Евклид

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Евклид
желт.-шира. Εὐκλείδης
Сурт
Бакъ цӀе желт.-шира. Εὐκλείδης[1]
ГӀуллакхан тайпа математик, йаздархо
Вина терахь 325 шо в. з. к.
Вина меттиг Афина йа Тир
Кхелхина терахь 265 шо в. з. к.
Кхелхина меттиг Александри
Евклид Викилармехь

Евкли́д йа Эвкли́д (желт.-шира. Εὐκλείδης, «дика гӀарвалар»[2], ок. 300 г. до н. э.) — Шира Желтойчоьнан математик, вайн замане кхечна хьалхара математикин трактатан автор. Цунах лецна хууш кезга хӀуманаш ду. Билгала ала мегирду цуьна Ӏилманан болх 3 бӀешерахь в. з. к. цо Александриехь дӀакхехьар.[3]

Евклидан Лардаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Ватиканан куьйгайоза, т.1, 38v — 39r. Euclid I prop. 47 (Пифагоран теорема).

Евклидас йазйина кхи хӀумнаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Евклидан статуя Оксфорд университетан Ӏаламан историн музеехь

Кхоьчу Евклидан белхашах йиснарш:

  • Данные (δεδομένα) — фигура йан хӀун оьшу дуьйцуш;
  • О делении (περὶ διαιρέσεων) — кеззиг дакъош бен ца дисина Ӏарбойн маттахь; геометрин фигураш цхьабоса дакъошна муха йекъа йеза дуьйцуш;
  • Явления (φαινόμενα) — сферан геометри астрономехь лелаяр дуьйцуш;
  • Оптика (ὀπτικά) — серло нийса дӀайахар дуьйцуш.

Доца сурташ хӀотторах йевзаш йу:

  • Поризмы (πορίσματα) — гома сизнаш дилларах лецна;
  • Конические сечения (κωνικά);
  • Поверхностные места (τόποι πρὸς ἐπιφανείᾳ) — конусан ходанан башханашах лецна;
  • Псевдария (ψευδαρία) — геометрин тешорашанчохь хуьлу гӀалаташах лецна;
Иштта Евклидас йазйина олу
  • Катоптрика (κατοπτρικά) — куьзганийн теори;
  • Деление канона (κατατομὴ κανόνος) — музыкин юхьанцара теорин трактат[4].

Евклид а, цуьна хенара философи а[нисйе бӀаьра | нисйе]

Йос ван Вассенхове (Гентера Юстус). Евклид, 1474 шо гергга. Урбино

Литература[нисйе бӀаьра | нисйе]

Библиографи
  • Max Steck. Bibliographia Euclideana. Die Geisteslinien der Tradition in den Editionen der «Elemente» des Euklid (um 365—300). Handschriften, Inkunabeln, Frühdrucke (16.Jahrhundert). Textkritische Editionen des 17.-20. Jahrhunderts. Editionen der Opera minora (16.-20.Jahrhundert). Nachdruck, herausgeg. von Menso Folkerts. Hildesheim: Gerstenberg, 1981.

Тексташ а, гочдараш а[нисйе бӀаьра | нисйе]

Шира оьрсийн гочдараш
  • Эвклидовы элементы из двенатцати нефтоновых книг выбранные и в осмь книг чрез профессора мафематики А. Фархварсона сокращенные. / Пер. с лат. И. Сатарова. СПб., 1739. 284 стр.
  • Елементы геометрии, то есть первые основания науки о измерении протяжении, состоящие из осьми Евклидовых книг. / Пер. с франц. Н. Курганова. СПб., 1769. 288 стр.
  • Евклидовых стихий осьмь книг, а именно: 1-я, 2-я, 3-я, 4-я, 5-я, 6-я, 11-я и 12-я. / Пер. с греч. СПб., 1784. 370 стр.
    • 2-е изд. … к сим прилагаются книги 13-я и 14-я. 1789. 424 стр.
  • Эвклидовых начал восемь книг, а именно: первые шесть, 11-я и 12-я, содержащие в себе основания геометрии. / Пер. Ф. Петрушевского. СПб., 1819. 480 стр.
  • Эвклидовых начал три книги, а именно: 7-я, 8-я и 9-я, содержащие общую теорию чисел древних геометров. / Пер. Ф. Петрушевского. СПб., 1835. 160 стр.
  • Восемь книг геометрии Эвклида. / Пер. с нем. воспитанниками реального училища… Кременчуг, 1877. 172 стр.
  • Начала Евклида. / С введ. и толкованиями М. Е. Ващенко-Захарченко. Киев, 1880. XVI, 749 стр.
ХӀинца арахецна Евклидан белхаш
  • Начала Евклида. Пер. и комм. Д. Д. Мордухай-Болтовского при ред. участии И. Н. Веселовского и М. Я. Выгодского. В 3 т. (Серия «Классики естествознания»). М.: ГТТИ, 1948-50. 6000 экз.
  • Euclidus Opera Omnia. Ed. I. L. Heiberg & H. Menge. 9 vols. Leipzig: Teubner, 1883—1916.
  • Heath T. L. The thirteen books of Euclid’s Elements. 3 vols. Cambridge UP, 1925. Editions and translations: Greek (ed. J. L. Heiberg), English (ed. Th. L. Heath)
  • Euclide. Les éléments. 4 vols. Trad. et comm. B. Vitrac; intr. M. Caveing. P.: Presses universitaires de France, 1990—2001.
  • Barbera A. The Euclidian Division of the Canon: Greek and Latin Sources // Greek and Latin Music Theory. Vol. 8. Lincoln: University of Nebraska Press, 1991.

