то сям - цкъа цигахь, ткъа кхузахь; ни там ни сям- я цигахь а, я кхузахь а