Бусалба

Хьажоргаш нисйар
ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
(Бусулбанаш тӀера хьажжина кхуза)
Ислам
بسم الله الرحمن الرحيم
Исламан бӀогӀамаш
Динах тешар
Истори а, вегалш а
Коьрта дешарш
Жайнаш а, законаш а
Культура а, йукъаралла а
Хьажа иштта
                              
ХӀокху терминан кхин а маьӀнаш ду, хьажа Бусалба (маьӀнаш).

Бусалба (Ӏаьр. ٌمُسْلِم‎‎ муслим, зуд. род Ӏаьр. ٌمُسْلِمَة‎‎ муслимат) — иза Аллахӏ дела хиларца мукӏарло а деш, ислам дин хиларца а, Мухьаммад ﷺ пайхамар а, элча а ву аьлла тӏаьхьа а возуш, Къуръан нах нисбеш долу жайна а ду аьлла, исламан пхи бӏогӏам кхочуш а беш волу стаг ву.

Бусалба нехан сийлахь долу жайна — Къуръан ду. Къуръан — Делан дош ду, Мухьаммад пайхамарна ﷺ Жабраил маликехула доссийна. Бусалбанаш тIаьхьабозу Къуръанна а, кхин а Мухьаммад пайхамаран ﷺ хьадисашна а, уьш йаздина ду ламасталлин хьадисийн гуламехь (суннатехь)[1].

Бусалба стаг теша веза, Дела (АллахӀ) гуттаренна вуй, трансцендентан а, накъост воцуш а вуй (хьажа тавхьид). Царна хаа деза, АллахI шеха тера хIума долуш вац, хIуъа а далуш ву, доьзал хуьлуш вац, ша вина а вац (Аль-Ихлас). Бусалбанаш теша беза, ислам тIаьххьара тIегIа йу динан, деана долу пайхIамаршкахула Нухьехула а, ИбрахIимехула а, Мусахула а, Ӏийсахула а. Хьалхалера Жайнаш а, Делан хаамаш а йукъ-йукъахь хийцина галдаьхна ду (тахьриф)[2], ткъа Къуръан ду тIаьххьара а, хийцанза а Делан къамел[3]. Бусалбанаш теша беза Мухьаммад тIаьххьара пайхамар хиларх а, цул тIаьхьа кхин пайхамар хирг ца хиларх а.

Этимологи[нисйе бӀаьра | нисйе]

Iарбийн дешан муслиман маьIна ду «муьтIахь верг (АллахIан)» йа «Ша дIавелларг (АллахIан)» ислам дешан аналогица — «тиер», «тIеэцар». В. М. Порохован вариант: « …„бусалбаниг“ — „АллаххIан муьтIахь волу стаг“».

Бусалбанийн декхарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

ОвхIанера бусалбанаш ламаз деш бу Баги Бабурехь, Къабулехь.

Стаг бусалба лору, нагахь цуо шахIадат далийнехь: «Аса тешалла до, АллахI воцург кхин Дела ца хиларх, аса йуха а тешалла до Мухьаммад ﷺ АллахIан Элча хиларх». Бусалбачеран дин лаьтта пхеа бIогIам тIехь. ШахIадаца кхин а исламан бIогIамаш ду: хIора дийнан пхиъ ламаз, Рамадан баттахь марха кхабар, закат далар, таро ялахь Макка хьаьж дар[4][5].

Исламан парзаш доцуш, кхин а ялх бIогIам бу иманан, царех цхьаъ къобал ца бичи а бусулбаниг динара араволу. Уьш ду:

Бусалбанаш Мухьаммад пайхIамар ﷺ дин кхайкхо волавалале[нисйе бӀаьра | нисйе]

Къуръанан пайхIамарш а, элчанаш а, царна тIехьабозурш а бусулба бу. Иштта Аль Iимран суратан 52 аятехь Iийса пайхIамаран ﵇ сахьабаш боху цуьнга: «Тхо — АллахIан гIоьнчаш ду. Тхо тешна АллахIах. Теш хилахь тхо бусалба хиларан!»[7]. Къуръан доссале бусалбанаш декхарийлахь бара Мусага ﵇, Давудега ﵇, Iийсага ﵇ диссина Товратан, Забуран, Инжилан тIаьхьабаза.

