Малх — Версийн башхалла

Хьажоргаш нисйар
ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Историн навигаци
(Гайта массо хьаьжанза хийцамаш)
[талланза верси][талланза верси]
← Хьалхара нисдарРогӀера нисдар →
Чулацам дӀабаьккхина Чулацам тӀетоьхна
БӀаьраВики-йоза
test
МогӀа 4: МогӀа 4:
[[Хlум:Sun in X-Ray.png|thumb|250px|Малх]]
[[Хlум:Sun in X-Ray.png|thumb|250px|Малх]]


'''Малх''' (астр. ☉) — [[Малхан систем]]ехь цхьаъ бен боцу [[седа]]. Иштта Малхан гонах хьийза оцу системи кхийолу а объекташ: планеташ а, цера спутникаш а, кегий планеташ а, астероидаш а, метиориташ а, кометаш а, космосан чан а. Малхан системин йозалла 99,866% а Малхан йозалла ю<ref name="FK86-Sun">{{книга |заглавие=Физика Космоса: Маленькая энциклопедия |часть=Солнце |ссылка=http://www.astronet.ru/db/msg/eid/FK86/sun |издание=2-е изд |ответственный=Под ред. [[Сюняев, Рашид Алиевич|Р. А. Сюняева]] |место=М. |издательство=Советская энциклопедия |год=1986 |страницы=37 |страниц=783| isbn=524(03)}}{{v|2011|09|19}}</ref>. Малхан з1енарш [[Дуьне]]нат1ехь дахар латтадо<ref>[http://www.sotvoreniye.ru/articles/light.php ЗАМЫСЕЛ СВЕТА] {{dead link}}</ref> - [[фотосинтез]]ан серло оьшу, Малхо климат латтайо. Малх лаьтта [[водород]]ех (йозаллийн 73%, чухоаман 92%), [[гелий]]х (йозаллийн 25%, чухоаман 7%<ref>{{cite journal |author=Basu, Sarbani; Antia, H. M. |title=Helioseismology and Solar Abundances
'''Малх''' (астр. ☉) — [[Малхан систем]]ехь цхьаъ бен боцу [[седа]]. Иштта Малхан гонах хьийза оцу системи кхийолу а объекташ: планеташ а, цера спутникаш а, кегий планеташ а, астероидаш а, метиориташ а, кометаш а, космосан чан а. Малхан системин йозалла 99,866 % а Малхан йозалла ю<ref name="FK86-Sun">{{книга |заглавие=Физика Космоса: Маленькая энциклопедия |часть=Солнце |ссылка=http://www.astronet.ru/db/msg/eid/FK86/sun |издание=2-е изд |ответственный=Под ред. [[Сюняев, Рашид Алиевич|Р. А. Сюняева]] |место=М. |издательство=Советская энциклопедия |год=1986 |страницы=37 |страниц=783| isbn=524(03)}}{{v|2011|09|19}}</ref>. Малхан зӀенарш [[Дуьне]]натӀехь дахар латтадо<ref>[http://www.sotvoreniye.ru/articles/light.php ЗАМЫСЕЛ СВЕТА] {{dead link}}</ref> — [[фотосинтез]]ан серло оьшу, Малхо климат латтайо. Малх лаьтта [[водород]]ех (йозаллийн 73 %, чухоаман 92 %), [[гелий]]х (йозаллийн 25 %, чухоаман 7 %<ref>{{cite journal |author=Basu, Sarbani; Antia, H. M. |title=Helioseismology and Solar Abundances
|journal=Physics Reports |year=2007 |url=http://front.math.ucdavis.edu/0711.4590 |accessdate=2008-09-02 }}</ref>), иштта а кхоьчу элементашках: [[эчиг]], [[никель]], [[кислород]], [[кремний]], [[саьнгал]], [[магний]], [[углерод]], [[неон]], [[кальций]], [[хром]]<ref name="manuel1983">''Manuel O. K. and Hwaung Golden'' (1983), Meteoritics, Volume 18, Number 3, 30 September 1983, pp. 209—222. Online: http://web.umr.edu/~om/archive/SolarAbundances.pdf (retrieved 7 December 2007 20:21 UTC) {{dead link}}.</ref>. 1 млн. водород атоман т1ейог1у 98 000 гелийн атом, 851 кислородан атом, 398 углеродан атом, 123 неонан атом, 100 азотан атом, 47 эчиган атом, 38 магнийн атом, 35 кремнийн атом, 16 саьнгалан атом, 4 аргонан атом, 3 алюминийн атом, 2 никельн а, натрийн а, кальцийн а атом, къеззига кхийолу элементаш а.
|journal=Physics Reports |year=2007 |url=http://front.math.ucdavis.edu/0711.4590 |accessdate=2008-09-02 }}</ref>), иштта а кхоьчу элементашках: [[эчиг]], [[никель]], [[кислород]], [[кремний]], [[саьнгал]], [[магний]], [[углерод]], [[неон]], [[кальций]], [[хром]]<ref name="manuel1983">''Manuel O. K. and Hwaung Golden'' (1983), Meteoritics, Volume 18, Number 3, 30 September 1983, pp. 209—222. Online: http://web.umr.edu/~om/archive/SolarAbundances.pdf (retrieved 7 December 2007 20:21 UTC) {{dead link}}.</ref>. 1 млн водород атоман тӀейогӀу 98 000 гелийн атом, 851 кислородан атом, 398 углеродан атом, 123 неонан атом, 100 азотан атом, 47 эчиган атом, 38 магнийн атом, 35 кремнийн атом, 16 саьнгалан атом, 4 аргонан атом, 3 алюминийн атом, 2 никельн а, натрийн а, кальцийн а атом, къеззига кхийолу элементаш а.


