Аллей

Пальмех аллей Масси бешара Тарб гӀалахь

Копенгагенера аллей Соргенфри гӀалара

Алле́й (фр. allée, глаголах aller — «вахар») — гӀашлойш я машенийн (дукха хьолахь паркехь, бешахь) шинне агӀора дитташ дийна некъ, наггахь дитташца ийна коьллаш а хуьлу.

Аллейн кепаш

Аллейн кепаш — нийсса регуляран а, гома Ӏаламан а паркашкахь а, бешашкахь а — билгалйовлу церан латтар хьоьхучу архитектурин ойланца: ши могӀа берш, дуккха а могӀанаш берш, цхьа цхьа чкъор дерш, дуккха а чкъоьрнаш дерш, йоькъуш баьккхинчу сизца, арканашца (перголаш), дийна кертаца, кхин а.

Дитташ а, коллаш а хила тарло паргӀата довлуш я кепатоьхна. Аллейшна леладо дитташ кондар жима а, дукха ехаш а, чӀогӀа лаьтташ а йолуш гӀуочу хьолехь кхуьуш доллушехь: баганийн — бага, база, пихта, кипарис, кхин а, гӀадерш — хьех, наж, муьшдечиг, дакх, поп, пха, малхбалера поп, гледичи, лега, кхин а.

Диттийн юкъалон юккъера барам 5 м бу, могӀанашна юкъахь — 10 м; кондарийн кепашка а, барамашка а хьаьжжина иза тӀетоха я дӀадаккха таро ю.

Аллейн функцеш

Аллейн функцеш билгалъяьхна Ширчу Румехь:

• Мелхан зӀаьнарех ларвар — руман некъаш йисттехула дитташ дийнера, лелаш йолу легионаш мелхан зӀаьнарех ларъярхьама. Оццу Ӏалашонна Наполеона омар дина аллейш йогӀа аьлла, эскарш шайолу Европехула дӀасакхийсархьама.
• Дохк, догӀа, ло догӀуш тила ца валийтарна гӀоьнна.
• Лайн оьланех ларвар — диттийн кондарш бахьнехь аллейн чухула дуьллу алсамо кӀеда ло, иза сиха охьатаьӀа.
• Олхазаршна а, дийнаташна а кхин а даха меттиг хилийтархьама, иштта биотайпанашна аьтту бар.
• Кхин тӀе а дуьхьало ю ца хууш а мехашца юьртабахаман новкъа йолу сагалматашна.
• Лаьттан бухара хиш цӀандар.
• ХӀаваъ ченах, кӀурах, зуламечу декъех (дашан металлурги дукха лелаярна экологин хьал ледара дара) цӀандархьама, нийсса оцу заманара схьайогӀу промышленностан меттигаш сенйаран «завод-беш» концепци.
• Дечиган гӀирс — руман эскаран муьлххачу хенахь а дика гӀирс хуьлура империн муьлххачу меттигехь гуобеш йолу машенаш йан а, эскаршна керташ йан а.
• Ландшафт хадош, низмехь латтош кхероран символ — чӀогӀа цецбовлуш хилла Жимачу Азера а, Шамара а, кхечу къилба регионашкара а бахархой лекха, онда кондарийн могӀанаш байча, церан мехкашкахь лоха кепара дитташ кхуьу.
• ГӀовгӀа лагӀъяр — таӀзаран операции хилча Ӏодмаш а, резина а йоцучу хенахь ворданаш чӀогӀа гӀовгӀане хилла, мостагӀчун хьалххе хууш хилла тӀелеташ буйла (аллейс ах охьайоккху озан тулгӀенан радиус).
• Наггахь аллейш йохкура готтачу меттигашкахь а, масех дитт охьатоьхча дуьхьала лета мостагӀ сацалуш хилла (бирггала дошлой).
• Буьйса яккха эскарш совцуш хилла ши аллей цхьаьнакхетачохь — цуо аьтту бора, цхьаъ делахь, хенан ешйолу чӀагӀонан шина агӀон тӀехь гӀирс кхоуо, ткъа вукха агӀора тӀеман гӀарулийн болх аттачу боккхара, тӀемера цӀа богӀчеран хенан хӀоттийна чекхволийта пункт хуьлура цунах.
• Нагахь, аллейн белахь гӀашлойн кхин а некъ, цуьнан дитташ дуьхьало хуьлу новкъа бохаман, ларбо гӀашлой ворданех а, хохкучу дийнатех а. Масала, иштта принцип лелийна Владимиран тракт буьллуш.
• Нагахь чӀогӀа тӀелатар нислахь аллейн некъ доза хуьлура ларбеш болчу мехкан, оцу тӀехь дуьхьалонаш хӀиттайора.

Аллейн принципаш лелайора румхоша бердаш чӀагӀдеш хӀинцалерчу Венецин махкахь, ткъа Нидерландашкахь — Корбулонан канал доккхуш.

Литература

• Лесная энциклопедия / Гл. редактор Г. И. Воробьёв. — М.: Советская энциклопедия, 1985. — Т. 1. — 563 с. — 100 000 экз.