Даржар[нисйе бӀаьра | нисйе]

Бусулбанийн бахархой проценташкахь (2009)
Коьрта йаззам: Ислам пачхьалкхашкахула

Дерриг дуьненан бусалбанийн бараман маххадабо 1,7 млрд гергга ст.[8]. Ислам ду дукхаллин барамца шолгIа, цхьайолчу МХГI хаамашца, дуьненахь уггаре сиха кхуьуш долу дин[9][10].

90 % берриг бусалбанех лору шеш суннийш[11]. ШолгIа бу исламан некъ шиIийш (10 %)[12].

Бусалбанийн дукхаллийн барамца уггаре йоккха пачхьалкх — ХӀиндонези йу, цигахь беха 12,7 % дуьненара берриг бусалбанех, цул тIаьхьа йогIу Пакистан (11,0 %), Бангладеш (9,2 %), Мисар (4,9 %)[13]. Бусалбанаш иштта дукха бу ХӀиндин, Цийн, Российн, Эфиопин пачхьалкхашкахь.

Российн бусалба къаьмнаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Коьрта йаззам: Ислам Россехь

2002 ш. бахархой багарбаран терахьашца Российра ламастан бусалба къаьмнийн барам хилира 16,5 млн ст. — пачхьалкхан бахархойх 11 % гергга. ХIинца Российн Федерацин махкахь деха Ислам дин лело 40 гергга къам: нохчий, жӀай, кхазакхаш, азербайджанаш, акхшой, гӀазгӀумкий, ГӀиргӀазой, башкираш, гIезалой, таджикаш, туркменаш, узбекаш, лаьзгий, адыгаш, абазой, гӀумкий, ногӀий, балкхарой, кхарачой, гӀалгӀай, туркой-месхетинхой, табасаранаш, рутулаш, агулаш, цахураш, кхин а[14].

Кхин хьажа[нисйе бӀаьра | нисйе]

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. ↑ The Qurʼan and Sayings of Prophet Muhammad: Selections Annotated & Explained. — SkyLight Paths Publishing, 2007. — P. 21–. — ISBN 978-1-59473-222-5.
  2. ↑
  3. ↑ Submission.org, Quran: The Final Testament, Authorized English Version with Arabic Text, Revised Edition IV,ISBN 0-9729209-2-7, p. x.
  4. ↑ Hooker, Richard arkan ad-din the five pillars of religion. United States: Washington State University (1999 шеран 14 июль). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 17 ноябрь. Архивйина 2010 шеран 3 декабрехь Архивйина 2010-12-03 — Wayback Machine
  5. ↑ Religions. The World Factbook. United States: Central Intelligence Agency (2010). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 25 август. Архивйина 2018-12-24 — Wayback Machine
  6. ↑ Столпы веры (имана). www.islam.ru. ТӀекхочу дата: 2014 шеран 9 август.
  7. ↑  3:52
  8. ↑ Muhsin S. Mahdi(ингалс.)нохч., Annemarie Schimmel, Fazlur Rahman(ингалс.)нохч. Islam. // Encyclopædia Britannica
  9. ↑ The List: The World's Fastest-Growing Religions. Foreign Policy (2007 шеран 14 май). ТӀекхочу дата: 2010 шеран 16 май. Архивйина 2007-05-21 — Wayback Machine
  10. ↑ * Islam Today. Islam: Empire of Faith (2000). PBS. — «Islam, followed by more than a billion people today, is the world's fastest growing religion and will soon be the world's largest...». ТӀекхочу дата: 2010 шеран 25 август.
  11. ↑ Islamic Beliefs, Practices, and Cultures. — Marshall Cavendish, 2010. — P. 352. — «A common compromise figure ranks Sunnis at 90 percent.». — ISBN 0-7614-7926-0.
  12. ↑ Shīʿite. Encyclopædia Britannica Online. — «Shīʿites have come to account for roughly one-tenth of the Muslim population worldwide.» ТӀекхочу дата: 2010 шеран 25 август.
  13. ↑ Number of Muslim by country. nationmaster.com. ТӀекхочу дата: 2007 шеран 30 май.
  14. ↑ Алов А.А., Владимиров Н.Г. Мусульманские этносы России. М.: Институт Наследия, 1996. — 122 стр. ISBN 5-86443-024. ТӀекхочу дата: 2013 шеран 16 декабрь.

Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]


Ислам ХӀара  исламах лаьцна чекхбаккханза йаззам бу. Хьоьга, йоза тодина, нисдина, гӀо далур ду проектана.

Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Бусалба&oldid=10294814»