Маьлхан юккъера юкъалла ю 1,4 г/см³. Спектран классификацица Малх юкъабоьдуш бу G2V тайпан («можа буйдол»). Малхан т1ехуле йовхалла 6000 Кельвин т1екхочуш ю. Цундела Малхан бос к1ай бу. Амма Лаьттан т1ехуле кхачале цуьна бос мажло з1енарш д1асаяржарна бахьнехь а, спектран йоцатулг1енаш долу дакъа атмосферас худар бахьнехь а.
Маьлхан юккъера юкъалла ю 1,4 г/см³. Спектран классификацица Малх юкъабоьдуш бу G2V тайпан («можа буйдол»). Малхан тӀехуле йовхалла 6000 Кельвин тӀекхочуш ю. Цундела Малхан бос кӀай бу. Амма Лаьттан тӀехуле кхачале цуьна бос мажло зӀенарш дӀасаяржарна бахьнехь а, спектран йоцатулгӀенаш долу дакъа атмосферас худар бахьнехь а.


Малхан спектрехь ду ионизаци йина а, яза а металлий а, ионизаци йина водородан а сизнаш. Вайн Галактикехь бу 100 млрд. сов седарчий<ref>[http://space.rin.ru/articles/html/22.html Звезда класса G2]</ref>. Царех 85% бу Малхал кхоьлина (дукха хоьлехь ц1ен буйдолш). Коьрта рог1алле массо а седарчий санна Малхо термоядерни синтезца йоккху энерги. Дукха хьолехь иза ю водородах гелий хилча йолу энерги.
Малхан спектрехь ду ионизаци йина а, яза а металлий а, ионизаци йина водородан а сизнаш. Вайн Галактикехь бу 100 млрд сов седарчий<ref>[http://space.rin.ru/articles/html/22.html Звезда класса G2]</ref>. Царех 85 % бу Малхал кхоьлина (дукха хоьлехь цӀен буйдолш). Коьрта рогӀалле массо а седарчий санна Малхо термоядерни синтезца йоккху энерги. Дукха хьолехь иза ю водородах гелий хилча йолу энерги.


Малх Дуьненна 149,6 млн. км генахь бу (цхьаъ астрономан барам), Дуьнент1ера хожуш хенахь цуьна сонан барам бу 31-32 сонан минута (Баттан санна).
Малх Дуьненна 149,6 млн км генахь бу (цхьаъ астрономан барам), ДуьнентӀера хожуш хенахь цуьна сонан барам бу 31-32 сонан минута (Баттан санна).


