АИР
АИР — Александра Сергеевича Яковлевн дуьххьарлера кеманийн доьзал семейство. ЦӀе тиллина Осоавиахиман ЦС председателан Алексея Ивановича Рыковн сийна. 1927—1940 шерашкахь дира оцу тайпана 20 кема — АИР-1 тӀиера АИР-19 кхаччалц.
АИР-1[нисйе бӀаьра | нисйе]
| АИР-1 | |
|---|---|
| ВВА-3 | |
 Ю. И. Пионтковский АИР-1 кеман кабини чохь, тӀеман уллехь — механик А. А. Демешкевич. | |
| Тайп | Дайн кема |
| Разработчик | ОКБ имени Яковлева[d] |
| Коьрта конструктор | А. С. Яковлев |
| Дуьххьара тӀемадалар | 1927 шеран 12 майхь |
| Дина барам | 6+ |
| Варианташ | АИР-2 |
 Медиафайлаш Викилармехь | |
Ши меттиг болу серий дихкина цхьаьна бӀогӀаман дийнна дечиган конструкци биплан.
Кабинаш йиллина ю. Хьалхара кабина лерина яра пассажиран. Мотор могӀан 4 цилиндран «Циррус» М-1 ницкъ 60 г. н.
Кеман проект ян йолийна 1926 шо чекхдолуш. Дуьххьара тӀемадаьлла 1927 шеран 12 майхь (пилот — Юлиан Иванович Пионтковский). 1927 шеран 19 июлехь цунна тӀехь йира рекордан рейс, кема охьа ца дуссуш Севастополера Москох дахар (1420 км 15 сахьтехь 30 минотехь, пилот — Ю. И. Пионтковский)[1][2].
1927 шеран гурахь кема лелийра ЦӀиен эскаран манёврашкахь, цхьан сакхт доцуш хьалхарчу дакъошца зӀе латторехь штабо тӀедиллинарг кхочушдеш. Манёвраш чекхъевлча иза официалан лерира уггаре дика советийн авиетка. Кеман дика конструкци бахьнехь А. С. Яковлев дӀаийцира Н. Е. Жуковскийн цӀарах академе.
Цхьаъ бен дина дац. 1977 шарахь оригиналан чертежашца шолгӀа экземпляр йина, Вадим Задорожныйн техникин музейн чухӀоттийна.
ТӀемадаларан-техникин амалаш
| Параметр | Гайтам |
|---|---|
| Дохалла, м | 6,99 |
| ТӀомийн дохалла, м | 8,80 |
| Кеман локхалла, м | 2,65 |
| ТӀомийн майда, м² | 18,70 |
| Мотораш | 1 ПД Cirrus I, 60 г. н. |
| Макс. сихалла, км/сахьт | 150 |
| Крейсеран сихалла, км/сахьт | 121 |
| ТӀемадаларан локхалла, м | 3850 |
| Масса деса долуш, кг | 335 |
| Макс. тӀемадаларан масса, кг | 535 |
| Экипаж | 2 |
| Гена дахар, км | 500 |
| Рекордан гена дахар, км | 1420 |
АИР-2[нисйе бӀаьра | нисйе]
| АИР-2 | |
|---|---|
| Тайп | Дайн кема |
| Разработчик | ОКБ имени Яковлева[d] |
| Коьрта конструктор | А. С. Яковлев |
| Дуьххьара тӀемадалар | 1931 шеран 18 майхь |
| Базан модель | АИР-1 |
| Варианташ | АИР-3 |
Ши меттиг болу АИР-1 кеман тӀусан вариант Сименс мотораца, нуьцкъалалла 60 г. н.[3][4]
Проект йина АИР-1 бух тӀехь. Йевза масех модификаци АИР-2:
- Циррус мотораца, мелла а планёран хийцам бина.
- Пхеацилиндран седакепара нуьцкъалалла 60 г. н. болу Вальтер мотораца. 4 кема дина.
- Пхеацилиндран седакепара нуьцкъалалла 85 г. н. болу Сименс мотораца. 1 кема дина.
- Россехь бинчу кхаацилиндран седакепара М-23 (НАМИ-3) нуьцкъалалла 65 г. н. болу мотораца. 1 кема дина.
ТӀемадаларан-техникин амалаш
| Параметр | Гайтам |
|---|---|
| Дохалла, м | 7,00 |
| ТӀомийн дохалла, м | 8,90 |
| Кеман локхалла, м | 2,65 |
| ТӀомийн майда, м² | 18,70 |
| Мотораш | 1 ПД М-23, 65 г. н. |
| Макс. сихалла, км/сахьт | 140 |
| Крейсеран сихалла, км/сахьт | 125 |
| ТӀемадаларан локхалла, м | 3534 |
| Масса деса долуш, кг | 403 |
| Макс. тӀемадаларан масса, кг | 646 |
| Экипаж | 2 |
| Гена дахар, км | 540 |
| Рекордан гена дахар, км |
АИР-3[нисйе бӀаьра | нисйе]
| АИР-3 «Пионерская правда» | |
|---|---|
| Тайп | Дайн кема |
| Разработчик | ОКБ имени Яковлева[d] |
| Коьрта конструктор | А. С. Яковлев |
| Дуьххьара тӀемадалар | 1929 шеран 17 августехь |
| Дина барам | 1 |
| Базан модель | АИР-2 |
| Медиафайлаш Викилармехь | |
Ши меттиг болу моноплан-парасоль.
Дина 1929 шарахь цхьа кема. АИР-3 зийна, лелийна гӀарабевлла пилоташ Ю. И. Пионтковскийс, Д. А. Кошица, А. Б. Юмашевс[5]. Пилоташ билгалдохура атта хьаладалар а, охьадоссар а, хьаладолуш кӀезиг дадар, чӀогӀа дика ерриг семанашца латтар, урх дӀа а хецна тӀемалела йиш хилар. Дикачу агӀора билгалдоккхура урхалла дар: кема атто додара урх тӀаьхьа, атта дара, тамехь а, лелош гӀел ца веш. 1929 шеран 6 сентябрехь пилоташ — Академин дешархоша А. Филина а, А. Ковальковс а АИР-3 тӀехь цабуьссуш бахара Кавказан Минеральни Воды — Москох, шиъ дуьненан рекорд а хӀоттош ши меттиг болчу кӀезиг ницкъ болчу кеманийн: геналлин (1750 км) а, сихаллин (170 км/ч) а.
Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]
- ↑ Календарь знаменательных дат Архивйина 2019-07-22 — Wayback Machine // ОКБ им. Яковлева
- ↑ Яковлев А. С. Цель жизни. — М.: Политиздат, 1973.
- ↑ Описание АИР-2 на сайте ОКБ Яковлева Архивйина 2019-06-24 — Wayback Machine
- ↑ Фото АИР-2 Архивйина 2020-11-05 — Wayback Machine
- ↑ Уголок неба: АИР-3.