Комментариш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Античные комментарии Начал

Талламаш[нисйе бӀаьра | нисйе]

Euclides, 1703
О Началах Евклида
  • Алимов Н. Г. Величина и отношение у Евклида. Историко-математические исследования, вып. 8, 1955, с. 573—619.
  • Башмакова И. Г. Арифметические книги «Начал» Евклида. Историко-математические исследования, вып. 1, 1948, с. 296—328.
  • Ван дер Варден Б. Л. Пробуждающаяся наука. М.: Физматгиз, 1959.
  • Выгодский М. Я. «Начала» Евклида. Историко-математические исследования, вып. 1, 1948, с. 217—295.
  • Глебкин В. В. Наука в контексте культуры: («Начала» Евклида и «Цзю чжан суань шу»). М.: Интерпракс, 1994. 188 стр. 3000 экз. ISBN 5-85235-097-4
  • Каган В. Ф. Евклид, его продолжатели и комментаторы. В кн.: Каган В. Ф. Основания геометрии. Ч. 1. М., 1949, с. 28-110.
  • Раик А. Е. Десятая книга «Начал» Евклида. Историко-математические исследования, вып. 1, 1948, с. 343—384.
  • Родин А. В. Математика Евклида в свете философии Платона и Аристотеля. М.: Наука, 2003.
  • Цейтен Г. Г. История математики в древности и в средние века. М.-Л.: ОНТИ, 1938.
  • Щетников А. И. Вторая книга «Начал» Евклида: её математическое содержание и структура. Историко-математические исследования, вып. 12(47), 2007, с. 166—187.
  • Щетников А. И. Сочинения Платона и Аристотеля как свидетельства о становлении системы математических определений и аксиом. ΣΧΟΛΗ, вып. 1, 2007, c. 172—194.
  • Artmann B. Euclid’s «Elements» and its prehistory. Apeiron, v. 24, 1991, p. 1-47.
  • Brooker M.I.H., Connors J. R., Slee A. V. Euclid. CD-ROM. Melbourne, CSIRO-Publ., 1997.
  • Burton H.E. The optics of Euclid. J. Opt. Soc. Amer., v. 35, 1945, p. 357—372.
  • Itard J. Lex livres arithmetiqués d’Euclide. P.: Hermann, 1961.
  • Fowler D.H. An invitation to read Book X of Euclid’s Elements. Historia Mathematica, v. 19, 1992, p. 233—265.
  • Knorr W.R. The evolution of the Euclidean Elements. Dordrecht: Reidel, 1975.
  • Mueller I. Philosophy of mathematics and deductive structure in Euclid’s Elements. Cambridge (Mass.), MIT Press, 1981.
  • Schreiber P. Euklid. Leipzig: Teubner, 1987.
  • Seidenberg A. Did Euclid’s Elements, Book I, develop geometry axiomatically? Archive for History of Exact Sciences, v. 14, 1975, p. 263—295.
  • Staal J.F. Euclid and Panini // Philosophy East and West.1965.№ 15. P. 99-115.
  • Taisbak C.M. Division and logos. A theory of equivalent couples and sets of integers, propounded by Euclid in the arithmetical books of the Elements. Odense UP, 1982.
  • Taisbak C.M. Colored quadrangles. A guide to the tenth book of Euclid’s Elements. Copenhagen, Museum Tusculanum Press, 1982.
  • Tannery P. La géometrié grecque. Paris: Gauthier-Villars, 1887.
Евклидас йазйина кхоьчу хӀумнехь
  • Зверкина Г. А. Обзор трактата Евклида «Данные». Математика и практика, математика и культура. М., 2000, с. 174—192.
  • Ильина Е. А. О «Данных» Евклида. Историко-математические исследования, вып. 7(42), 2002, с. 201—208.
  • Шаль М. О поризмах Евклида. // Исторический обзор происхождения и развития геометрических методов. М., 1883.
  • Berggren J.L., Thomas R.S.D. Euclid’s Phaenomena: a translation and study of a Hellenistic treatise in spherical astronomy. NY, Garland, 1996.
  • Schmidt R. Euclid’s Recipients, commonly called the Data. Golden Hind Press, 1988.
  • С. Кутателадзе Апология Евклида Архивйина 2011-09-13 — Wayback Machine

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. VIAF(бил-боцу.)[Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
  2. etymonline.com Retrieved 2011-12-04
  3. Евклид // Математический энциклопедический словарь. — М: Сов. энциклопедия, 1988.
  4. Перевод на русский язык А. И. Щетникова Архивйина 2008-05-06 — Wayback Machine опубликован в кн. «Пифагорейская гармония: исследования и тексты». Новосибирск: АНТ, 2005, сс. 81-96.

Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]