Малх бу 26 000 [[серлонан шо]] генахь [[Шуран некъ|Шуран некъан]] юккъера. Цунна гонахь хьийзаш Малхо цхьа го боккху 200 млн. шарахь<ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2008/12/10/blackhole/|title=Астрономы взвесили чёрную дыру в центре Млечного Пути|work=Lenta.ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/64sclYt3h|archivedate=2012-01-22}}</ref>. Малхан орбитин сихалла ю 217 км/с - иштта цо цхьаъ серлонан шо некъ бо 1400 Дуьненна шарахь, цхьаъ астрономин барам - 8 дийнахь-буси<ref name="Kerr">{{cite journal|author=Kerr F. J.; Lynden-Bell D.|year=1986|url=http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?1986MNRAS.221.1023K&amp;data_type=PDF_HIGH&amp;type=PRINTER&amp;filetype=.pdf|format=PDF|title=Review of galactic constants|journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|volume=221|pages=1023—1038}}</ref>.
Малх бу 26 000 [[серлонан шо]] генахь [[Шуран некъ]]ан юккъера. Цунна гонахь хьийзаш Малхо цхьа го боккху 200 млн шарахь<ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2008/12/10/blackhole/|title=Астрономы взвесили чёрную дыру в центре Млечного Пути|work=Lenta.ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/64sclYt3h|archivedate=2012-01-22}}</ref>. Малхан орбитин сихалла ю 217 км/с — иштта цо цхьаъ серлонан шо некъ бо 1400 Дуьненна шарахь, цхьаъ астрономин барам — 8 дийнахь-буси<ref name="Kerr">{{cite journal|author=Kerr F. J.; Lynden-Bell D.|year=1986|url=http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?1986MNRAS.221.1023K&amp;data_type=PDF_HIGH&amp;type=PRINTER&amp;filetype=.pdf|format=PDF|title=Review of galactic constants|journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|volume=221|pages=1023—1038}}</ref>.


Х1окху хенахь Малх бу Орион пхьошан юккъера йистехь, Персей пхьошан а, Стрелец пхьохан юкъахь, иштта ц1ейоккху "Меттиган седарчий юкъаран мархан" чохь - дукъалла сов ялла меттигахь. И меттиг ю, шен рог1ехь, дукъалла кезиг йолу "Меттиган лоппагехь" - яьржина йовха седарчийн юкъара х1он меттигехь. 17 серлонан шо гонахь болучу 50 уллера седарчий системан юкъахь Малх бу массарелла сирлачарехь боьулг1а - цуьна абсолютны седарчийн йоккхала ю +4,83<sup>m</sup>.
ХӀокху хенахь Малх бу Орион пхьошан юккъера йистехь, Персей пхьошан а, Стрелец пхьохан юкъахь, иштта цӀейоккху «Меттиган седарчий юкъаран мархан» чохь — дукъалла сов ялла меттигахь. И меттиг ю, шен рогӀехь, дукъалла кезиг йолу «Меттиган лоппагехь» — яьржина йовха седарчийн юкъара хӀон меттигехь. 17 серлонан шо гонахь болучу 50 уллера седарчий системан юкъахь Малх бу массарелла сирлачарехь боьулгӀа — цуьна абсолютны седарчийн йоккхала ю +4,83<sup>m</sup>.


[[Хlум:Solar_Storm_on_August_1,_2010.OGG|thumb|250px|Малх багар гойту]]‎
[[Хlум:Solar_Storm_on_August_1,_2010.OGG|thumb|250px|Малх багар гойту]]‎


== Коьрта кхетамаш ==
== Коьрта кхетамаш ==
Малх юкъабоьдуш бу седарчий хьалхара тайпан юкъа. Цхьана яьржина Малх системан кхолларал теорис дуьцу иза цхьаъ я масийтта т1ехь-керла седарчий аьккхара бахьнехь кхоллаелла<ref name="Falk">{{cite journal|author=Falk, S. W.; Lattmer, J. M., Margolis, S. H.|year=1977|url=http://www.nature.com/nature/journal/v270/n5639/abs/270700a0.html|title=Are supernovae sources of presolar grains?|journal=Nature|volume=270|pages=700—701}}</ref>. Оцу моттар бахьан ду Малхан системехь т1ех сов деши а, уран а хилара. Уьш кхоллаелла оцу эккхар бахьнехь хилла эндотермически реакциш бахьнехь я элементан ядерни хицаялар.
Малх юкъабоьдуш бу седарчий хьалхара тайпан юкъа. Цхьана яьржина Малх системан кхолларал теорис дуьцу иза цхьаъ я масийтта тӀехь-керла седарчий аьккхара бахьнехь кхоллаелла<ref name="Falk">{{cite journal|author=Falk, S. W.; Lattmer, J. M., Margolis, S. H.|year=1977|url=http://www.nature.com/nature/journal/v270/n5639/abs/270700a0.html|title=Are supernovae sources of presolar grains?|journal=Nature|volume=270|pages=700—701}}</ref>. Оцу моттар бахьан ду Малхан системехь тӀех сов деши а, уран а хилара. Уьш кхоллаелла оцу эккхар бахьнехь хилла эндотермически реакциш бахьнехь я элементан ядерни хицаялар.


Малхан з1енарш ю Дуьненахь коьрта энергин хьост. Цуьна нуьцкъала гойту Малхан постоянныс - Малх з1енаршна перпендикулярни йолу майдан барамех чекхйолу нуьцкъала дукхалла. Цхьаъ астрономан барам Малхан генахь (Дуьненна орбитехь) иза ю 1,37 кВт/м² гергга.
Малхан зӀенарш ю Дуьненахь коьрта энергин хьост. Цуьна нуьцкъала гойту Малхан постоянныс — Малх зӀенаршна перпендикулярни йолу майдан барамех чекхйолу нуьцкъала дукхалла. Цхьаъ астрономан барам Малхан генахь (Дуьненна орбитехь) иза ю 1,37 кВт/м² гергга.


Атмосферех чекхъялча малхан з1енарш цхьайолу нуьцкъала йойъу. Латтан т1екхочу 1000 Вт/м² герга нуьцкъала (сирлачу дийнахь Малх зенитехь болуш хенахь). Оцу нуьцкъалас дакъа лоцу тайп-тайпана 1аламан а, искусственни а процессашкахь. Иштта, ораматаш пайда оьцу цунах фотосинтезца а, органически х1умни синтезца а, кислород д1аккхарца а. Термоэлементашца я фотоэлементашца Малхан з1енаршах нуьцкъала баккхало, я кхи пайда эцало. Дукха хан хьалха фотосинтез бахьнехь 1а1ина нуьцкъалла мехкдаьттанчохь а, кхоьчу тайпан маь1дани ягоргашкахь а.
Атмосферех чекхъялча малхан зӀенарш цхьайолу нуьцкъала йойъу. Латтан тӀекхочу 1000 Вт/м² герга нуьцкъала (сирлачу дийнахь Малх зенитехь болуш хенахь). Оцу нуьцкъалас дакъа лоцу тайп-тайпана Ӏаламан а, искусственни а процессашкахь. Иштта, ораматаш пайда оьцу цунах фотосинтезца а, органически хӀумни синтезца а, кислород дӀаккхарца а. Термоэлементашца я фотоэлементашца Малхан зӀенаршах нуьцкъала баккхало, я кхи пайда эцало. Дукха хан хьалха фотосинтез бахьнехь ӀаӀина нуьцкъалла мехкдаьттанчохь а, кхоьчу тайпан маь1дани ягоргашкахь а.


[[Хlум:Comparison sun seen from planets ru.svg|мини|слева|300пкс|Кхоьчу Малх системан планеташ т1ера хаьжча дустаран Малхан барамаш]]
[[Хlум:Comparison sun seen from planets ru.svg|мини|слева|300пкс|Кхоьчу Малх системан планеташ тӀера хаьжча дустаран Малхан барамаш]]


Малхан ультрафиолетан з1енарш антисептикан билгалонаш йолуш ю. Цундела цаьрца дезинфекци я мегарду. Иштта ультрафиолетан з1енарш чкъор дагадо, уьш бахьнехь организмехь D витамин хуьлу. Ультрафиолетан з1енари 1аткъам озонан чкъора г1елйо, цундела ультрафиолетан эвсаралла ч1ог1а хийцало шораллица.
Малхан ультрафиолетан зӀенарш антисептикан билгалонаш йолуш ю. Цундела цаьрца дезинфекци я мегарду. Иштта ультрафиолетан зӀенарш чкъор дагадо, уьш бахьнехь организмехь D витамин хуьлу. Ультрафиолетан зӀенари Ӏаткъам озонан чкъора гӀелйо, цундела ультрафиолетан эвсаралла чӀогӀа хийцало шораллица.


Дийна делкъехь Малх ана т1оьхула лаьтта маь1иг 1аткъам йо дукха тайпан биологи адаптацин. Масала, и бахьнехь тайп-тайпана меттигашкахь 1ашболу неха чкъоран бос хийцало<ref>''Barsh G. S.'', 2003, [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=212702 What Controls Variation in Human Skin Color?], PLoS Biology, v. 1, p. 19.</ref>.
Дийна делкъехь Малх ана тӀоьхула лаьтта маьӀиг Ӏаткъам йо дукха тайпан биологи адаптацин. Масала, и бахьнехь тайп-тайпана меттигашкахь Ӏашболу неха чкъоран бос хийцало<ref>''Barsh G. S.'', 2003, [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=212702 What Controls Variation in Human Skin Color?], PLoS Biology, v. 1, p. 19.</ref>.


<!--
<!--
Наблюдаемый с Земли путь Солнца по небесной сфере изменяется в течение [[год]]а. Путь, описываемый в течение года той точкой, которую занимает Солнце на небе в определённое заданное время, называется [[аналемма|аналеммой]] и имеет форму цифры 8, вытянутой вдоль оси север — юг. Самая заметная вариация в видимом положении Солнца на небе — его колебание вдоль направления [[север]] — [[юг]] с [[амплитуда|амплитудой]] 47° (вызванное наклоном плоскости [[эклиптика|эклиптики]] к плоскости [[небесный экватор|небесного экватора]], равным 23,5°). Существует также другая компонента этой вариации, направленная вдоль оси [[восток]] — [[запад]] и вызванная увеличением скорости [[орбита]]льного движения Земли при её приближении к [[перигелий|перигелию]] и уменьшением — при приближении к [[афелий|афелию]]. Первое из этих движений (север — юг) является причиной смены [[времена года|времён года]].
Наблюдаемый с Земли путь Солнца по небесной сфере изменяется в течение [[год]]а. Путь, описываемый в течение года той точкой, которую занимает Солнце на небе в определённое заданное время, называется [[аналемма|аналеммой]] и имеет форму цифры 8, вытянутой вдоль оси север — юг. Самая заметная вариация в видимом положении Солнца на небе — его колебание вдоль направления [[север]] — [[юг]] с [[амплитуда|амплитудой]] 47° (вызванное наклоном плоскости [[эклиптика|эклиптики]] к плоскости [[небесный экватор|небесного экватора]], равным 23,5°). Существует также другая компонента этой вариации, направленная вдоль оси [[восток]] — [[запад]] и вызванная увеличением скорости [[орбита]]льного движения Земли при её приближении к [[перигелий|перигелию]] и уменьшением — при приближении к [[афелий|афелию]]. Первое из этих движений (север — юг) является причиной смены [[времена года|времён года]].


[[Земля]] проходит через точку [[афелий|афелия]] в начале июля и удаляется от Солнца на расстояние 152 млн км, а через точку [[перигелий|перигелия]] — в начале января и приближается к Солнцу на расстояние 147 млн км<ref>[http://www.windows.ucar.edu/tour/link=/physical_science/physics/mechanics/orbit/perihelion_aphelion.html&edu=high Windows to the Universe]</ref>. Видимый диаметр Солнца между этими двумя датами меняется на 3 %<ref>{{cite web|url=http://www.astronet.ru/db/msg/1235387|title=Перигелий и афелий|work=Астронет|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qCIyAYZ|archivedate=2011-08-11}}</ref>. Поскольку разница в расстоянии составляет примерно 5 млн км, то в афелии Земля получает примерно на 7 % меньше тепла. Таким образом, зимы в северном полушарии немного теплее, чем в южном, а лето немного прохладнее.
[[Земля]] проходит через точку [[афелий|афелия]] в начале июля и удаляется от Солнца на расстояние 152 млн км, а через точку [[перигелий|перигелия]] — в начале января и приближается к Солнцу на расстояние 147 млн км<ref>[http://www.windows.ucar.edu/tour/link=/physical_science/physics/mechanics/orbit/perihelion_aphelion.html&edu=high Windows to the Universe]</ref>. Видимый диаметр Солнца между этими двумя датами меняется на 3 %<ref>{{cite web|url=http://www.astronet.ru/db/msg/1235387|title=Перигелий и афелий|work=Астронет|archiveurl=http://www.webcitation.org/60qCIyAYZ|archivedate=2011-08-11}}</ref>. Поскольку разница в расстоянии составляет примерно 5 млн км, то в афелии Земля получает примерно на 7 % меньше тепла. Таким образом, зимы в северном полушарии немного теплее, чем в южном, а лето немного прохладнее.


Солнце — магнитоактивная звезда. Она обладает сильным [[магнитное поле|магнитным полем]], напряжённость которого меняется со временем и которое меняет направление приблизительно каждые [[Одиннадцатилетний цикл солнечной активности|11 лет]], во время солнечного максимума. Вариации магнитного поля Солнца вызывают разнообразные эффекты, совокупность которых называется [[Солнечная активность|солнечной активностью]] и включает в себя такие явления, как [[солнечные пятна]], [[солнечные вспышки]], вариации [[Солнечный ветер|солнечного ветра]] и т. д., а на Земле вызывает [[Полярное сияние|полярные сияния]] в высоких и средних широтах и [[Геомагнитная буря|геомагнитные бури]], которые негативно сказываются на работе [[электросвязь|средств связи]], средств передачи [[Электроэнергетика|электроэнергии]], а также негативно воздействует на живые организмы (вызывают головную боль и плохое самочувствие у людей, чувствительных к магнитным бурям)<ref>{{cite news|url=http://eco.ria.ru/documents/20091030/191289322.html|title=Магнитные бури: природа и влияние на человека. Справка|date=30 октября 2009|publisher=РИА Новости|accessdate=2012-06-07}}</ref><ref>[http://www.iki.rssi.ru/books/2010tarusa-med.pdf Бреус Т. К. Космическая и земная погода и их влияние на здоровье и самочувствие людей. В книге «Методы нелинейного анализа в кардиологии и онкологии. Физические подходы и клиническая практика». УНИВЕРСИТЕТ КНИЖНЫЙ ДОМ, Москва 2010 (pdf, 6,3Mb)]</ref>. Предполагается, что солнечная активность играла большую роль в формировании и развитии Солнечной системы. Она также оказывает влияние на структуру земной атмосферы.
Солнце — магнитоактивная звезда. Она обладает сильным [[магнитное поле|магнитным полем]], напряжённость которого меняется со временем и которое меняет направление приблизительно каждые [[Одиннадцатилетний цикл солнечной активности|11 лет]], во время солнечного максимума. Вариации магнитного поля Солнца вызывают разнообразные эффекты, совокупность которых называется [[Солнечная активность|солнечной активностью]] и включает в себя такие явления, как [[солнечные пятна]], [[солнечные вспышки]], вариации [[Солнечный ветер|солнечного ветра]] и т. д., а на Земле вызывает [[Полярное сияние|полярные сияния]] в высоких и средних широтах и [[Геомагнитная буря|геомагнитные бури]], которые негативно сказываются на работе [[электросвязь|средств связи]], средств передачи [[Электроэнергетика|электроэнергии]], а также негативно воздействует на живые организмы (вызывают головную боль и плохое самочувствие у людей, чувствительных к магнитным бурям)<ref>{{cite news|url=http://eco.ria.ru/documents/20091030/191289322.html|title=Магнитные бури: природа и влияние на человека. Справка|date=30 октября 2009|publisher=РИА Новости|accessdate=2012-06-07}}</ref><ref>[http://www.iki.rssi.ru/books/2010tarusa-med.pdf Бреус Т. К. Космическая и земная погода и их влияние на здоровье и самочувствие людей. В книге «Методы нелинейного анализа в кардиологии и онкологии. Физические подходы и клиническая практика». УНИВЕРСИТЕТ КНИЖНЫЙ ДОМ, Москва 2010 (pdf, 6,3Mb)]</ref>. Предполагается, что солнечная активность играла большую роль в формировании и развитии Солнечной системы. Она также оказывает влияние на структуру земной атмосферы.
-->
-->


МогӀа 56: МогӀа 56:
* [http://www.solarphysics.kva.se/NatureNov2002/press_images_eng.html Images and movies from the Nature article data set]
* [http://www.solarphysics.kva.se/NatureNov2002/press_images_eng.html Images and movies from the Nature article data set]
* [http://www.solarphysics.kva.se/ The Institute for Solar Physics]
* [http://www.solarphysics.kva.se/ The Institute for Solar Physics]
* [http://www.boston.com/bigpicture/2008/10/the_sun.html The Sun — The Big picture]. The Boston Globe.
* [http://www.boston.com/bigpicture/2008/10/the_sun.html The Sun — The Big picture]. The Boston Globe.


[[ru:Солнце]]
[[ru:Солнце]]

Верси 2013, 21 апрель, 13:50

ХӀара агӀо йара дӀайаккха кховдина. Шу бакъо йу агӀо дӀайаккхарах йа йитарах хетарг ала, йа хӀара агӀо тойа.
Дийцар чекхдаллалц хӀара билгало дӀа ма йаккхалаш.
Малх

Малх (астр. ☉) — Малхан системехь цхьаъ бен боцу седа. Иштта Малхан гонах хьийза оцу системи кхийолу а объекташ: планеташ а, цера спутникаш а, кегий планеташ а, астероидаш а, метиориташ а, кометаш а, космосан чан а. Малхан системин йозалла 99,866 % а Малхан йозалла ю[1]. Малхан зӀенарш ДуьненатӀехь дахар латтадо[2] — фотосинтезан серло оьшу, Малхо климат латтайо. Малх лаьтта водородех (йозаллийн 73 %, чухоаман 92 %), гелийх (йозаллийн 25 %, чухоаман 7 %[3]), иштта а кхоьчу элементашках: эчиг, никель, кислород, кремний, саьнгал, магний, углерод, неон, кальций, хром[4]. 1 млн водород атоман тӀейогӀу 98 000 гелийн атом, 851 кислородан атом, 398 углеродан атом, 123 неонан атом, 100 азотан атом, 47 эчиган атом, 38 магнийн атом, 35 кремнийн атом, 16 саьнгалан атом, 4 аргонан атом, 3 алюминийн атом, 2 никельн а, натрийн а, кальцийн а атом, къеззига кхийолу элементаш а.

Маьлхан юккъера юкъалла ю 1,4 г/см³. Спектран классификацица Малх юкъабоьдуш бу G2V тайпан («можа буйдол»). Малхан тӀехуле йовхалла 6000 Кельвин тӀекхочуш ю. Цундела Малхан бос кӀай бу. Амма Лаьттан тӀехуле кхачале цуьна бос мажло зӀенарш дӀасаяржарна бахьнехь а, спектран йоцатулгӀенаш долу дакъа атмосферас худар бахьнехь а.

Малхан спектрехь ду ионизаци йина а, яза а металлий а, ионизаци йина водородан а сизнаш. Вайн Галактикехь бу 100 млрд сов седарчий[5]. Царех 85 % бу Малхал кхоьлина (дукха хоьлехь цӀен буйдолш). Коьрта рогӀалле массо а седарчий санна Малхо термоядерни синтезца йоккху энерги. Дукха хьолехь иза ю водородах гелий хилча йолу энерги.

Малх Дуьненна 149,6 млн км генахь бу (цхьаъ астрономан барам), ДуьнентӀера хожуш хенахь цуьна сонан барам бу 31-32 сонан минута (Баттан санна).

Малх бу 26 000 серлонан шо генахь Шуран некъан юккъера. Цунна гонахь хьийзаш Малхо цхьа го боккху 200 млн шарахь[6]. Малхан орбитин сихалла ю 217 км/с — иштта цо цхьаъ серлонан шо некъ бо 1400 Дуьненна шарахь, цхьаъ астрономин барам — 8 дийнахь-буси[7].

ХӀокху хенахь Малх бу Орион пхьошан юккъера йистехь, Персей пхьошан а, Стрелец пхьохан юкъахь, иштта цӀейоккху «Меттиган седарчий юкъаран мархан» чохь — дукъалла сов ялла меттигахь. И меттиг ю, шен рогӀехь, дукъалла кезиг йолу «Меттиган лоппагехь» — яьржина йовха седарчийн юкъара хӀон меттигехь. 17 серлонан шо гонахь болучу 50 уллера седарчий системан юкъахь Малх бу массарелла сирлачарехь боьулгӀа — цуьна абсолютны седарчийн йоккхала ю +4,83m.

Малх багар гойту

‎

Коьрта кхетамаш

Малх юкъабоьдуш бу седарчий хьалхара тайпан юкъа. Цхьана яьржина Малх системан кхолларал теорис дуьцу иза цхьаъ я масийтта тӀехь-керла седарчий аьккхара бахьнехь кхоллаелла[8]. Оцу моттар бахьан ду Малхан системехь тӀех сов деши а, уран а хилара. Уьш кхоллаелла оцу эккхар бахьнехь хилла эндотермически реакциш бахьнехь я элементан ядерни хицаялар.

Малхан зӀенарш ю Дуьненахь коьрта энергин хьост. Цуьна нуьцкъала гойту Малхан постоянныс — Малх зӀенаршна перпендикулярни йолу майдан барамех чекхйолу нуьцкъала дукхалла. Цхьаъ астрономан барам Малхан генахь (Дуьненна орбитехь) иза ю 1,37 кВт/м² гергга.

Атмосферех чекхъялча малхан зӀенарш цхьайолу нуьцкъала йойъу. Латтан тӀекхочу 1000 Вт/м² герга нуьцкъала (сирлачу дийнахь Малх зенитехь болуш хенахь). Оцу нуьцкъалас дакъа лоцу тайп-тайпана Ӏаламан а, искусственни а процессашкахь. Иштта, ораматаш пайда оьцу цунах фотосинтезца а, органически хӀумни синтезца а, кислород дӀаккхарца а. Термоэлементашца я фотоэлементашца Малхан зӀенаршах нуьцкъала баккхало, я кхи пайда эцало. Дукха хан хьалха фотосинтез бахьнехь ӀаӀина нуьцкъалла мехкдаьттанчохь а, кхоьчу тайпан маь1дани ягоргашкахь а.

Кхоьчу Малх системан планеташ тӀера хаьжча дустаран Малхан барамаш

Малхан ультрафиолетан зӀенарш антисептикан билгалонаш йолуш ю. Цундела цаьрца дезинфекци я мегарду. Иштта ультрафиолетан зӀенарш чкъор дагадо, уьш бахьнехь организмехь D витамин хуьлу. Ультрафиолетан зӀенари Ӏаткъам озонан чкъора гӀелйо, цундела ультрафиолетан эвсаралла чӀогӀа хийцало шораллица.

Дийна делкъехь Малх ана тӀоьхула лаьтта маьӀиг Ӏаткъам йо дукха тайпан биологи адаптацин. Масала, и бахьнехь тайп-тайпана меттигашкахь Ӏашболу неха чкъоран бос хийцало[9].


Билгалдаккхарш

Кеп:Билгалдаккхар

Хьажорагаш

Иллюстрации Солнца:

  1. ↑ Солнце // Физика Космоса: Маленькая энциклопедия / Под ред. Р. А. Сюняева. — 2-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1986. — С. 37. — 783 с. — ISBN 524(03).(Хьаьжина 19 сентябрехь 2011)
  2. ↑ ЗАМЫСЕЛ СВЕТА (ТӀе цакхочу хьажорг)
  3. ↑ Basu, Sarbani; Antia, H. M. (2007). "Helioseismology and Solar Abundances". Physics Reports. Дата обращения: 2008 ш. 02 сентябрехь.{{cite journal}}: Википедия:Обслуживание CS1 (множественные имена: authors list) (ссылка)К:Википедия:Обслуживание CS1 (множественные имена: authors list)
  4. ↑ Manuel O. K. and Hwaung Golden (1983), Meteoritics, Volume 18, Number 3, 30 September 1983, pp. 209—222. Online: http://web.umr.edu/~om/archive/SolarAbundances.pdf (retrieved 7 December 2007 20:21 UTC) (ТӀе цакхочу хьажорг).
  5. ↑ Звезда класса G2
  6. ↑ Астрономы взвесили чёрную дыру в центре Млечного Пути. Lenta.ru. Архивйина 2012 шеран 22 январехь
  7. ↑ Kerr F. J.; Lynden-Bell D. (1986). "Review of galactic constants" (PDF). Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 221: 1023—1038.{{cite journal}}: Википедия:Обслуживание CS1 (множественные имена: authors list) (ссылка)К:Википедия:Обслуживание CS1 (множественные имена: authors list)
  8. ↑ Falk, S. W.; Lattmer, J. M., Margolis, S. H. (1977). "Are supernovae sources of presolar grains?". Nature. 270: 700—701.{{cite journal}}: Википедия:Обслуживание CS1 (множественные имена: authors list) (ссылка)К:Википедия:Обслуживание CS1 (множественные имена: authors list)
  9. ↑ Barsh G. S., 2003, What Controls Variation in Human Skin Color?, PLoS Biology, v. 1, p. 19.
Хьост — «https://ce.wikipedia.org/w/index.php?title=Малх&oldid=85951»